Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
138
fərqləndirməyə  və karbon zəncirində ikiqat rabitələrin vəziy-
yətini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Poliefirlər karbon ato-
munun sayına görə ayrılmanı təmin edir, lakin onların əsas və-
zifəsi doymamış efirlərin, monoyenlərin, triyenlərin və s. 
ayrılmasını şərtləndirmələridir. 
Yağ turşularının effektiv ayrılması  və miqdarca təyina-
tının dəqiqliyi üçün işçi temperaturun düzgün seçilməsi və 
onun bütün təcrübə  ərəfəsində  tənzimlənməsi vacibdir. Tem-
peratur rejimi nümunənin metil efirlərinin tərkibindən və maye 
fazanın kimyəvi təbiətindən asılıdır. 
Qeyri-polyar fazalarda turşu efirlərini ayıran zaman 250 – 
350
0
C temperaturda daha yaxşı  nəticələr qazanılır, polyar 
fazalarda isə belə nəticələr 200 – 210
0
C-dək temperaturda əldə 
edilir, belə ki, əksər poliefirlər uçucu birləşmələrə malikdir və 
250
0
C-dən yüksək istiliklərdə termiki cəhətdən dayanaqsızdır. 
 
3.2.8.5. Yağ turşularının vəsfi və miqdari analizi
 
 
Yağ turşularının məlum olmayan qarışıqlarının keyfiy-
yətcə identifikasiyasının (aşkarlanmasının) daha sadə metodu – 
tutulma müddətinin nisbi böyüklüyünə görədir.  
Müxtəlif temperatur zamanı fazalarda yağ turşuları metil 
efirlərinin tutulmasının nisbi böyüklüyü mənalarında çoxlu 
sayda dərc edilmiş cədvəldə vardır. 
Praktikada, adətən, aşağıdakı kimi hərəkət edir. Qaz 
xromatoqrafiyası ayrılmasına məlum yağ turşusu efirlərini mə-
ruz qoyur və nisbi tutulma müddəti loqarifmi (
nisbi
R
V
lg
) – zən-
cirdəki karbon atomlarının sayı koordinatlarında qrafik qurur. 
Sonra analiz olunan qatışığın 


nisbi
R
V
g
l 
 turşularını, standart 
qarışıqlar üçün qurulmuş qrafiklə müqayisələndirərək, tədqiq 
olunan nümunənin tərkibini identifikasiya edir. Standart qarışıq 
kimi, məlum yağ turşusu tərkibli yağdan, məsələn, pambıq və 
ya kətan yağından istifadə edilir. 

---

 
139
Stearin və olein turşularının metil efirlərinin poliefir 
fazada ayrılma dəqiqliyinə görə kolonkaların hazırlanma 
effektivliyi haqqında mülahizə yürütmək olar. 
Yağ turşularının quruluşunu təyin etmək üçün ozonoliz, 
oksidləşdirici parçalanma, infraqırmızı, ultrabənövşəyi oblast-
larda spektroskopiya, kütlə spektroskopiyası, nazik təbəqəli, 
sütunlu və digər xromatoqrafiya növləri kimi üsullardan isti-
fadə edilir. Belə ki, tədqiq olunan nümunədə doymamış tur-
şuları  təyin etmək üçün, onu tez-tez hidrogenləşməyə  məruz 
qoyur, bu zaman doymamış birləşmələri doymuş  vəziyyətə 
gətirir, nəticədə onların tutulma müddəti dəyişir.  
Qatışıqları hidrogenləşdirdikdən sonra və əvvəl ayıraraq, 
doymamış turşuları identifikasiya etmək və miqdarca 
müəyyənləşdirmək mümkündür.  
Qaz xromatoqrafiyası, istənilən hər hansı digər kimyəvi 
metodla müqayisədə, doymuş  və doymamış turşuların miq-
darca təyinatını böyük dəqiqliklə və tez bir zamanda aparmağa 
imkan verir. Yağ turşularının miqdar həddi kimi həmçinin, 
xromatoqramdakı uyğun pikin nisbi sahəsi xidmət göstərir. Bu 
sahəni hesablamaq üçün daha tez-tez daxili standart və daxili 
normallaşdırma metodundan istifadə edilir. Xromatoqramların 
miqdarca interpretasiyası zamanı detektirləşdirmə sistemini 
nəzərə almaq vacibdir.  
 
3.2.8.6. Qida məhsullarının  
yağ-turşu tərkibinin analizi
 
 
Heyvani və bitki mənşəli qida məhsullarında yağ turşu-
larının qaz xromatoqrafiyası metodu ilə  tədqiqinə görə xeyli 
miqdarda faktiki məlumatlar mövcuddur. 
5-ci  şəkildə alovlu – ionlaşdırıcı detektora (AİD) malik 
ЛХМ – 8М markalı cihazda alınmış kətan yağının yağ turşula-
rının metil efirlərinin xromatoqramı göstərilmişdir. Bu xro-
matoqram aşağıdakı ayırma  şəraitlərində alınmışdır: 2,5 m 

---

 
140
uzunluqlu və 3,0 mm daxili diametrli kolonka 20 % polie-
tilenqlikolsuksinatla (PEQS), 60-80 meş  dənəcikli W xromo-
sorbda doldurulmuşdur, qazdaşıyıcısının (azot) sürəti 40 
ml/dəq; kolonkanın temperaturu 185
0
C, buxarlandırıcı kame-
ranın temperaturu isə - 250
0
C. 
Balıq yağının yağ turşularının analizi bitki yağlarının yağ 
turşularının analizi ilə müqayisədə müəyyən çətinliklərə 
malikdir. Belə ki, bitki yağlarında yüksəkmolekullu yağ turşu-
ları mövcuddur və onlar 24-dən 26-dək karbon atomları  zən-
cirinə malikdir. Bu zəncirlərdə 6 ikiqat rabitə, habelə izotur-
şular vardır.  
Treska balığının qaraciyərinin piyinin tərkibində mövcud 
olan yağ turşularının metil efirlərinin xromatoqramı  aşağıdakı 
şəkildə göstərilmişdir (şəkil 14).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 14. Treska balığının qaraciyərinin piyinin tərkibində 
mövcud olan yağ turşularının metil efirlərinin xromatoqramı 
 
Piklər: 1 – C
14
; 2 – C
14:1
; 3 – C
15
; 4 – C
15:1
; 5 – C
16
; 6 –  C
16:1ω9
;  
7 – C
16:2ω7
; 8 – C
17
; 9 – C
16:2ω4
; 10 – C
17:1
; 11 – C
16:3ω4
; 12 – C
18
;  
13 – C
18:1ω9
; 14 – C
18:2ω6
;  15 – identifikasiyaolunmamışdır  
 (ω indeksi sonuncu karbon zəncirini ifadə edir);16 – C
18:3ω6
;  
17 – C
18:3ω3
; 18 – 
C18:4
ω
3
; 19 – C
20:1ω9
; 20 – C
20:2ω6
; 21 – C
20:4ω6
;  
22 – C
20:4ω3
; 23 – C
22:1ω11
; 24 – C
20:5ω3
; 25 – C
22:2ω9
; 26 – C
22:3ω6
;  
27 – C
22:5ω3
; 28 – C
22:6ω3
;  

---