63
sıralarından çıxmaq məsələsi də qoyulmuşdu.1974-cü ilin əvvəl-
l
ərindən təşkilatın hər bir iştirakçısı öz xarici siyasətini müstəqil
h
əyata keçirirdi.
70-ci ill
ərdə Yaxın Şərq də ABŞ-hakim dairələrinin diqqət
m
ərkəzində idi. Yaxın Şərqdə Amerikanın mövqelərinin
möhk
əmlənməsində İsrail strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Birləşmiş
Ştatlar tərəfindən İsrailin hərbi-iqtisadi və siyasi cəhətdən müdafiə
olunması İsrail ekstremistlərinin ərəb ölkələri əleyhinə təcavüzkar
planlar h
əyata keçirməsinə şərait yaradırdı.
70-ci ill
ərin əvvəllərində Birləşmiş Ştatların Qərbi Avropa
ölk
ələri və Yaponiya ilə münasibətlərində son dərəcə əlverişsiz
şərait yaranmışdı. Buna görə də «Ümumi bazar» ölkələri və
Yaponiya Amerika üçün t
əhlükəli imperialist rəqiblər idilər. ABŞ-
ın kapitalist ölkələrinin sənaye məhsulları istehsalı sırasındakı yeri
1948-ci ild
ə 53% olduğu halda 70-ci illərin əvvəllərində azalaraq
40% olmuşdur. Əksinə «Ümumi bazar» ölkələrinin və Yaponiya-
nın payı bu sahədə yüksələrək 13,5%-dən 28%-ə çatmışdır.
Amerika imperializminin maliyy
ə-iqtisadi mövqeyinin
z
əifləməsi ABŞ-ın hakim dairələrinin qarşısına «atlantik cəmiy-
y
ətində» özünün hərbi-siyasi nüfuz dairəsinin möhkəmləndirilməsi
v
əzifəsini qoymuşdu. Nikson hökumət 70-ci illərin ortalarında öz
diqq
ətini əsasən Qərbi Avropa ölkələrinə yönəltmişdi. Belə ki,
qeyd etdiyimiz dövrd
ə Birləşmiş Ştatların Qərbi Avropa və
Yaponiyada iqtisadi v
ə siyasi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi
Amerika xarici siyas
ətinin ilk növbəli problemlərindən biri idi.
70-ci ill
ərin birinci yarısında ABŞ hökumətinin xarici siyasət
x
əttinin mərkəzində Sovet İttifaqı ilə münasibətlərin optimal
istiqam
əti dururdu. Bu dövrdə ABŞ-ın xarici siyasətində yeni
əlamət Amerika-Sovet münasibətlərində lazımi dəyişikliklər etmək
idi. Birl
əşmiş Ştatlarla Sovet İttifaqı arasındakı münasibətlərdəki
böyük yaxınlaşma meyllərini prezident Nikson özü həyata
keçirirdi. Nikson öz növb
əsində «soyuq müharibə» tərəfdar-
larından biri idi.
Moskvada sovet-
Amerika danışıqları (1972-ci ilin mayın 22-
d
ən 30-dək olan dövrdə) lazımi sazişlərin imzalanması ilə başa
çatmışdır. Həmin sazişlər sırasında «Sovet Sosialist Respublikaları
64
İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında qarşılıqlı əlaqələrin
əsasları» böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmin müqavilənin birinci
b
əndində deyilirdi ki, hazırkı nüvə əsrində bu və ya digər ölkə dinc
yanaşı yaşamaq prinsipinə əməl etmədən mövcud ola bilməz.
H
əmin müqavilə Amerika-Sovet İttifaqı münasibətlərinin bütün
sah
ələr üzrə beynəlxalq-hüquqi qaydalarını müəyyən etmişdir.
H
əmçinin SSRİ və ABŞ arasında raket əleyhinə müdafiə və
strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılması və azaldılması
sah
əsində bağlanmış müqavilə də böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.
H
əmin müqavilələrin bağlanması nüvə müharibəsi təhlükəsini
azaltmış, silahların güclü növlərinin azaldılmasını təmin etmişdir.
Moskva danışıqlarında həmçinin əməkdaşlığın siyasi sahəsi
deyil, iqtisadi, elmi, m
ədəni əməkdaşlıq əlaqələrinin genişlən-
dirilm
əsi ilə əlaqədar başqa sazişlər də imzalanmışdır. Ticarət
m
əsələləri üzrə birgə Sovet-Amerika komissiyası təsis olunmuş,
SSRİ və ABŞ arasında ticarət danışıqlarının hazırlanmasının
v
əzifələri müəyyənləşdirilmişdir. Həmçinin danışıqlarda yuxarıda
qeyd etdiyimiz kimi, h
ər iki ölkə arasında elmi-texniki sahələrdə,
s
əhiyyə sahəsində, elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində müba-
dil
ələrin təşkili məsələləri də dəqiq göstərilmişdir.
1972-
ci ilin Moskva sazişləri amerikalıların böyük əksəriy-
y
əti tərəfindən bəyənilmişdi. Lakin Sovet-Amerika münasibətlə-
rinin normalaşdırılmasının qaydaya salınmasının əleyhinə çıxanlar
da var idi.
Bunlar inhisarçılardan, strateji silah istehsalı ilə bağlı
olanlardan, yüks
ək mənsublu bürokratlardan, mürtəce fikirli,
sionist düşüncəli nümayəndələrdən ibarət idi.
Sovet-Amerika münasib
ətlərinin qaydaya salması işi ardıcıl
davam etdirilirdi. 1973-
cü ilin iyun ayında Sov. İKP. MK-nın Baş
katibi L.
İ. Brejnevin ABŞ-a görüşə gedişi bu yolda yeni əsaslı
addımların başlanğıcını qoydu. Növbəti danışıqların nəticəsi ola-
raq yüks
ək səviyyədə nüvə müharibəsinə yol verməmək sazişi
imzalanmış, həmçinin strateji hücum silahlarının gələcəkdə də
m
əhdudlaşdırılmasının ümumi prinsipləri təsdiq edilmişdir. Bir
ild
ən sonra 1974-cü ilin iyun ayında Niksonun Sovet İttifaqına
ikinci g
əlişindən sonra nüvə silahlarının yeraltı sınaqdan çıxarıl-
masının məhdudlaşdırılmasına dair müqavilə imzalanmışdır.
65
Qısa müddət ərzində Sovet-Amerika münasibətləri əhəmiy-
y
ətli dərəcədə yüksəldi. SSRİ və ABŞ arasında ticarət yüksək
d
ərəcədə artdı. Məsələn, bu artım 1971-ci ildə bütövlükdə 200
milyon dollar olduğu halda, 1973-cü ildə 1,5 milyard dollar olmuş-
dur.
İki ölkənin alimləri və mədəniyyət xadimləri arasındakı əla-
q
ələr möhkəmlənmişdi. Həmçinin iki ölkə arasında nəqliyyat
əlaqələri yaxşılaşdırılmışdı. Bu göstərirdi ki, 70-ci illərin əvvəl-
l
ərində Sovet-Amerika münasibətləri «soyuq müharibəni» çıxıl-
maz v
əziyyətdən çıxarırdı.
Ölk
ədə «Uotergeyt məsələsi» burjua demokratiyasının dərin
böhran keçirdiyini göst
ərdi. 1972-ci ildə seçki kampaniyası zama-
nı R. Niksonun yenidən prezident seçilməsi üzrə komitə ilə əlaqə-
dar bir qrup şəxs «Vaşinqtonda demokratlar partiyasının ştab
m
ənzilinin yerləşdirdiyi Uotergeyt» otelində dinləmə qurğusu
quran anda yaxalandı. Təhqiqat yolları Ağ evə aparıb çıxarırdı.
Dövl
ət başçısının köməkçilərinin və vəkil edilmiş şəxslərin bir
qrupu m
əhkəmə məsuliyyətinə cəlb edildi. Vəzifədən kənar
edilm
ə perspektivi qarşısında qalan Nikson 1974-cü ilin avqust
ayında prezidentlik səlahiyyətindən əl çəkdi.
Cerald Ford hökum
ətinin dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti
Ford hökum
ətinin xarici siyasətində Latın Amerikası ölkələri
özün
əməxsus yer tuturdu. 1974-cü ilin dekabr ayında ABŞ yeni
ticar
ət qanununu qəbul etdi. Bu qanunla Latın Amerikası
ölk
ələrində ABŞ-a gətirilən bir sıra mallar üzərinə məhdudiyyətlər
qoyuldu. Bel
ə hal Latın Amerikası ölkələrinin xarici ticarətinə
m
ənfi təsir etdiyindən 1975-ci ilin may ayında ADT Baş
M
əclisinin sessiyasında yeni ticarət qanununun yumşaldılması
bar
ədə ABŞ-a müraciət edildi. ABŞ bu təklifləri qəbul edərək
qanunun bir sıra maddələrini ləğv etdi. Bundan sonra həmin
ölk
ələrlə ABŞ-ın ticarəti daha da genişləndi.
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən
biri NATO il
ə əməkdaşlıq idi. ABŞ hökuməti Avropa siyasətində
Atlantika h
əmrəyliyinə üstünlük verirdi.
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin istiqamətlərindən biri
Asiya v
ə Sakit okean regionu dövlətləri ilə münaisbətlər idi. 1975-
ci ilin dekabrında bəzən «Sakt okean doktrinası» adlanan Ford
Dostları ilə paylaş: |