World Bank Document

 116 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.28.
 
 Əldə olan məlumata əsasən cari xərclərin strukturu əhəmiyyətli Ģəkildə dəyiĢmiĢdir 
(Diaqram  3.4).  2006-cı  ildən  bəri  müdafiə  xərcləri  ən  böyük  büdcə  maddəsi  olaraq  təhsil 
xərclərini üstələmiĢdir. Müdafiənin ümumi cari xərclərdə payı 2005-ci ildəki 14.4 faizdən 2007-
ci  ildə  17.3  faizə  qədər  artmıĢdır,  amma  təhsilin  payı  16.3  faizdən  bir  qədər  azalaraq  15.7  faiz 
təĢkil etmiĢdir. Müdafiəyə əlavə olaraq, ədliyyə və səhiyyə  yeganə iki sektordur ki, onların cari 
xərclərdəki  payı  bu  müddət  ərzində  artmıĢdır:  müvafiq  olaraq,  7.3  faizdən  9.7  faizə  və  4.9 
faizdən  5.9  faizə.  Bunun  əksinə  olaraq,  digər  sektorların  payları,  xüsusilə  sosial  müdafiə  və 
nəqliyyat  sektorlarının  payları  azalmıĢdır.  Son  vaxtlarda  müĢahidə  olunan  ümumi  xərclərin 
artımı  fonunda  insan  kapitalının  inkiĢafına  yönəldilmiĢ  payın  azalması  sual  doğurur  və  insan 
kapitalının  ən  böyük  prioritet  olmadığını  göstərir.  Eyni  zamanda,  təhsil  sektorunun  cari 
xərclərinin artımı sual doğurur, çünki bu artım sektorun həddən  artıq aĢağı maaĢlarının olduğuna 
baxmayaraq  yeni  əməkdaĢların  iĢə  qəbul  olunmasını  maliyyələĢdirib.  Məlumatlara  görə  təhsil 
sektorunda  prioritet  əməkdaĢların  sayının  artmasının  qarĢısını  almaqdan  ibarət  olmuĢdur. 
Məqsəd müəllimlərin əmək haqlarında nəzərəçarpan artıma nail olmaq və bununla da hədiyyələr 
və valideynlərdən digər yardım formalarının alınması ehtiyacını aradan qaldırmaqdır.  
 
 
 
 
Diaqram 3.4: PrioritetləĢdirmə: Dövlət xərclərinin funksional təsnifata əsasən artımı, 
2005–2007 (mln.AZN və ümumi artımda %)* 
 
 
Mənbə: Maliyyə Nazirliyi və Bank iĢçilərinin təxminləri 
Qeyd: (*) Hər bir sütunun hündürlüyü həmin il üçün büdcə ayırmasının nominal artımını ölçür. Hər bir 
sütunun  baĢında  qeyd  olunmuĢ  faiz  dərəcəsi  həmin  sektorun  büdcədə  üç  illik  artımlardakı  payını 
göstərmiĢdir (bütün faizlərin cəmi 100%-ə bərabərdir). 
Yəni,  birinci  sütun  üzrə,  müdafiə  büdcəsi  2005-2007-ci  illər  də  təxminən  450  milyon  manata  qədər 
artmıĢdır  və  bu  üç  il  ərzində  büdcədə  artımın  11.5%-nə  bərabərdir.  2007-ci  il  üçün  məlumat  təsdiq 
olunmuĢ büdcəni nəzərdə tutur (dəqiq korreksiya olunmuĢ büdcə daxil deyil).
 
11.5%
7.3%
13.2%
11.4%
5.3%
6.2%
5.2%
4.4% 4.3%
6.5%
4.6%
6.6%
2.1%
11.5%
-100.0
0.0
100.0
200.0
300.0
400.0
500.0
600.0
Ġnvestisiya xərcləri
Cari xərclər

---

 117 
3.29.
 
2005-2008-ci  illər  ərzində  mallar  və  xidmətlər,  maaĢlar  və  transferlər    üzrə 
hökümətin  xərclərikəskin  Ģəkildə  artmıĢdır  (Diaqram  3.5).  Onların  bu  illər  ərzində  artımı 
ümumi xərclər artımının müvafiq olaraq 24.1 faiz, 12.6 faiz və 12.8 faiz təĢkil etmiĢdir. 2008-ci 
ilin  proqnozlarına  görə  cari  məcmu  xərclərin  əsas  maddələri  aĢağıdakılardır:  malların  və 
məhsulların alınması (42.3 faiz), sosial transferlər (26.8 faiz), maaĢlar və əmək haqlar (25.3 faiz) 
və subsidiyalar (2.8 faiz). 
3.30.
 
2005-2008-ci  illər  ərzində  kommunal  xidmət,  enerji  infrastrukturu  və  sosial 
xidmətlərin təkmilləĢdirilməsi üçün investisiya xərcləri cüzi bir məbləğdən 4.6 mlrd. AZN-ə 
qədər artırılmıĢdır. Xərclərdə artım bütün maddələrə Ģamil edilsə də, 2005-2007-ci illər ərzində 
(investisiyaların  tərkibinə  dair  ən  son  məlumatlar2007-ci  ilə  aiddir)  investisiya  xərclərinin 
strukturu  dəyiĢmiĢdir.  Sosial  sektorlar  arasında  məcburi  köçkünlər  (MK-lər)  üçün  mənzil 
təminatının  payı  ümumi  investisiyaların  18.8  faizindən  7.4  faizinə  qədər  azalmıĢdır,  amma 
mədəniyyət  və  idmanın  payı  5.2  faizdən  8.7  faizə  artmıĢdır.  Səhiyyə  və  təhsil  kimi  sektorların 
payları isə sabit qalmıĢdır.  
 
3.31.
 
Əyləncə  məsələlərinə  ayrılan  vəsaitlər  xərclərin  prioritetləĢdirilməsi  baxımından 
sual  doğurur.  Azərbaycanın  əyləncə infrastrukturuna önəm  verməsi  sual doğurur, çünki  təhsil 
və səhiyyə ölkənin əsas prioritetləri olmalıdır. Kommunal xidmətlər və enerji sektorlarında su və 
irriqasiyanın  payı  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmıĢdır  –  müvafiq  olaraq,  0  faizdən  8.4  faizə  və  5.3 
faizdən  10.4  faizə  qədər.  Digər  alt-sektorların  payları  33.3  faizdən  12.4  faizə  qədər  azalmıĢdır. 
 
  Diaqram 3.5: PrioritetləĢdirmə: Hökümətin məcmu xərclərinin iqtisadi təsnifata əsasən artımı, 2005–
2008-ci illər (mln.AZN və ümumi artımda %)
 
 
Mənbə: Maliyyə Nazirliyi və Bankın iĢçilərinin təxminləri 
Qeyd:  (*)    Hər  bir  sütunun  hündürlüyü  həmin  il  üçün  büdcə  ayırmasının  nominal  artımını  göstərir.  Hər  bir  sütunun baĢında 
qeyd  olunmuĢ  faiz  dərəcəsi  həmin  sektorun  büdcədə  üç  illik  artımlardakı  payını  göstəriir  (bütün  faizlərin  cəmi  100%-ə 
bərabərdir). 
Yəni,  birinci  sütun  üzrə,  müdafiə  büdcəsi  2005-2007  də  təxminən  450  milyon  manat  qədər  artmıĢdır  və  bu  üç  il  ərzində 
büdcədə  artımın  11.5%-nə  bərabərdir.  2007-ci  il  məlumat  təsdiq  olunmuĢ  büdcə  üçündür,  amma  yarım  illik  düzəliĢlər  daxil 
deyil.
 

---

 118 
Eyni zamanda, yol Ģəbəkəsinə investisiya əhəmiyyətli Ģəkildə artmıĢdır. 2007-ci ildə bu sektorun 
payına  iki  il  əvvəlki  5.9  faizlə  müqayisədə  ümumi  investisiyanın  13.5  faizi  düĢmüĢdür.  Bu 
təĢəbbüslərə 
paralel 
olaraq, 
idarəçilik 
sektoruna  yatırılmıĢ  investisiyaların  ümumi 
investisiyalarda  payı    (dövlət  idarələrinin  yeniləĢdirilməsi  və  müasirləĢdirilməsi  üçün)  12.5 
faizindən 14.9 faizə qədər artmıĢdır. Bütövlükdə götürəndə bütün bu xərclərin zəruriliyini Ģübhə 
altına  almaq  çətindir  (xüsusilə  Azərbaycanın  geniĢ  maliyyə  imkanlarını  nəzərə  alaraq  əyləncə 
infrastrukturuna  xərclənən  vəsaitləri).  Bununla  belə,  bu  vəsaitlərin  zaman  baxımından 
xərclənməsi  Hökumətin  prioritetləri  barədə  sual  doğurur.  Bunun  səbəbi  odur  ki:  (i)  yüksək 
xərclər zərfi  makroiqtisadi  təzyiqlər  yaratmıĢdır ki,  Hökumət  bunları  aradan qaldırmağa  çalıĢır, 
(ii)  Azərbaycan  iqtisadiyyatı  artıq  absorbsiya  potensialından  tam  Ģəkilə  istifadə  edir  ki,  bu  da 
özəl  sektor  üçün  təzyiqlər  yaradır  və  (iii)  Hökumətin  həyata  keçirdiyi  irimiqyaslı  investisiya 
proqramları  onun  potensialından  (icra  etmək  qabiliyyətindən)  yuxarıdır.  Qeyd  olunan  bütün 
təzyiqlər  investisiya  proqramlarının  (bu  proqramlar  doğurdan  da  vacibdir)  icrası  zamanı  daha 
yaxĢı prioritetləĢdirmə yanaĢmasının tətbiqi nəticəsində azaldıla bilər. 
 
 
 
HaĢiyə 3.3: AzRDNF-ın vəsaitlərinin istifadəsi 
 
 
2004-2008-ci  illər 
ərzində 
Dövlət 
Neft  Fondunda  9.1 
milyard 
vəsait 
toplanmıĢdır.  Neft 
Fondunun 
xərclərinin 
əsas 
hissəsini  büdcəyə 
transferlər 
təĢkil 
edir 
(cəmi 
xərclərin 
78%). 
Digər 
transferlər 
qaĢqın 
və 
köçkünlərin 
vəziyyətinin 
yaxĢılaĢdırılmasına 
(6.9%), 
Oğuz-
Qəbələ 
su 
kəmərinin 
itkintisinə  (6.3%), 
BTC 
neft 
boru 
xəttinin    (2.0%), 
və 
Samur--
AbĢeron 
su 
kanalının 
rekonstruksiyasına 
(3.5%) 
yönəldilmiĢdir. 
 
  
 
3.32.
 
Cari  xərclərə  gəldikdə,  Hökumət  insan  kapitalının  inkiĢafını  nəzərdə  tutan 
sektorlara,  xüsusilə  təhsil  və  səhiyyə  sektorlarının  inkiĢafına  önəm  verməlidir.  Yuxarıda 
AZN Milyon
 
2004
 
2005
 
2006
 
2007
 
2008
 
Neft Fondunun gəlirləri
 
322.8
 
660.5
 
985.9
 
1,872.3
 
11,864.7
 
Neft Fondunun xərcləri
 
163.5
 
233
 
981.3
 
1,061.2
 
4,291.8
 
  bundan:
 
Dövlət büdcəsinə transfer
 
130.0
 
150.0
 
585.0
 
585.0
 
3,800.0
 
Qaçqın və köçkünlərin sosial və iqtisadi vəziyyətinin
 
 yaxĢılaĢdırlmasına ayrılan vəsait
 
15.0
 
40.4
 
110.0
 
154.1
 
145.0
 
Azərbaycn                            
 
Ġnvestisiya ġirkətinin   
 
 Nizamnaməsinin maliyyələĢdirilməsi
 
..
 
..
 
90.0
 
..
 
..
 
Oğuz-Qəbələ zonasından Bakı Ģəhərinə
 
  su kəmərinin çəkilməsi
 
..
 
..
 
82.7
 
132.9
 
211.8
 
Bakı-Tiflis-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri layihəsində
 
  AR-nın
 
    iĢtirak payının maliyyələĢdirilməsi
 
17.8
 
41.0
 
75.4
 
..
 
..
 
Samur-AbĢeron su kanalının
 
  rekonstruksiyası 
 
..
 
..
 
37.0
 
76.9
 
120.6
 
Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolunun maliyyələĢdirilməsi
 
..
 
..
 
..
 
20.7
 
5.3
 
AÇQ üzrə layihədə ARDNġ-ın iĢtirak
 
 payının tənzimlənməsi
 
..
 
..
 
..
 
87.6
 
..
 
Təhsil Nazirliyi
 
..
 
..
 
..
 
..
 
2.3
 
Fondun Ġnzibati Xərcləri
 
0.7
 
1.6
 
1.2
 
4.0
 
6.8
 
Neft Fondunun büdcədənkənar xərcləri
 
2.6
 
91.9
 
17.6
 
-13.9
 
678.6
 
Neft Fondunun aktivləri
 
951.5
 
845.2
 
1,280.5
 
2,100.1
 
9,010.1
 
Mənbə: Azərbaycan Respublikasının 
 
 Dövlət Neft Fondu (ARDNF)
 

---