Və İNCƏSƏNƏt universiteti TƏLƏBƏ elmi CƏMİYYƏTİ
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ALM AZ HÜSEYNOVA BDU-nun dissertantı “KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” VƏ AZƏRBA YCAN MÜHA CİRƏT FOLKLORŞÜNASLIĞI
götürdükdə Hüseyn A rif yaradıcılığında xalq ədəbiyyatından b əhrələnm ənin aşağıdakı aspektləri səciyyəvidir: 1. Hər şeydən ə w ə l, Hüseyn A rif xalq ədəbiyyatam ayrı-ayrı janrların dan (qoşma, gəraylı,. təcnis və s.) bəhrələnmiş, aşıq poeziyası ruhunda ə s ə r lər yaratmışdır. Bu ordan irəli gəlir ki, şair aşıq şe'ri və bütövlükdə xalq ə d ə biyyatına bağlı olan Səməd Vurğun ədəbi məktəbinin yetirməsi və davam çı larından olmuşdur. Aşıq şe'ri janrlarına müraciət etməsində şairin zövqü, t ə r biyəsi və iste'dadının yönümü də mühüm rol oynamışdır. 2. Xalq ədəbiyyatına qayıdış və onun ən’ənələrinden bəhrələnmə H ü seyn Arifə dilin sadəliyi, fikrin aydınlığı, səlisliyi baxımından da vacib, z ə ruri amillərdən olmuşdur.
xəzinəsindən bəhrələnmişdir. Mə'liımdur ki, şairin şehlərinin, xüsusilə d ə poemalarının bir qisminin mövzusu xalq ədəbiyyatından alınmışdır. B u n lan n içərisində Yəhya bəy Dilqəmin həyatından bəhs edən “Dilqəm” poem ası xüsusi yer tutur. Şairin digər poemalarının da istər mövzu-məzmun, is ə trs ə forma-süjet baxımından xalq ədəbiyyatı ilə bağlı məqamları vardır. 4. Xalq ədəbiyyatına bağlılıq Hüseyn Arif poeziyasına səmimiyyət, tə b i ilik aşılamışdır ki, bu, yaradıcılıq üçün mühüm keyfiyyətlərdən hesab olun maqdadır. 5. Hüseyn Arif yaradıcılığında xalq ədəbiyyatına bağlılığın, folklordan qaynaqlanmanın digər aspektlərindən biri şairin xalqımızın etnoqrafik yadda şını canlandırması, adət-ən'enələrimizlo bağlə meqamlann təsvirinə meyl v ə maraq göstərməsidir. Şairin əsərlərini oxuduqca burada Azərbaycan xalqının toy, nişan, evlənmə, yas və s. mərasimlərlə bağlı çoxlu adətlərinə tə sa d ü f olunmaqdadır.
hu aşılamışdır. Şairin əsərlərinin oxunması, sevilməsi, yadda qalması, əzbər lənməsi və s. məhz bununla bağlıdır. Xəlqilik bir de şairin xalqın problemlə rinə dərindən bələd olması, onu duyması və əks etdirməsi prinsipinə söykə nir. 7. Hüseyn Arifin yalnız aşıq şe'ri ruhunda deyil, sərbəst vəzndə yazdığı şe’rlərdə də xalq ədəbiyyatından gələn məqamlar özünü göstərməkdədir. Əlbəttə, kiçik bir məqalədə Hüseyn Arif və folklor probleminin bütün məqamlarım aşkarlamaq mümkün deyildir. Ona görə də biz ən zəruri m əsə lələrə toxunmaqla kifayətləndik. 52 CƏMİLƏ HÜSEYNOVA BDU-nun dissertantı SİRLİ SÖZ XƏZİNƏSİ Ötən il “Qanun” nəşriyyatı iste'dadlı nasir, “Gəncəli müdrik”, “Qızılbaş lar” kimi tarixi romanlann, bir çox povest və hekayələrin müəllifi Əlisa Ni c a ta həyat və yaradıcılığ yolunu işıqlandıran “Sirli xəzinə” adlı kitabı çap dan buraxmışdır. Kitabın tərtibçi və redaktoru Təyyar Çıraqoğludur. Tərtibçi və redaktorun kitaba yazmış olduğu “Bənzərsiz şəxsiyyət” adlı ön sözdə Əli sa Nicatın zəngin yaradıcılıq yoluna işıq tutulur, onun ədəbi fəaliyyəti haq qında mə'lumat verilir, yaradıcılığının elmi-nəzəri aspekti səciyyələndirilir, həmçinin yazıçının ictimai-siyasi fəaliyyəti haqqında mə'lumat verilir. Kita bın sonrakı səhifələrində “Bioqrafik qeydlər və nəşr olunmuş kitablar” baş lığı altmda Olisa Nicatın həyat yolu araşdırılır və onun nəşr etdirmiş olduğu iyirmi beş kitabın siyahısı verilir. Daha sonra gələn “Gündəliklərdən seçmə lər” bölməsində yazıçının müxtəlif vaxtlarda yazdığı hikmətlərdən parçalar toplanmışdır. “Sirli xozinə” kitabının maraqlı bir qismini yazıçmm müxtəlif qəzetlərə vermiş olduğu müsahibələr təşkil edir. Bu qəzetlər içərisində “Millətin səsi”, “Müxalifət”, “Yeni Müsavat” qəzetləri xüsusi yer tutur. Bu yazılarda Əlisa Nicat yaradıcılığının gizli, qaranlıq məqamlarına işıq tutulur, onun həyatının müxtəlif dövrləri, dünyagörüşünün özünəməxsus cəhətləri və s. barədə ət raflı mə'lumat verilir. “Sirli xəzinə” kitabmın “Ürək sözləri” bölməsində S.Rüstomxanlının, M.Sülyemanlmm, Qabilin, B.Nəbiyevin, T.IIüseynoğlunun, V.Səmədoğlu- nun, Ə.Cefərzadənin, S.Tahirin, V.Sultanlınm, B.Vahabzadənin və başqa ya zıçı və ədəbiyyatşünasların fikirləri toplanmışdır. Qısa və yığcam şəkildə yazılmış bu ürək sözləri Əlisa Nicatı ədəbi şəx siyyət kimi xarakterizə etmək baxımından diqqəti çəkir. Əlbəttə, bu yazıla rın hamısı haqqında danışmaq imkan xaricindədir. Ona görə də bunlann bir qismi haqqında m ə'lum at verməklə kıfayətlonmoyi zəruri hesab edirik. Xalq şairi B.Vahabzadənin Əlisa Nicat haqqında yazdıqlarmdan, “M ən Əlisa Nicatın yaradıcılığı ilə Mirzə Şəfi Vazeh haqqmda “Gəncəli müdrik” romanını oxumaqla tanış olmuşam. Bu əsər mənə çox tə'sir etdi. Ye'ni men bu əsərin köməkliyilo o mühiti gördüm. Sonra uzun müddət onu oxuya bil mədim. Son illər Ə.Nicatm qəzetlərdə çıxan pritçalannı oxumuşam. Bu prit- çalardän göründüyü kimi Ə.Nicat millətinə bağlı, millətinin taleyini düşünən, 5 3 millotin indiki durumu ilə yanıb-yaxılan və düşünən sənətkardır. Onun prit- çaları eyhamlı, mə'nalıdır. Bilirsən ki, çox böyük zəhmətin bəhrəsidir. O, ya zıçılıqdan başqa mütaliə edən dərin alim-yazıçıdır. Yazıçı olmaq üçün is- te'dadı adama Allah verə bilər. Lakin əsl yazıçı olmaq üçün Allah vergisi ki- fayot deyil, mütləq zəhmət də olmalıdır”. Yazıçı Mövlud Süleymanlı isə Ə.Nicat haqqında fikirlərini belə ümumi ləşdirir: “Əlisa Nicat bizim çox ciddi ziyalılanmızdandır. Əlisa haqqında heç kim, heç nə deməyib, çünki biz Əlisaya hazır deyilik. Özü təəccüblənsə də, deyəcəyəm ki, Əlisanı mən ən çox şe'rlərindən sevirəm. Əlisanm şe'rləri in sanın bütün ruhunun içi ile axırdı. Ə.Nicat bütün ziyalılardan fərqli olaraq millətin ağrıyan yerini bilir. Əlisa tarixdən gələn insandır”. Yazıçı Ə.Əylislinin təqdimatında isə Ə.Nicatın bədii dünyasının sirləri belə aşkarlanır: “Ə.Nicat harmoniyanı sevir və o harmoniyasız yaza bilmir. Mon iəstərdim ki, Əlisanm bundan sonra qalan ömrü də harmoniyasız olma sın. Əlisa yazdıqca açılan yazıçıdır. Mən arzulardım ki, Əlisa yazıb-yazıb dünyaya bir dənə do pəncərə açsm və o pəncərədən baxanda yenə gözəlliyi görsün. Bu gözəllik harmoniyasında nə yaratsa, mənim qəbulumdur”. İnanırıq ki, Əlisa Nicatın zəngin yaradıcılıq yoluna işıq tutan “Sirli xəzi nə” kitabı geniş oxucu kütlələrinin rəğbət və marağını qazanacaqdır.
Azərbaycan mühaciərt folklorşünaslığının milli epos yaradıcılığına həsr olunmuş tədqiqatlarının mərkəzində “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının özü nəməxsus yeri vardır. M.Ə.Rəsulzadə, Ə. Cəfəroğlu, M.B.Məmmədzadə, H.Baykara və b. müəlliflər öz yazılarında yeri gəldikcə bu dastana müraciət etmiş haqqında maraqlı fikirlər söyləmişlər. Mühacirət folklorşünaslığının “Kitabi-Dədə Qorqud” dastamna müraciət etməsi bir sıra amillərlə bağlıdır. Hər şeydən əvvəl dastan oğuz türklərinin ən qədim yazılı abidələrindən biri kimi diqqət və maraq doğurmuşdur. Azərbaycan mühacirət folklorşünaslığı nın əsas e'tibarı ilə Türkiyədə yarandığını nəzərə alsaq, abidənin türk xalqla- 54 rımn ortaq sənət nümunəsi olması da ona marağın artmasına səbəb olmuşdur. Bundan əlavə, dastanın qəhrəmanlıq, alp-ərənlik dünyagörüşü ilə zənginliyi yalnız sənət əsəri kimi qalmayıb tarixi faktları da əks etdirməsi, xüsusilo Türk-oğuz dövlətçilik tarixinin bir sıra xüsusiyyətlərini daşıması da ona ma rağı şərtləndirən amillərdəndir. Mühacirət folklorşünaslığında “Kıtabi-Dədo Qorqud”un tədqiqi tarixinə xeyli əvvəl başlanmışdır. Azərbaycanda iso dastanın ciddi araşdırılması XX əsrin 30-cu illərinin sonlarına təsadüf edir. 1939-cu ildə akademik Həmid Araslının dastanm mətnini nəşr etdirərək elmi ictimaiyyətin mühakiməsinə verməsi Azorbaycan Qorqudşünaslığmın bir növ başlanğıcım təşkil edir. Şübhəsiz ki, Azərbaycan mühacirət folklorşünaslığından danışarkən ilk növbədə diqqəti M.ö.Rəsulzadənin tədqiqatları çəkir. Qeyd cdok ki, böyük siyasi xadim hələ Azərbaycan cümhuriyyətinin süqutundan sonra Stalinin hi mayəsi ilə Moskvada yaşayıb-yaratdığı dövrlərdə “Kitab-Dədə Qorqud” das tanının rus dilinə tərcüməçisi olan görkəmli şərqşünas akademik V.V.Bar- toldla görüşmüş, akademikin xahişi ilə eposun motnindkəi miiəyyon çətin sözlərin şərhi və sərrast tərcüməsi üçün ona yardım etmişdir. Qorqudşünas- lıq üçün əhəmiyyətli olan bu fakt “Kitabi-Dədə Qorqud”un rusca nəşrində akademik V.V.Bartold tərəfindən sayğı ilə e'tiraf olunmuşdur. M.O.Rəsulzadə sonralar mühacirətdə olduğu dövrdo də “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu ilə bağlı tədqiqatlarını davam etdirmiş, müxtəlif səpkili araş dırmalarında öz qənaətlərini ümumiləşdirmişdir. Ədibin mühacirətdə qələ m ə aldığı “Dədə Qorqud dastanları”, “Dədə Qorqud oğuznamoləri” və b. məqalələrində, habelə ədəbiyyat tarixinə həsr olunmuş tədqiqatların müəy yən qismində, o cümlədən “Qafqasiya türkləri” əsərində dastanla bağlı ciddi elmi-nəzəri məqamlar vardır. Görkəmli türkoloq Ohmod Cəfəroğlunın araşdırmalarında da “Kitabi- Dədə Qorqud” eposu şifahi söz sənətimizin əski qaynaqlarından biri kimi təhlil və təqdim olunur. Əhməd Cəfəroğlu “Azəri xalq ədəbiyyatında sayaçı sözləri” adlı məqaləsində “Kitabi-Dədə Qorqud” və sayaçı sözləri arasında müqayisə apararaq varislik əlaqəsinə diqqəti çəkir. Əhməd Cəfəroğlunun “Azərbaycan dil və ədəbiyyatının dönüm nöqtələ ri” əsərində “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun ayrıca bir mərhələ kimi səciy yələndirilməsi müəllifin, bu abidəyə necə böyük dəyər verməsinin həqiqi göstəricisidir. M.Ə.Resulzadə kimi Ə.Cəfəroğlu da “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun qeyd-şərtsiz Azərbaycan sahəsinə aid olması məsələsinə xüsusi diqqət yetirir və təhlillərini də bu prinsipə söykənərək qurur. Eposda Dədə Qorqudu xalqm mənəvi rəhbəri kimi təqdim edən araşdırıcı onun tarixi şəx siyyət olduğuna diqqət yetirir. Əhemd Cəfəroğlu qeyd edir ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu yalnız türk ____________ ______________________________________________ 55 Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|