Və İNCƏSƏNƏt universiteti TƏLƏBƏ elmi CƏMİYYƏTİ
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ALM AZ H ƏSƏN QIZI BDU-nun dissertantı “LƏTİFŞAH” DASTANI: Ə.CƏFƏROĞLU VƏ Ə.AXUNDOV VARİANTLARININ
- TƏHMASİB ƏJDƏROV İqtisad elmləri namizədi MÜƏSSİSƏLƏRİN İNKİŞAFINA VERGİ MEXANİZMİNİN TƏ SİRİ
- 1. Mənfəət vergisi
- Əlavə dəyər vergisi
el ədəbiyyatında deyil, bütün dünya ədəbiyyatında özünəməxsus yeri olan bir sənət abidəsidir. O dünyanın bitərəf araşdırıcılarının “Kitabi-Dədə Qorqud”u “Roland şərqisi”, “Nibelunq nəğmələri”, “İqor polku dastanı” ilə müqayisə etmələrini və onlara tay tutmalarım “bu türk el ədəbiyyatı örnəyini cahan ədəbiyyatının epik əsərləri sırasına qatmaqlarını” dastanın kamil sənət nü munəsi olması ilə izah edir. M.В .Məmmədzadənin “Dədə Qorqud”, H.Baykaranm “Dədə Qorqud” kitabı üzərinə notlar” adlı məqalələrində də abidə hərtərəfli təhlilini tapmış, qorqudşünaslıq üçün bu gün də müasirliyini qoruyan fikir və mülahizələr irə li sürülmüşdür. ALM AZ H ƏSƏN QIZI BDU-nun dissertantı “LƏTİFŞAH” DASTANI: Ə.CƏFƏROĞLU VƏ Ə.AXUNDOV VARİANTLARININ MÜQA YİS ƏLİ TƏHLİLİ Aşıq Şenliyə aid edilən “Lətif şalı” dastanının variantalımdan biri 1942- ci ildə Əhməd Cəfəroğlu tərəfindən toplanaraq İstanbulda nəşr edilmiş, di gər bir variantı isə 1944-cü ildə Əhliman Axundov tərəfindən yazıya alınmış dır. Hər iki dastanda süjet uyğunluqları olsa da, müəyyən fərqlərə təsadüf olunur:
/. Dastanm Ə.Cəfəroğlu variantı “Lətif şah və Telli Mehriban hekayəsi”, Ə.Axundov variantı “L ətif şah” adı ilə dərc olunmuşdur. 2. Ə.Cəfəroğlu variantmda üçü deyişmə olan 17, Ə.Axundov variantmda isə 9-u deyişmə olan 24 şe'r parçası verilmişdir. 3. Ə.Cəfəroğlu variantmda Lətif şah lələsi ilə birlikdə ovda olarkən soy- ğunçuluqla məşğul olur, yalnız atası xəbər tutduqdan sonra bu işdən əl çekir Ə.Axundov variantmda belə epizod yoxdur.
kən Lətif şaha Hindistan şahının qızı Mehriban buta verilir, ayılandan sonra o, Hindistan dağlarına gedir, elə burada iki sevgili görüşür. Ə.Cəfəroğlu variantmda isə Mehriban buta aldıqdan sonra anasını ona Yəmən dağma getməyə icazə verməsinə razı salır və ovda yatan Lətif şahı
gorur.
5. Ə.Cəfəroğlu variantında Mehriban ilk görüş vaxtı öz üzüyünü Lətif şa hın barmağına, onun üzüyünü çıxanb öz barmağına taxır. Ə.Axundov varian tmda bu yoxdur.
xanım tərəfindən xilasetmə səhnəsidir. Ə.Cəfəroğlu variantmda o, özünün evli olduğunu mərd-mərdanə söyləyir, Əsma ilə evlənməyə söz vermir. Ə.Axundov variantında isə bunu gizli saxlayır. 7. Qəhrəmanların adlarında b e ’zi fərqlər vardır. Ə.Cəfəroğlu variantmda Yəmən şahı - Ə.Axundov variantmda Dərdli şah, Ə.Cəfəroğlu variantmda Telli Mehriban - Ə.Axundov variantmda Mehriban Soltan, Ə.CƏfəroğlu va riantmda Əsmər - Ə.Axundov variantmda Əsma kimi verilir. 8. Ə.Cəfəroğlu variantmda həmçinin müasirləşmə, dastan ən'ənəçiliyin- dən uzaqlaşma meylləri (Yəmənə gələn bəzirganlarm yüklərinin yoxlanma sı, L ətif şah xəstələnəndə xəstəxanaya aparılması, Hindistana getmək üçün pasport hazırlanması və s.) hiss olunur. Bu xüsusiyyət Ə.Axundov variantm da yoxdur.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sənaye müəssisələrinə tətbiq edilən vergi mexanizmi bilavasitə məhsul istehsalı ilə bağlıdır. Ilazırkı şəraitdə hər bir sənaye müəssisəsinin rəhbərliyi çalışmalıdır ki, istehsal imkanlarından səmərəli istifadə etməklə, məhsul istehsalının həcmi nin dəyişməsi ilə əlaqədar, öz mənfəətinin (gəlirlərinin) artıb-azalacağını müəyyənləşdirsin. Bunun üçün o, birinci növbədə istehsal olunmuş məhsu lun optimal həcmini müəyyənləşdirməli və həmin məhsulun istehsalı üçün çəkilən xərcləri (maya dəyərini) hesablamalıdır. Bundan sonra, istehsal olun muş sənaye məhsulunun satışından əldə edilmiş ümumi pul gəlirlərinin həc mi v ə ümumi istehsal xərclərinin kəmiyyəti təhlil edilməlidir. Məhsul satı şından əldə olunan pul gəlirlərinin həcmi bilavasitə, məhsul vahidinin bazar qiymətlərindən asılı olduğundan və sənaye müəssisəsinin m ənfəətlə işləmə- ___________________ ________________________________________ 57 sini müəyyən etmək üçün orta istehsal xərcləri ilə məhsulun bazar qiymətlə ri müqayisəli təhlil olunmalıdır. Mənfəət - hər bir sənaye müəssisəsinin istehsal etdiyi məhsulların satı şından əldə olunan nəticəni xarakterizə edir. Sənaye müəssisələrində istehsal şərtlərinin səmərəli istifadə olunması baxımından, mənfəətin yüksəldilməsinin aşağıdakı istiqamətlərini göstər mək olar:
2. İstehsalın və əməyin təşkilinin təkmilləşdirilməsi; 3. Bazarm tələblərinə uyğun yeni növ məhsulların istehsalı; 4. Xarici investisiya vəsaitlərindən səmərəli istifadə. Yuxanda göstərilən bu istiqamətlər nəticə e'tiban ilə sənaye müəssisə lərində istehsal xərclərinin aşağı salınmasına və mənfəətin yüksəldilməsinə səbəb olur. Sənaye müəssisələrində m ənfəət - başlıca əsas göstərici hesab olunur. Müəssisə tərəfindən istehsal olunmuş məhsul satıldıqdan sonra, əldə olunan ümumi mənfəətdən (gəlirdən), əlavə deyər vergisi və bilavasitə istehsalla əlaqədar olan xərclər çıxıldıqdan sonra yerdə qalan balans mənfəətindən - dövlət büdcəsinə mənfəət vergisi hesablanır. Hesablanmış mənfəət vergisi, balans mənfəətindən çıxıldıqdan sonra, əldə olunan sərbəst mənfəət müəssi səsinin sərəncamındaqalır. Müəssisədə qalan sərbəst mənfəətin istifadə olunması qaydaları bilavasi tə nizamnaməyə uyğun olunmalıdır. Sərbəst mənfəətin müəyyən hissəsi pay çılar arasmda bölüşdürülə, divident kimi səhmdarlara verilə və yaxud müəssi sənin mülkiyyətçisi tərəfindən istifadə oluna bilər. Sərbəst mənfəətin bölüş dürülməyən hissəsindən, müəssisələr öz istehsalını inkişaf etdirmək üçün - fondlar və ehtiyatlar yarada bilərlər. Sənaye sahələrində ehtiyat fondunun ya radılması hesabma - gözlənilməz itkiləri və müəssisənin zərərlərini ödəmək mümkündür. Bu fond öz təbiəti e'tiban ilə sığorta xarakteri daşıyır. Sənaye müəssisələrində xüsusi vəsait mənbəyi kimi əlavə kapital, bir qayda olaraq, əsas vəsaitlərin və digər material qiymətlərinin (maddi vəsait lərin) yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində əldə olunur. Sənaye müəssisə lərində bu vəsaitin istehlak məqsədlərinə istifadəsi normativ sənədlərə uy ğun olaraq qadağan edilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir sənyae müəssisəsinə artıq tam surət də sərbəstlik verilmişdir. Ona görə də, hər bir sənaye müəssisəsində, istehsal olunan məhsullar üzrə - istehsal maliyyə planının təşkili; bilavasitə müəssisə nin maliyyə siyasətinin düzgün işlənib hazırlanmasından asılı olmalıdır. Hazırda sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətinin düzgün işlənib hazır lanmasında məqsəd - hər bir müəssisənin öz maliyyə vəsaitləri hesabma ida 58 rə edilməsinin elə səmərəli sisteminin qurulmasıdır ki, bu da qarşıda duran strateji və taktiki vəzifələrin yerinə yetirilməsinə istiqamətləndirilməlidir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətinin düzgün təşkilinin əsas strateji vəzifələri aşağıdakılar hesab olunurlar: 1. Müəssisədə məhsul istehsalından və onun satışından əldə olunan mənfəətin (gəlirin) yüksək səviyyəsinin müəyyən edilməsi;
və maliyyə sabitliyinin tə'm in olunması; 3. Müəssisəyə investisiya qoyuluşunun tə'm in edilməsi; 4. Müəssisənin idarə olunmasında səmərəli mexanizmlərin tətbiqi; 5. Müəssisənin mülkiyyətçiləri (payçılar), investorları və kreditorları üçün - müəssisənin maliyyə-iqtısadi planının düzgün təşkil edilməsinə nail olunması; 6. Rəqabətə davamlı və bazarm tələb və təklifinə uyğun məhsul istehsalı. Deməli yuxarıda qoyulan bütün vəzifələr sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətində, bilavasitə öz əksini tapmalıdır. Hazırda sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətinin istiqamətlərinə aşağı dakıları aid etmək olar:
2. Uçot və vergi siyasəti; 3. M üəssisənin kredit siyasəti; 4. Dövriyyə vəsaitlərindən səmərəli istifadə; 5. İstehsal xərclərinin strukturu. Müəssisənin maliyyə siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri olan “Uçot və vergi siyasəti” bölməsində dövlət büdcəsinə ayrı-ayrı vergilərin he sablanıb vaxtında ödənilməsi planlaşdırılır. Sənaye müəssisəsində “vergi si yasəti” bölməsinin təşkilində əsas məqsəd - müəssisənin büdcə ilə qarşılıq lı münasibətlərinin səmərəli olması, həm do “Vergi Məcəllo”sinin tələbləri n ə müvafiq olaraq qurulmasıdır. Hazırda müəssisələrdə “Vergi siyasəti” böl məsinin təşkili - “Vergi Məcelləsi”nin əsasında müəyyən edilməlidir. Respublikamızın sənaye müəssisələri dövlət büdcəsinə və büdcə fondla rına aşağıdakı vergi və ayırmaları hesablayıb vaxtında ödəməlidirlər:
əyyənləşdirilmiş dərəcə ilə hesablanaraq, dövlət büdcəsinə köçürülür. Bura d a müəssisənin əldə etdiyi gəlirlərdən - əlavə dəyər vergisi, aksiz vergisi və istehsal ilə bağlı olan xərcləri çıxıldıqdan sonra, yerdə qalan balans m ənfəə tindən - mənfəət vergisi, yeni təsdiq olunmuş “Vergi məcəlləsi”nə uyğun olaraq 27 faizlə hesablanaraq dövlət büdcəsinə ödənilməlidir. 2. Əlavə dəyər vergisi - Bu vergi növü sənaye müəssisələrində istehsal . ■■ - __________________________________________________________________________________ 5 9 Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|