World Bank Document

 111 
 
3.19.  Bu  ssenaridə  ehtimal  olunur  ki,  Azərbaycan  borcun  toplanmasında  düĢünülmüĢ 
yanaĢmadan  istifadə  edir.  Ona  görə  biz  güman  edirik  ki,  dövlət  borcu  2008-ci  ilin 
səviyyəsində,  yəni  qeyri-neft  ÜDM-in  20.6  faiz  civarında  qalacaq.  Ssenaridə  həmçinin  ehtimal 
 
HaĢiyə 3.2: Tövsiyə olunan xərc ssenarisi, 2007-ci il ABġ dolları ilə hər barel üçün 52 
dollar (2005-2030) 
 
 
 
 
 
Qeydlər:  (1)  HaĢiyə  3.2-də  göstərilən  simulyasiyalarda  daimi  gəlir  2008-2024  illər  üzrə  neft  gəlirlərinin  xalis 
cari  dəyəri  və  2025-2029-cı  illərdən  sonra  ABƏġ-in  iĢinin  bitməsi  əsasında  hesablanmıĢdır.  (2)  Dövlət  borcu 
diaqramında,  yaĢıl  xətt  həm  hər  barel  üzrə  ―Tövsiyə  olunan  59  ABġ  dolları  ssenarisini‖,  həm  də  ―33  ABġ 
dolları ssenarisini‖ təmsil edir, amma qırmızı xətt ―Hər barel üzrə 59 ABġ dolları ilə çox yüksək xərcləri‖ təmsil 
edir.  
Tövsiyə olunan ssenari üzrə Neft Fonunn aktivləri
 
0
 
20
 
40
 
60
 
80
 
100
 
120
 
140
 
160
 
05
 
06
 
07
 
08
 
09
 
10
 
11
 
12
 
13
 
14
 
15
 
16
 
17
 
18
 
19
 
20
 
21
 
22
 
23
 
24
 
25
 
26
 
27
 
28
 
29
 
30
 
0%
 
50%
 
100%
 
150%
 
200%
 
250%
 
300%
 
  
q-n ÜDM-də faizlə
 
2007-ci ilin  manatı ilə
 
Qeyri-neft ÜDM-ə  nisbətən
 
Daimi gəlir yanaĢması üzrə tövsiyə 
 olunan ssenarilərin maliyyələĢməsi
 
 
(gəlirlər,q-n ÜDM-də faizlə )
 
0%
 
20%
 
40%
 
60%
 
80%
 
100%
 
05
 
07
 
09
 
11
 
13
 
15
 
17
 
19
 
21
 
23
 
25
 
27
 
29
 
Qeyri-neft gəlirləri
 
  
Neft Fondu və digər neft gəlirləri
 
Xalis borclanma
 
 
q-n ÜDM-də faizlə 
Dövlət xərcləri, q-n ÜDM-də faizlə 
0%
 
10%
 
20%
 
30%
 
40%
 
50%
 
60%
 
70%
 
80%
 
90%
 
100%
 
05
 
06
 
07
 
08
 
09
 
10
 
11
 
12
 
13
 
14
 
15
 
16
 
17
 
18
 
19
 
20
 
21
 
22
 
23
 
24
 
25
 
26
 
27
 
28
 
29
 
30
 
Dövlət investisiyaları 
Faizsiz cari xərclər 
Faiz ödəniĢləri
 
 
q-n ÜDM-də faizlə 
 2007-ci ilin sabit manatı üzrə dövlət xərcləri
 
0
 
5
 
10
 
15
 
20
 
25
 
05
 
06
 
07
 
08
 
09
 
10
 
11
 
12
 
13
 
14
 
15
 
16
 
17
 
18
 
19
 
20
 
21
 
22
 
23
 
24
 
25
 
26
 
27
 
28
 
29
 
30
 
Sabit manat 
 (2007-ci ilin 
 qiymətləri ilə, 
milyard 
Dövlət Ġnvestisiyaları 
Faizsiz  cari xərclər 
Faiz ödəniĢləri 
Tövsiyə  olunan ssenarii
 
Cari  manatla dövlət xərcləri
 
0
 
20
 
40
 
60
 
80
 
100
 
05
 
06
 
07
 
08
 
09
 
10
 
11
 
12
 
13
 
14
 
15
 
16
 
17
 
18
 
19
 
20
 
21
 
22
 
23
 
24
 
25
 
26
 
27
 
28
 
29
 
30
 
Cari manat, milyard
 
Dövlət Ġnvestisiyası 
Faizsiz cari xərclər 
Faiz ödəniĢləri 
Real Ģərtlərdə sabit olan
 
2007-ci il səviyyəsində investisiya
 
  
2008-ci il səviyyəsində real 
 
Ģərtlər sabit cari xərclər
 
  
2016-cı ildən baĢlayaraq daha çox 
 
xərclər üçün imkanı
 
   
Sabit manatla (2007-ci ilin 
 qiymətləri üzrə, milyard) 

---

 112 
olunur ki,  vergi  yükü  yüngülləĢdirilərək  qeyri-neft gəlirlərini  tədricən  azaldacaq:  2008-ci  ildəki 
34  faizdən  2009-cu  ildə  31.5  faizə  və  2010-cu  ildə  30  faizə.  Bu  ssenaridə,  NF-nun  vəsaitləri 
2024-cü  ildə  2007  qiymətləri  ilə  70  milyard  AZN-ə  çatacaq  (HaĢiyə  3.2)  və  Azərbaycan    yenə 
də,  NF  vəsaitlərinin  həqiqi  dəyərini  azaltmadan,  NF-dan  5.9  milyard  ABġ  dolları  miqdarında 
(2007 qiymətləri ilə) DG-i
82
 əldə edə biləcək.  
3.20.
 
NümayiĢ üçün iki Ģərti fərqli vəziyyət təqdim olunur. Birincisi, 2010-2030 illər üçün 
neft qiymətləri tarixi  ortalamasına  qayıdır (2007  qiymətləri ilə hər barel  üçün 33  ABġ dolları), 
amma Azərbaycan öz xərclərini yuxarıda qeyd olunan xərc ssenarisinə uyğunlaĢdırmır (Əlavə 1, 
hər  barel  üçün  33  ABġ  dolları  ssenarisi).  Digər  hər  Ģey  bərabər  olmaqla,  nəticə  odur  ki,  NF-ın 
vəsaitləri  əvvəlki  ssenaridə  2030-cu  ilin  100  milyard  ABġ  dollarından  hazırkı  ssenaridə  40 
milyard  ABġ  dollarına  qədər  azalacaq.  Bu  ssenariyə  uyğun  olaraq  (yəni  NF-ın  vəsaitləri  40 
milyard  ABġ  dollarından  çox  olması  üçün)  Hökumət  dövlət  xərclərinin  uyğunlaĢdırılması 
istiqamətində  çox vacib  seçim etməlidir:  dövlət  xərclərini  tədricən uyğunlaĢdırmaq (burada sırf 
nümayiĢ məqsədilə göstərilmiĢ) və yaxud dövlət xərclərini sürətlə uyğunlaĢdırmaq (deyək 1-2 il 
müddət ərzində). Dövlət xərclərinin sürətlə uyğunlaĢdırılması qısa müddət baxımından bahalıdır, 
lakin orta müddət baxımından daha az risklidir və NF-ın aktivlərinin akkumulyasiya olunmasına 
imkan yaradır.  
3.21.
 
Ġkinci  ola  biləcək  vəziyyət  odur  ki,  Azərbaycan  xərcləri  təxminən  qeyri-neft  ÜDM-in 
artım  tempinə  uyğun  olaraq  artırır  (Əlavə  1,  Çox  yüksək  xərc  ssenarisi).  Bu  hökumətin 
miqyasının artmasına gətirib çıxarar ki, bu da özü-özlüyündə dayanıqlı deyil və qənaətbəxĢ vergi 
yükü və aĢağı borc göstəricilərilə uyğun gəlmir. Bu ssenari çərçivəsində bu hipotez mümkündür, 
çünki bir çox ölkələr maaĢları, transferləri, subsidiyaları və mallar/xidmətlərə görə xərcləri qeyri-
neft  ÜDM  artımı  səviyyəsində  artırırlar.  Bu  ssenaridə,  dövlət  investisiyası  2012-ci  ilə  qədər 
qeyri-neft  ÜDM-in  sürəti  ilə  artır və  sonra real  baxımdan sabit saxlanılır (yəni,  nominal  dövlət 
investisiyaları inflyasiyaya uyğun olaraq artır). Cari xərclərin qeyri-neft ÜDM-in artım tempinə 
uyğun    olaraq  artırılması  qeyri-dayanıqlıdır,  çünki,  bu  halda  2026-cı  il  üçün  NF-ın  vəsaitləri 
tükənir, 2030-cu il üçün isə dövlət  borcunun qeyri-neft ÜDM-də  payı  128 faizə  qədər artır.  Bu 
kimi çox yüksək xərcləmə ssenarisinə görə 2024-cü il üçün hökumətin miqyası qeyri-neft ÜDM-
in  67  faizini  (bugünkü  standartlara  görə  həddindən  artıq  böyük  göstəricidir)  təĢkil  edə  bilər  ki,  
bu da artıq dayanıqlı olmayacaq, çünki o vaxta qədər Azərbaycanın təbii ehtiyatları tükənəcək.  
3.22.
 
Dövlət  xərclərin  qeyri-neft  ÜDM-də  çəkisinin  azaldılması  öhdəliyi  Hökumətdən 
dövlət xərclərinin prioritetləĢdirilməsini tələb edəcək. Xüsusilə də, dövlət bəzi uzunmüddətli 
strateji  məsələləri,  ortamüddətli  maliyyə  idarəçiliyi  məsələlərini  və  qısamüddətli  makroiqtisadi 
məsələləri həll etməlidir: 
(a)
 
Bəzi  uzunmüddətli  strateji  məsələlər.  Dövlət  vəsaitlərinə  olan  Ģərti  öhdəliklər  bir 
neçə  irimiqyaslı  məsələləri  nəzərdə  tutur.  Birincisi,  enerji  sektoru  ilə  bağlı 
irimiqyaslı  vergi  xərcləridir  (bu  xərclər  beynəlxalq  qiymətlərdən  aĢağı  olan 
istehsalçı  və  istehlak  qiymətlərindən  yaranır).  Sözsüz  ki,  kommunal  xidmətlərin 
tariflərini  və  benzin  qiymətlərini  müəyyən  edərkən  (kasıb  təbəqəni  və  qeyri-
səmərəli iĢləyən dövlət və özəl müəssisələrində məĢğulluq problemlərini də nəzərə 
almaqla)  sosial  məsələlərin  nəzərdən  keçirilməsi  vacibdir.  Digər  tərəfdən,  nəzərə 
                                                 
82
 2024-də DG-nın (ABġ dolları ilə hesablanmıĢ) 2.4 milyard AZN-lə ifadə olunmuĢ 2007-yə bərabər olması təxmin 
edilir (2009-da 4.8 milyard AZN-lə ifadə olunmuĢ 2007-ə qarĢı).  

---