ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи

Misirlilərin DİRİYYƏyə haKim Kəsildiyi vaxta qədər ALİ-SƏUD dövlətinin təsis olunmasI

Yüklə 5,57 Mb.

səhifə	28/42
tarix	15.03.2018
ölçüsü	5,57 Mb.
	#32240

1 ... 24 25 26 27 28 29 30 31 ... 42

VƏHHABİLƏRin Məhmməd İbn Səudun (1735–1766) haKimiyyəti dövründə törətdiyi Cinayətlər

Misirlilərin DİRİYYƏyə haKim Kəsildiyi vaxta qədər ALİ-SƏUD dövlətinin təsis olunmasI

_{Bu dövr Səudilər sülaləsinin qüdrət və hakimiyyətə çatdığı ilk dövrlər idi və bunun əsasında Səudi əmirlərindən: Məhəmməd İbn Səud, Əbdül-Əziz ibn Məhəmməd İbn Səud, Əbdüllah İbn Səud, Müşari İbn Səud hakimiyyətdə olmuşlar ki, onların hakimiyyəti h.q 1148-ci ildən 1235-ci ilə qədər (təqribən 87 il) davam etmişdir. Vəhhabilər məhz bu dövrdə Diriyyədə yaranmış və Ali-Səudla saziş bağlamaqla özləri üçün siyasi bir baza yarada bilmişdilər. İndi isə onların Nəcdin daxilində və xaricdə törətdikləri cinayətləri qeyd edirik.}

VƏHHABİLƏRin Məhmməd İbn Səudun (1735–1766) haKimiyyəti dövründə törətdiyi Cinayətlər

_{1148-ci hicri qəməri ilindən etibarən Ərəbistan yarımadasının bir hisəsinə (Nəcdin bir hisəsinə) hökmranlıq edən Səud ibn Məhəmməd ibn Müqrin dünyadan getdikdən sonra onun dörd oğlu - Məhəmməd, Sünəyan, Fərhan, Müşari atalarından irs qalan kiçik əraziləri müştərək şəkildə idarə edirdilər. Sünəyanın ölümü ilə sair qardaşlar Məhəmmədə tabe oldular və beləliklə, Məhəmməd İbn Səud Nəcddə Ali-Səud dövlətinin həqiqi banisi oldu.}

_{Məhəmmədin dövründəki ən mühüm hadisələrdən biri kimi Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın fəaliyyətlərinin güclənməsini qeyd etmək olar (belə ki, Səudilər sülaləsinin müqəddəratı məhz onun vasitəsi ilə dəyişdi və Ərəbistan yarımadasının böyük bir hissəsini də dəyişdirdi). O, Nəcd daxilindəki münasib və əlverişli şəraitdən, eləcə də beynəlxalq şəraitdən istifadə edərək Nəcddə saxta vəhhabi məsləkinin Səudi hökumətini yaratdı.}

_Məhəmməd_ibn_Əbdül_-_Vəhhab_öz_{məqsədlərini}_həyata_keçirmək_üçün_Diriyyəyə_daxil_oldu_və_oranın_hakimi_Məhəmməd_İbn_Səudla_1157-_ci₍_yaxud_1158-_ci₎_ildə_saziş_bağladı_ki_,_bu_da_hər_ikisinin_bir_-_birinə_{bağlılığını}_göstərirdi_._Beləliklə_,_vəhhabilər_yeni_bir_yolda_qərar_tutdular_._Onlar_Ali_-_Səudun_hərbi_və_siyasi_{köməklərindən}_istifadə_edərək_özlərinin_istismarçı_və_işğalçı_{hərəkətlərini}_başladılar_{. “}_İnəst_ayini_{vəhhabiyyət}_”_kitabının_müəllifi_Məhəmməd_ibn_Əbdül_-_Vəhhabın_{vəhhabiliyin}_{genişləndirilməsi}_üçün_nəzərdə_tutduğu_təffəkür_tərzini_belə_bəyan_edir_{: “...}_{Vəhhabilərin}_əməli_{prinsiplərinin}_ümdəsi_və_onların_yeganə_şüarları_bu_qısa_cümlədə_{xülasələnir}_{: “}_Ya_{vəhhabiyyət}_,_ya_da_qılınc_!”_Buna_görə_də_hər_kəs_vəhhabi_məzhəbini_qəbul_etsə_sağ_-_salamat_qalır_,_hər_kəs_ondan_imtina_edərsə_qanı_hədər_olur_,_övladları_{öldürülür}_və_mal_-_dövləti_qarət_edilir_.”^¹

_Bu_təffəkür_əsasında_{vəhhabiliyin}_yayılması_və_onların_{ərazilərinin}_{kenişləndirilməsi}_üçün_qanlı_{müharibələr}_baş_vermişdi_._Məhəmməd_ibn_Əbdül_-_Vəhhabın_ilk_proqramı_Üyeynənin_əmiri_Osman_ibn_{Müəmmərdən}_intiqam_almaq_idi_._Ayətullah_Cəfər_Sübhani_bu_barədə_belə_qeyd_edir_{: “...}_Şeyx_onun₍_Osman_ibn_Müəmmərin₎_Ehsanın_əmiri_ilə_gizli_şəkildə_{yazışdığından}_agah_olduğu_və_şeyxə_xəyanət_etmək_{məqsədində}_olduğunu_bildiyi_vaxt_{intiqamçılıq}_hissləri_daha_da_{şiddətləndi}_._Şeyx_,_Əhməd_ibn_Raşid_və_İbrahim_ibn_Zeyd_adlı_iki_nəfəri_göndərdi_ki_,_Üyeynənin_əmirinə_sui_-_qəsd_etsinlər_._Buna_görə_də_1163-_cü_ilin_Rəcəb_ayında_o_,_cümə_namazını_qılıb_{qurtardıqdan}_sonra_müsəlladan₍_cümə_namazı_qılınan_came_məscid₎_çıxmamış_qətlə_yetirildi_._Onun_qətlindən_üç_gün_sonra_Şeyxin_özü_Üyeynəyə_varid_oldu_və_Məşari_ibn_Müəmmər_adlı_bir_nəfəri_oraya_hakim_təyin_etdi_.”^²

_Vəhhabilik_rəisinin_Üyeynədə_icad_etdiyi_vəziyyət_camaatın_{razılığını}_təmin_edə_bilmədi_._Camaat_bu_şəhər_əmirinin_əleyhinə_qiyam_etdilər_{. “}_Bu_xəbər_Şeyxə_və_Məhəmməd_İbn_Səuda_çatdıqda_onların_göstərişi_ilə_dərhal_bir_qrup_Üyeynəyə_həmlə_edib_şəhərin_əhalisini_qanlarına_qəltan_etdilər_._Ağacları_yandırıb_quyuları_doldurdular_,_kişiləri_öldürüb_qadınları_əsir_{götürdülər}_və_camaatın_namusuna_təcavüz_etdilər_.”^³

_{Bu hadisədən sonra hər iki Məhəmməd öz hakimiyyət dairələrini genişləndirmək üçün qəti qərara gəldilər. Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab Nəcd əhalisinə məktub yazaraq onları öz ayinini qəbul etməyə çağırdı. Onun etiqadına əsasən yalnız o və Diriyyə əhalisi yeganəpərəst idilər. Bütün sair müsəlmanlar kafir hesab olunur, onların qətlə yetirilmələri vacibdir. Halbuki, bu fikir və rəy sadəcə bir bəhanə idi ki, bu yolla həm müsəlmanlara (onların azdırıcı əqidələrini qəbul etməyən müsəlmanlara) etdiyi həmlələrə bəraət qazandırsın, həm də Ali-Səud hakimləri müharibələrdə əldə olunan qənimətlərdən lazımi qədər istifadə etsinlər, öz qüdrət dairələrini genişləndirməkdən əlavə kifayət qədər qüvvəyə də malik olsunlar. Buna əsasən hər kəs vəhhabiliyi qəbul edirdisə, onların tərəfindən gələn xətərlərdən amanda idi. Amma vəhhabiliyin qondarma məzhəbini qəbul etməyənlər həmişə vəhhabilərin təəssübcəsinə və məğrurcasına hücumlarına məruz qalırdılar.}

_{Vəhhabilər üçün (strateji və siyasi baxımdan) xüsusi əhəmiyyətə malik olan məntəqələrdən biri Riyaza hakim olmaq idi (Diriyyənin 20 km-də yerləşir).}

^{O, şəhərə hakim olduqdan sonra ərazilərini genişləndirməkdən əlavə onları Ehsaya daha da yaxınlaşdırırdı. Vəhhabilərin Riyaz şəhərini necə ələ keçirmələri barəsində “Böyük İslam Enskilopediyası” kitabında belə deyilir: “... Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab xüsusi əhəmiyyətə malik olan Riyaz şəhərini ələ keçirmək üçün oranın əmiri Dəhham ibn Dəvvası ona itaət etməyə çağırdı. Lakin Dəhham bunu nəinki qəbul etmədi, üstəlik Ali-Zəfir köçərilərindən bəzilərinin köməyi ilə vəhhabiliyi qəbul etmiş Mənfuhə əhalisinə hücum etdi... Bundan sonra Məhəmməd İbn Səud ilə Dəhham arasında ardıcıl surətdə uzunmüddətli müharibələr baş verirdi. “Şəyyab”, “Əl-əbid” adları ilə məşğul olan müharibələr onlardan heç birinin xeyrinə tamam olmadı. Nəhayət 1735-ci ildə müharibədən yorulub cana gələn Dəhham, Məhəmməd İbn Səuda sülh təklifi irəli sürdü və Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab vəhhabiliyin təbliğ olunması üçün oraya bir nümayəndə göndərdi. Bütün bunlarla belə, Dəhham sonrakı il sazişi pozdu və Məhəmməd İbn Səudun müxalifləri cərgəsinə qoşuldu. O, tədricən yeni məzhəbin yayılması ilə qarşılaşmaq və Məhəmməd İbn Səudun istilaçılıq tədbirləri ilə mübarizə aparmaq üçün öz qüvvələrini səfərbər etmişdi.”¹}

^{Nəcdə hakim olan qəbiləvi üsul-idarə qəbilələrdən hansısa birinin digərinə hakim olmasını qətiyyən qəbul edə bilməzdi. Başqa sözlə desək, qəbilə tipli həyat – “tayfalar hökmranlığı” tipli bir cəmiyyətdir ki, orada hər bir əyalətin yalnız bir hakimi və əmiri vardır. Onlar da başqa əmirlərin onların öz ixtiyarlarında olan məntəqəyə nüfuz etməsi ilə müxalifdir.}

^Buna^əsasən^,^Nəcddə^sakin^olan^{qəbilələrin}^{vəhhabilərin}^{işğalçılıqlarına}^qarşı^{müxalifətləri}^müəyyən^qədər^izah^oluna^bilər^.^Qəbiləvi^cəmiyyətin^mühüm^{xüsusiyyətlərindən}^əlavə^,^ani^və^ötəri^bir^ittihadları^onları^düşmən^{müqabilində}^müştərək^cəbhəyə^vadar^edirdi^.^Yəni^müxtəlif^qəbilələr^xüsusi^bir^dövrdə^və^tamamilə^ayrı^formada^bir^-^biri^ilə^müttəhid^olurdular^ki^,^özlərinin^müştərək^{düşmənlərinin}^ehtimal^verilən^{təhdidlərini}^dəf^etsinlər^.^Əlbəttə^,^bu^kimi^ittihadlar^çox^da^davam^gətirə^bilmirdi^.^Çünki^onlar^yalnız^öz^{mənfəətlərini}^ələ^gətirmək^məqsədi^{güdürdülər}^və^bu^zaman^düşmən^onların^{mənafelərini}^təmin^etsəydi^,^{bağladıqları}^sazişi^çox^asanlıqla^pozur^və^öz^qədim^{müttəhidlərinin}^əleyhinə^iş^görməyə^{başlayırdılar}^.^Bu^məsələ^barəsində^«^Böyük^İslam^{Enskilopediyası}^»^kitabında^belə^deyilir^{: “(}^{Vəhhabilərin}^1168-^ci^hicri^qəməri^ilində^Riyazı^işğal^{etmələrindən}^bir^il^sonra^onların^{müxalifləri}^müttəhid^oldular^...)^Ehsadan^Bəni^-^Xalid^və^Nəcrandan^Ali^-^Mükrəmi^kimi^güclü^qəbilə^{başçılarının}^və^{əmirlərinin}^{bağlılığından}^təşkil^olan^{vəhhabilərin}^müxalifət^cəbhəsi^əvvəllər^{vəhhabilərin}^itaəti^dairəsinə^keçmiş^olan^şəhər^və^{qəsəbələrin}^bir^qrupunu^qiyama^vadar^etdi^.^{Hərimələdə}^Süleyman^ibn^Əbdül^-^Vəhhabın^camaatın^yeni^məzhəbin^ziddinə^və^İbn^Səudun^{işğalçılıqlarına}^qarşı^qiyama^təhrik^etməsi^də^{özünəməxsus}^rol^oynadı^.^Həmçinin^Nəcranın^əmiri^Həsən^ibn^Hibətullah^da^{vəhhabilərin}^ordu^{sərkərdəsi}^Əbdül^-^Əziz^ibn^{Məhəmmədin}^hücumunda^{öldürülmüş}^Yəmən^{qəbilələrindən}^bir^qrupuna^başçılıq^edərək^Nəcdə^hücum^etdi^və^{vəhhabiləri}^çox^ağır^{məğlubiyyətə}^düçar^etdi^.^{Vəhhabilərin}^{fərmanından}^imtina^edən^Dəhham^ibn^Dəvvas^da^Ehsanın^əmiri^Ürəyəri^{nəcdlilərlə}^müharibə^edib^Nəcran^əmirini^ittihada^dəvət^etdi^,^amma^Nəcran^əmiri^əsirləri^mübadilə^etdikdən^sonra^qayıtdı^və^Məhəmməd^İbn^Səudun^oğlu^Əbdül^-^Əziz^,^Üreyərin^və^Dəhham^ibn^Dəvvasın^ordusunu^məğlub^etdi^.^Bundan^sonra^qiyam^etmiş^{qəbilələrə}^və^{qəsəbələrə}^hücum^edərək^onları^yenidən^öz^itaətinə^vadar^etdi^.”^¹

^{Yuxarıda qeyd olunan mətləblərdən qəbilə ittihadiyyələrinin nə üçün tez bir zamanda məğlubiyyətə uğraması aydın olur. Belə ki, o zaman Nəcdin, Riyazın, Ehsanın və başqa qəbilələrdən olan əmirlərin vəhhabilər əleyhinə təşkil olunan ittihadiyyələri nəticə etibarı ilə Nəcran əmirinin geri çəkilməsi ilə zəiflədi və o ittihadiyyəyə ağır zərbə vurdu. Vəhhabilər də bundan istifadə edərək onlara qələbə çala bildilər.}

^{Bundan sonra vəhhabi qüvvələri günbəgün güclənməyə başladı. Onlar Nəcd və Ərəbistan yarımadasının sair məntəqələrini işğal etmək üçün güclü hücumlara başladılar. Vəhhabilərin hərəkəti Məkkə şəriflərini özlərinə məşğul etmişdi. (Onlar Osmanlılar tərəfindən Məkkə və Mədineyi-Münəvvərəyə hakim idilər).}

^{Osmanlı hakimi vəhhabi hərəkətindən ilk dəfə 1748-ci ildə xəbər tutdu. Nəcd və Hicaz Osmanlı dövlətinin bir hissəsi hesab olunduğundan tədricən onlar Nəcd problemini həll etmək və ümumiyyətlə vəhhabilər tərəfindən Ərəbistan yarımadasında törənən təhdidlərin qarşısını almaq üçün çarə fikrinə düşdülər. Əlbəttə, Osmanlı dövlətinin vəhhabilər əleyhinə tədbir tökməsi çox uzun çəkdi.}

^{Məhəmməd İbn Səudun hakimiyyəti dövründə diqqət yetirilməli məsələlərdən biri onun Nəcdin daxili mühitinə hakim və öz qonşularından xatircəm olması idi. Yəni bünövrəsi yenicə qoyulmuş hökumətin öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün gördüyü tədbirlər də həmin məntəqədə baş verirdi. Məhəmməd İbn Səud da vəhhabiliyi qəbul etdikdən sonra çalışırdı ki, qəbiləvi hərbi qüdrətdən istifadə edərək vəhhabilərin bünövrəsini hərtərəfli şəkildə bərkitmək üçün Nəcdin sair qəbilələrinə hakim olsun və bu yolda müxtəlif məntəqələrə hakim kəsilmək üçün heç bir vasitədən əsirgəməsin. O, ələ keçirdiyi hər bir yerdə camaatı kütləvi şəkildə qırır, onların mal-dövlətlərini qarət edir və camaat arasında qorxu hissi yaradaraq hər növ müxalifəti susdururdu. Məhəmməd İbn Səudun Nəcran, Riyaz, Ehsa, Yəmən və sair yerlərin əmirlərinə qalib gəlmək üçün çox səy göstərməsinə baxmayaraq, fəaliyyətləri nəticə vermədi və onun işinin davamı oğlu Əbdül-Əzizə həvalə edildi. Hər bir halda, Məhəmməd İbn Səudun ətraf məntəqələrə hücumları və gördüyü tədbirlər vəhhabiləri yeni bir qüvvə ünvanı ilə təqdim etdi. Bundan sonra sair Səudi əmirləri özlərini vəhhabilərin canfəşanlıq göstərən müdafiəçiləri kimi qələmə verir və bu barədə özlərindən xüsusi və şiddətli təəssüb göstərirdilər.}

^{Nəhayət, Məhəmməd İbn Səud təqribən 30 il hakimiyyətdən və Nəcdi ələ keçirdikdən sonra 1765-ci ildə Diriyyədə vəfat etdi və elə orada da torpağa tapşırıldı.}

Yüklə 5,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 24 25 26 27 28 29 30 31 ... 42