Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

Cədvəl 4.6. 
Re
lsin
ti
p
i 
Ölk
ə 
v
ə 
y
a 
b
ey
n
əl
x
alq
tə
Ģk
il
tı
n 
ad
ı 
P
aq
o
n
m
etri
n
in
kü
tl
əsi, 
k
q
Re
lsin
h
ün
-
dü
rl
üy
ü,
m
m
E
n
k
əsi
k
sa
h
əsi, 
sm
2
Altl
ığ
ın
e
ni,
mm.
Ba
Ģlığ
ın
hü
nd
ürlü
yü
Ba
Ģlığ
ın
e
ni
Re
ls b
o
y
n
u
- 
n
u
n
e
n
i,
m
m
UĠC-
54 
BDYĠ 
54,43 
159 
69,3 
140 
49,4 
72,2 
16 
UĠC-
60 
Fransa, 
Ġtaliya, 
Ġngiltərə, 
AFR, 
60,34 
172 
76,86 
150 
51 
74,3 
16,5 
R50, 
R65, 
R75 
MDB 
51,67; 
64,72; 
74,14 
152, 
180 
192 
65,99 
82,65 
95,04 
132, 
150 
150 
42 
45 
55,3 
72 
75 
75 
16 
18 
20 
132RE, 
155RE 
ABġ 
65,53 
76,90 
180,9 
203 
83,5 
98 
152 
171,4 
44,4 
52,39 
76,2 
76,2 
16,67 
19,05 
60kgA 
Yaponiya 
Dəmiryolçular relslərin istismar Ģərtlərini yaxĢılaĢdırmaq məqsədi ilə 
sistematik olaraq onların orta çəkisini artırmağa baĢladılar. Rəqəmlərə nəzər 
yetirsək görərik ki, R-65 relsi R-50 relsindən 26,3% ağır olmaqla, istismar 
müddəti 46% çoxdur. R-65 relsi ilə yolun cari saxlanması R-50 tipli relsə 
nisbətən 20-25% ucuz baĢa gəlir. Respublikanın yollarında uzun illər 12,5 
metrlik relslərdən istifadə olunurdu. Onlardan calaqsız yollar üçün inventar 

---

və nizamlayıcı rels kimi istifadə olunurdu. Hal-hazırkı standart relslərin 
uzunluğu 25 metr təĢkil edir.
25 metrlik rels döĢənmiĢ əyri sahələrdə 24, 84 m və 24,92 m, 12,5 
metrlik döĢənmiĢ əyri sahələrdə 12,38; 12,42 və 12,46 m qısaldılmıĢ 
relslərdən istifadə olunur [16,26,42]. 
4.7. Ballast qatı 
Rels-Ģpal çərçivəsi ballast qatının üzərinə qoyulur. Ballast qatının 
vəzifəsi Ģpaldan aldığı yükü bərabər qaydada torpaq yatağına ötürməkdən 
ibarətdir, eyni zamanda ballast yumĢaq yastıq rolunu oynayır və aldığı 
zərbəni mülayimləĢdirir, həmçinin rels-Ģpal çərçivəsinin səviyyəsini sabit 
saxlayır. Əgər rels-Ģpal çərçivəsinin altı möhkəm olarsa, onda yolda çökmə 
və yatmalar, çarpazlar əmələ gəlmir, torpaq yatağından palçıq üzə çıxmır. 
Yol təsərrüfatının cari saxlanmasında ballast materiallarının seçilməsi 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də ballast materialları elə olmalıdır 
ki, qatar altında əzilməməlidir, sürüĢkən olmamalıdır, bütün fəsillərdə 
dözümlü olmalı, suyu yaxĢı süzməlidir.
Ballast materiallarına qırma daĢ, çınqıl, azbest, qum və Ģlak aiddir. 
Qırma daĢ dedikdə təbii daĢın doğranmasından alınan material baĢa 
düĢülür. Dövlət standartına uyğun olaraq iki variantda qırma daĢ növü 
mövcuddur, 25-60 mm və 5-25 mm. Bəzi qırma-daĢ istehsal edən zavodlar 
rekonstruksiya olmadığına görə 25-70 mm ölçüdə qırma daĢ istehsal edir. 
Ölçülərin azaldılması vacib əhəmiyyət kəsb edir. Belə ballastın üzərində 
dəmir-beton Ģpal kip oturur və yerdəyiĢməyə məruz qalır. Çınqıl və qum-
çınqıl ballast, təbii qarıĢıqdan alınır və 3-60 mm ölçüdə olur.Bu ballast 
növü də qırma daĢ ballast kimi ağır tipə malikdir.
Qum ballastına 1-3 mm ölçüdə kvars qumu aid edilir və az fəaliyyətdə 
olan sahələrdə istifadə edirlər.
ġlak ballast ancaq metallurgiya kombinatlarının yollarında istifadə 
edirlər.
Ballast prizmasının en kəsiyi üst quruluĢ materialının tipindən asılı olaraq 
qurulur. Azərbaycanın dəmir yollarında yük dövriyyəsindən asılı olaraq üç tip 
üst quruluĢdan istifadə olunur. 1-ci tip çox ağır yəni R-75, ağır R-65 və 
normal R-50 tipli relslər.
Qırma daĢ ballastında iki təbəqəli prizmadan istifadə olunur, yəni qırma 
daĢ təbəqəsinin altında altından qum yastığı və yaxud çınqıl yastığı qurulur. 

---

Məqsəd daĢa qənaət olunur, həmçinin qırma daĢın çirklənməsinin qarĢısı 
alınır.
Qaya üzərində qurulan torpaq yatağında belə yastığa ehtiyac yaranmır.
Ballast prizmasının yamacının dikliyi 1:1,5 ölçüdə olur. Ballastın üst 
qatının səviyyəsi, Ģpalın üst oturacağının səviyyəsindən 3 sm aĢağı 
olmalıdır ki, avtobloklama ilə təchiz olmuĢ sahələrdə ballastın relsin 
nodoĢuna toxunmasın və bununla da iĢarə və dartı cərəyanının itkisinin 
qarĢısı alınsın. BaĢqa sahələrdə bu normativə əməl etməmək də olar.
Üst quruluĢ materialının tipindən asılı olaraq 20 sm qalınlıqda olan qum 
yastığından sonra 25-40 sm qalınlıqda ballast qatı təyin olunur. Ağac Ģpallı 
baĢ yollarda ballast prizmasının qalınlığı 25-35 sm, dəmir-beton Ģpallı 
yollarda isə 30-40 cm olur. Əyri sahələrdə xaric relsin hündür olmasını 
nəzərə alaraq ballast qatının üstü səthi üfüqi istiqamətində əyri olur və 
ballast qatının qalınlığı dəyiĢir.
Rels-Ģpal çərçivəsinin yana yerdəyiĢməsinin qarĢısını almaq məqsədi ilə 
ballast prizmasının cinah ölçüsünü böyüdürlər. Ballast prizmasının cinahı 
dedikdə Ģpalın ucundan ballastın əyilmə səddinə qədər olan məsafə (25-45 
sm) baĢa düĢülür. Ballast prizmasının cinahının ölçüsü 25 sm-dən az 
olmamalıdır.
Ballast prizmasının ölçüsü tək yolda Ģpalın uzunluğu və iki
cinahın cəmi qədər götürülür, yəni 2,75+2∙0,45-2∙0,025=3,60 m. Ġki xəttli 
yollarda isə bu rəqəmin üzərinə 4,1 m gəlinir.
Stansiya yollarında əgər yolların oxu arasındakı məsafə 6,5 m-dən 
çoxdursa o zaman ayrı-ayrı torpaq yatağının tikilməsinə icazə verilir. Vacib 
Ģərtlərdən biri odur ki, ballastın çirklənməsinə yol verilməsin [26,27].