ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи

VƏHHABİLƏRin ƏBDÜL-Əziz İBN MƏHƏMMƏD İbn Səudun haKimiyyəti dövründə (1766–1803) gördüKləri tədbirlər

Yüklə 5,57 Mb.

səhifə	29/42
tarix	15.03.2018
ölçüsü	5,57 Mb.
	#32240

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 42

VƏHHABİLƏRin ƏBDÜL-Əziz İBN MƏHƏMMƏD İbn Səudun haKimiyyəti dövründə (1766–1803) gördüKləri tədbirlər

^{Məhəmməd İbn Səuddan sonra onun böyük oğlu Əbdül-Əziz vəhhabi hökumətinin idarə olunmasını qırx il müddətində öhdəsinə aldı. O, vəhhabiliyin genişləndirilməsində xüsusi təəssübə malik idi və məhz onun dövründə Kərbəlaya və Nəcəfə hücum etdilər və Kərbəlada çoxlu insani faciələr törətdilər.}

^{Bundan əlavə, vəhhabilər Əbdül-Əzizin dövründə Məkkə, Mədineyi-Münəvvərə və Taif şəhərlərini işğal etdilər. Müqəddəs zərihləri və məkanları dağıdıb yerlə yeksan edərək, insanlığa zidd olan çoxlu faciələr törətdilər.}

^Məhəmməd^ibn^Əbdül^-^Vəhhab^ilə^Məhəmməd^İbn^Səudun^arasında^bağlanan^sazişdən^sonra^Əbdül^-^Əziz^də^həmişə^atası^ilə^yanaşı^bu^{müqavilədə}^iştirak^etmiş^və^vəhhabi^ordusunun^böyük^bir^hissəsinin^{sərkərdəliyini}^öhdəsinə^almışdı^.^Sonra^atası^onu^Məhəmməd^ibn^Əbdül^-^Vəhhabın^{razılaşması}^ilə^canişinlik^məqamına^seçdi^və^Məhəmməd^ibn^Əbdül^-^Vəhhabın^qızı^ilə^evləndi^.^O^{, “}^imam^”^ləqəbi^alan^Ali^-^Səudun^ilk^şəxsidir^.^¹

^Əbdül^-^Əziz^ibn^Məhəmməd^{vəhhabiliyin}^yayılması^və^öz^ərazisinin^{genişləndirilməsi}^üçün^çox^çalışdı^,^Nəcd^{məntəqəsində}^ətraf^{qəbilələrlə}⁽^Bəni^-^Xalid^,^Ali^-^Mükrəmi^,^Müntəfiq^və^sair^kimi^{qəbilələrlə}⁾^döyüşdü^və^“^əvəlcə^Büreydəni^və^Tənuməni^tutdu^.^Sonra^Riyazı^ələ^keçirmək^üçün^həmlə^tədarükü^gördü^,^lakin^{müvəffəqiyyət}^əldə^etmədikdə^,^üzücü^bir^{müharibəyə}^əl^atdı^.^Riyaza^həmlə^etmək^üçün^Əl^-^ğəzvanəni^qərargah^seçdi^və^həmin^vaxtda^Qəsimə^hücum^edərək^,^Hilaliyyə^şəhərini^ələ^keçirdi^və^qayıdan^zaman^Bəni^-^Xalid^{qəbiləsindən}^bir^qrupunu^ağır^{məğlubiyyətə}^uğratdı^”^²^;^amma^{vəhhabilərin}^tədbirləri^cavabsız^qalmadı^.^Ehsanın^əmiri⁽^Üreyər^ibn^Rəcin⁾^Bəni^Xalid^və^Üneyzə^{qəbilələri}^ilə^əlbir^olaraq^Qəsimdə^Büreydəni^Ali^-^Səudun^{işğalından}^xaric^etdi^.^Nəcdin^əmiri^də^bir^il^sonra^{vəhhabilərin}^sərhəd^{məntəqələrinə}^və^Zürmaya^hücum^etdi^.^Əlbəttə^,^çox^da^böyük^{müvəffəqiyyətlər}^əldə^edə^bilmədi^.

^{Bu illərdə vəhhabiliyin Ərəbistan yarımadasındakı nüfuzları müqabilində müəyyən qədər müxalifətlərin baş verməsinə baxmayaraq, “müxalif əmirlərin arasında sıx həmkarlığın olmamasına və vəhhabiyyətin hərbi cinahının Əbdül-Əziz ibn Məhəmmədin sərkərdəliyi ilə möhkəm şəkildə təşkil olunmasına görə heç bir əsaslı iş görə bilmədilər. Əksinə Qəsim, Münəyx, Əz-zilfa, Yəmanə məntəqələrinin əhalisinin məğlubiyyətinə, eləcə də Dəlmin əmiri Zeyd ibn Zamilin vəhhabiyyətə təslim olmasına görə Əbdül-Əziz Şəmmərə dağından Fars körfəzinə qədər bir məntəqəni öz istilası altına keçirdi.”³ O cümlədən, o, Üreyərin Ehsadakı daxili ixtilaflarından istifadə edərək o məntəqənin cənub bölməsinə hakim oldu və EHsanın şimal məntəqələrini də ələ geçirmək üçün münasib şərait yaratdı.}

^{Əbdül-Əziz ibn Məhəmməd Nəcddə əldə etdiyi müvəffəqiyyətlərdən sonra Hicaza hücum etdi. Məkkəni ələ keçirib Şərif Qalibi işdən götürmək üçün müəyyən tədbirlər gördü. Əvvəllər qeyd olunduğu kimi, Məkkə şərifləri vəhhabilərin Nəcddəki işlərindən çox nigaran idilər və çarə düşünürdülər.}

^{Əvvəlcə Şərif Məsudun (1165-ci h.q), sonra isə Şərif Əhmədin (1195-ci h.q) Məkkə alimləri və vəhhabilər arasında təşkil etdikləri elmi mübahisələrdən sonra vəhhabilərin əqidələrinin batil olması isbat edildi. Buna uyğun olaraq “Vəhhabilər Şərif Məsudun öldüyü vaxta qədər Həcc əməllərindən məhrum olundular. Şərif Məsuddan sonra onun qardaşı Şərif Müsaid ibn Səid Məkkənin hakimi oldu. Vəhhabilər həcc icazəsi almaq üçün bir nəfəri onun yanına göndərdilər. Lakin o da icazə verməkdən imtina etdi.”¹ 1769-cu ildə vəhhabilərdən bir qrupu Şərif Mənsuru (Məkkə Şərifinin yaxın adamlarından idi) əsir tutdular, amma Əbdül-Əziz onları buraxdırdı. 1186-cı hicri ilinə qədər vəhhabilər əvvəldə olduğu kimi, yenə də həcc əməllərindən məhrum idilər. “Şərif, Allah evini ziyarət etmək barədə vəhhabilərə icazə verməsinə baxmayaraq bu şərti irəli sürmüşdü ki, onlar cizyə versinlər. Lakin onlar cizyə verməkdən imtina etdilər.”² Bu məsələ də onların yenidən həcc əməllərindən məhrum olmasına səbəb oldu.}

_Vəhhabilər_Nəcddə_əldə_etdikləri_{müvəffəqiyyətlər}_və_{qələbələrdən}_sonra_Hicaza_üz_tutdular_._Əbdül_-_Əziz_Səud_ilə_Məkkə_-_Mədinənin_hakimi_Şərif_Qalib_arasındakı_{çarpışmalar}_{vəhhabilərin}_1202-_ci_hicri_qəməri_ilində_həcc_{əməllərindən}_məhrum_olunduqdan_sonra_onları_kafir_{adlandırdığı}_zaman_başlandı_._Həmin_məsələ_də_{vəhhabilərin}_əlinə_bir_bəhanə_verdi_ki_,_Hicaza_doğru_hərəkət_etsinlər_._Lakin_onlarla_Şərif_Qalib_arasında_baş_verən_ilk_{çarpışmada}_vəhhabilər_məğlub_oldular_və_müvəqqəti_olaraq_geri_çəkilmək_{məcburiyyətində}_qaldılar_._{Vəhhabilərin}_ilk_{məğlubiyyəti}_ilə_əlaqədar_“_Böyük_İslam_{Enskilopediyası}_”_kitabında_belə_qeyd_olunur_{: “...}_Şərif_Qalib_öz_nüfuzu_altında_olan_{məntəqələrdən}_vəhhabilər_əleyhinə_kömək_istədi_._Çoxlu_adam_kömək_üçün_onun_ətrafına_yığışdı_və_Şərif_Qalibin_qardaşı_Şərif_Əbdül_-_Əziz_ibn_Müsaidin_rəhbərliyi_ilə_Nəcdə_doğru_hərəkət_etdilər_._Əbdül_-_Əziz_Səudi_də_öz_əli_altında_olan_qəbilə_və_{şəhərlərdən}_{cəngavərlər}_topladı_._Əvvəlcə_Həsən_ibn_Müşariyə_,_Şərifin_tərəfdarı_olan_{köçərilərə}_həmlə_etmək_əmrini_verdi_._O_da_öz_{qoşunlarından}_bir_qrupunu_Vadid_-_Dəvasir_əhalisi_ilə_{müharibəyə}_göndərdi_._Özü_isə_Müteyr_{ərəblərinə}_və_Həsən_Düveyşin_{ardıcıllarına}_hücum_etdi_və_onları_çox_ağır_{məğlubiyyətə}_düçar_etdi_._Bu_işdən_çox_qorxuya_düşən_Əbdül_-_Əziz_,_Şərif_Qalibdən_kömək_istədi_və_o_da_böyük_bir_ordu_ilə_qardaşına_qoşuldu_._Amma_özünün_Şəra_{qəsəbəsinə}_etdiyi_ilk_hücumunda_məğlub_oldu_və_dərhal_Məkkəyə_qayıtdı_._Vəhhabilər_Hicaz_əmirinin_{tərəfdarlarını}_məğlub_etməyin_davamında_Müteyr_və_Şəmmərə_{qəbilələrinə}_hücum_etdilər_və_əvvəlcə_onları_geri_oturtdular_._Lakin_axırda_özləri_məğlub_oldular_.^¹

_{Əbdül-Əziz ibn Məhəmmədin hakimiyyəti dövründə baş verən mühüm hadisələrdən biri vəhhabiliyin rəisi olan Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın 1792-ci ildə ölməsi idi. O, 92 il ömür sürdükdən, İslama və müsəlmanlara böyük xəyanətlər etdikdən, istismarçılara və mürtəce qüvvələrə layiqli xidmət etdikdən sonra müsəlmanların arasında nifaq və təfriqənin bariz nümunəsi olan bir ayin yaratdı. O, özündən sonra quru, təəssübkeş və ruhsuz bir din yadigar qoyub getdi.}

_{Vəhhabilərin Hicazdakı müharibələr əsnasında gördüyü işlərdən biri Ehsaya hakim olmaq üçün çalışmaq idi (əvvəllər bu nahiyənin iqtisadi və strateji əhəmiyyəti bəyan olundu). Əbdül-Əziz 1792-ci ildə Ehsanın bir qismini öz ixtiyarına keçirməsinə baxmayaraq, oranın tam istilası dörd il çəkdi. Bu hadisələrlə eyni zamanda İraq tərəfindən vəhhabilər əleyhinə müəyyən tədbirlər görülürdü. Vəhhabilərin gördüyü işlərdən və istilaçılıq fikirlərindən agah olan Bağdad valisi Süleyman Paşa onların müəyyən bir vaxtda İraqa da hücum edəcəklərini ehtimal verərək 1212-ci hicri qəməri ilində Əli Paşanı bir ordu ilə Nəcdə göndərdi. Eyni zamanda bir neçə məntəqədə döyüşməyə qüdrəti olan vəhhabilər də əvvəllər işğal etdikləri yerləri qoruyub saxlamaq və yeni-yeni məntəqələri işğal etmək fikrində idilər. Buna əsasən Əli Paşa ilə saziş bağlayıb söz verdilər ki, İraqın Hicaz bölgələrinə toxunmasınlar və İraqın da özünə hücum etməkdən çəkinsinlər.}

_{Vəhhabilərin Bağdad valisi ilə bağladıqları sazişi çox da davam etmədi. Çünki “müxaliflər hərəkətə gəldilər və Bağdadın valisi Süleyman Paşanı (o, lap əvvəllərdən vəhhabilərin əleyhinə müştərək cəhbənin yaradılması fikrində idi) məcbur etdilər ki, Bəni Müntəfəq əmiri olan Süveyni ibn Əbdüllahı Əbdül-Əzizin müxalif qüvvələrinə hakim seçsin. Süveyni də Süleyman Paşanın himayələri və eləcə də Ali-Zəfir kimi qəbilələrin ittihadı ilə bir qoşun topladı, əvvəlcə Bəsrəyə, oradan da Ehsaya getdi. Digər tərəfdən, Şərif Qalib də Osman Müzayifinin sərkərdəliyi ilə bir qoşunu Ali-Səudla müharibəyə göndərdi. Bu qoşun Əbdül-Əzizin müttəhidlərindən sayılan və Qəhtandan olan Ali-Rəvaqa hücum etdi. Lakin onlara qələbə çala bilmədi. Süveyni də Şubakda düşərgə saldı və vəhhabilərin ərazilərinə hücum etmək üçün oranı qərargah seçdi (1797), amma çox keçməmiş vəhhabilərin tərəfdarı olan Bəni-Xalid qəbiləsindən olan bir nəfərin vasitəsi ilə qətlə yetirildi və onun topladığı ordu pərakəndə vəziyyətə düşdü...}

_Həmin_dövrlərdə_{əksəriyyəti}_Əl_-_ətban_{qəbiləsindən}_olan_Hicaz_{ərəblərinin}_bir_qurpu_vəhhabiliyi_qəbul_etdilər_._Bu_da_Şərif_Qalibə_çox_ağır_oturdu_və_o_,_böyük_bir_qüvvə_ilə_{vəhhabilərin}_itaətinə_keçən_{qəhtanlıları}_məğlub_etmək_üçün_Məkkədən_çıxdı_._Lakin_onların_arasında_baş_verən_{müharibədə}_Şərif_Qalib_tab_gətirə_bilmədi_və_müharibəni_dayandırdı_._Artıq_özünün_yalqız_{qaldığını}_görən_Şərif_Qalib_Hicaz_{qəbilələrinin}_çoxunun_Əbdül_-_Əzizə_{qoşulduğunu}_,_yaxud_onun_{tərəfindən}_məğlub_edildiyini_görürdü_._Xüsusilə_,_öz_qardaşı_da_{vəhhabiliyə}_iman_gətirmiş_və_Əbdül_-_Əzizin_{hakimiyyətini}_qəbul_etmişdi_.”^¹_Şərif_Qalib_və_Əbdül_-_Əziz_sülh_müqaviləsi_bağladılar_və_həcc_yolu_{vəhhabilərin}_üzünə_açıldı_._Bu_məsələ_barəsində_Cənab_Fəqihi_belə_yazır_:

_“..._Bu_{münasibətlə}_əlaqədar_olaraq_Nəcdin_əmiri_1214-_ci_ildə_və_ondan_sonrakı_ildə_həccə_getdi_._Bu_da_vəhhabi_{əmirlərinin}_yerinə_yetirdiyi_ilk_həcc_sayılırdı_{... 1215-}_ci_hicri_qəməri_ilində_Əbdül_-_Əziz_öz_oğlu_Səud_,_eləcə_də_Nəcd_{köçəriləri}_və_camaatından_təşkil_olunan_bir_qrupla_Məkkəni_ziyarət_etmək_və_həcc_{əməllərini}_yerinə_yetirmək_məqsədilə_Məkkəyə_yola_düşdü_._Yol_əsnasında_Əbdül_-_Əziz_çox_yorğun_olduğuna_görə_qayıtdı_._Oğlu_Səud_həcc_{əməllərini}_yerinə_yetirdi_və_Məkkədə_Şərif_Qalib_ilə_görüşüb_müəyyən_{danışıqlar}_apardı_.^¹

_{Əbdül-Əziz Səudi ilə Bağdad valisinin arasında baş verən razılaşmalar, digər tərəfdən də Şərif Qaliblə bağlanan saziş nəticəsində Əbdül-Əziz öz ərazilərini Bəhreyn, Əmman və Fars körfəzi əyalətlərinə doğru genişləndirməyə fürsət tapdı.}

_Vəhhabilər_qarşıya_çıxan_şəraitdən_{bəhrələnərək}_Salim_Əl_-_həriq_adlı_bir_nəfərin_{sərkərdəliyi}_ilə_Əmmana_qoşun_{göndərdilər}_._Ali_-_Xəlifənin_köməyi_ilə_Bəhreynin_Zübarə_{məntəqəsini}_Sultan_Məsqitdən_geri_aldılar_(1800-_ci_il_)._Sonra_oranın_hökmdarı_Səqər_Qasimi_də_{vəhhabilərə}_tabe_oldu_(1801-_ci_il_)._Beləliklə_,_Vəhhabilər_Fars_körfəzi_{məntəqəsində}_böyük_bir_ərazidə_öz_{nüfuzlarını}_{genişləndirdilər}_və_bir_neçə_il_ərzində_Bəhreyni_,_Əmman_{qəbilələrini}_,_xüsusilə_Casimi_qəbiləsini_öz_{itaətlərinə}_vadar_edə_bildilər_.^²

_{Vəhhabilərin}_Əbdül_-_Əziz_Səudinin_hakimiyyəti_dövründə_{gördükləri}_işlərdən_biri_onların_Kərbəla_və_Nəcəfə_etdikləri_{hücumlardır}_{. 1802-}_ci_ilin_aprel_ayında_Əbdül_-_Əzizin_oğlu_Səudun_etdiyi_hücumun_səbəbi_vəhhabi_etiqadının_islamın_gövhəri_ilə_uyğun_{gəlmədiyini}_deyən_{şiələrdən}_intiqam_almaq_və_onlarla_daha_artıq_müharibə_aparmaq_idi_._Onlar_Kərbəlaya_hücum_etdilər_və_müqəddəs_məkanları_{dağıtdıqdan}_sonra_oranın_əhalisinin_çoxunu_qılıncdan_keçirdilər_.”^³_{Vəhhabilərin}_üçüncü_imam_Həzrət_İmam_Hüseynin₍_ə₎_mütəhhər_hərəmində_{törətdikləri}_cinayətlər_və_faciəli_{hərəkətlər}_dördüncü_fəsildə_qeyd_olunacaqdır_.

_{Vəhhabilər 1803-cü miladi ilində Nəcəfi-Əşrəfə hücum edib şəhəri mühasirəyə aldılar. Lakin camaatın kəskin müqavimət göstərdiyinə və möhkəm qalaların mövcud olduğuna görə oranı işğal edə bilmədilər.}

_Onlar_1216-_cı_hicri_qəməri₍₁₈₀₃₎_ilində_Taif_şəhərini_,_sonrakı_ildə_isə_Məkkə_və_Mədinə_{şəhərlərini}_işğal_etdilər_._Taifdə_kütləvi_qırğınlar_{törətdilər}_._Məkkə_və_Mədinədə_isə_müqəddəs_zərihləri_{dağıtdılar}_.^¹_Vəhhabilər_Hicaza_hakim_olduqdan_sonra_Şərif_Qalibin_qardaşı_Şərif_Əbdül_-_Muini_Hicazda_onun_canişini_təyin_etdilər_._Sonra_Nəcdə_qayıtdılar_və_öz_{ərazilərini}_Ehsada_,_Bəhreyndə_və_Küveytdə_{genişləndirməyə}_başladılar_._Vəhhabi_olmuş_Ali_-_Səudun_əraziləri_bu_dövrdə_“_Fəratın_{sahillərindən}_və_Sirhan_vadisindən_başlayaraq_Rəsul_-_Xeyməyə_,_Əmmana_qədər_,_Fars_körfəzi_{məntəqələrindən}_başlayaraq_Hicazın_bütün_{sərhədlərinə}_və_Əsir_{məntəqəsinə}_qədər_davam_edirdi_.”^²

_Nəhayət_{vəhhabilərin}_ikinci_əmiri_Əbdül_-_Əziz_ibn_Məhəmməd_İbn_Səud₄₀_il_{işğalçılıq}_,_qarətçilik_,_kütləvi_qırğınlar_və_viranlıqlar_{törətdikdən}_sonra_və_{vəhhabilərin}_Taifi_işğal_{etdiklərindən}_sonra_1803-_cü_ildə_qətlə_yetirildi_._Belə_xəbər_{yayılmışdır}_ki_,_onu_Hacı_Hüseyn_Səbzvari_adlı_bir_şiə_müsəlman_qətlə_yetirmişdir_ki_,_bu_da_onun_Kərbəlada_törətdiyi_{cinayətlərin}_cəzası_hesab_olunurdu_.”^³

_{Şiələr vəhhabiliyə qarşı böyük bir maneə olduğundan, onların vəhhabilərin təssübkeş və qarətçilik hərəkəti qarşısındakı qüdrət və əhəmiyyətini aşkar şəkildə görmək olar. Çünki zülm ilə mübarizə, hər növ ruhsuz, kor-koranə təəssüb və donuqluqla mübarizə aparmaq şiəliyin zatında gizlənmişdir.}

_{Tarix boyu şiələr öz məsum imamlarından (ə) nümunə götürməklə (həm fərdi həyatda, həm də daxili və xarici siyasətdə) İslam və müsəlmanların əleyhinə tamam olan hər bir hərəkət qarşısında müqavimət göstərərək şəhadət həddinə qədər irəliləmiş, müsəlmanların və İslamın izzətini müdafiə etmişlər. Aydındır ki, onlar bu yolda Ələvi şiələrinin əzəmətini xətərə salan hər hansı bir hərəkətlə şiddətlə qarşılaşacaqdılar. Buna görə də şiələrin vəhhabilərin quru və ruhsuz hərəkətləri qarşısında müqavimətini nümunə olaraq göstərmək olar.}

Yüklə 5,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 42