Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

4.8. ġpallar 
 
Relsaltı özüllərdə Ģpalın olması böyük əhəmiyyət kəsb etməklə 
relsdən aldığı gərginliyi ballast qatına ötürür. ġpaldan əlavə rels altı 
özüllərə ötürücü tirlər və körpü tirləri də aiddir. Yuxarıda qeyd edilənlərdən 
əlavə Ģpalın vəzifəsinə relslərin özünə bərkidilməsi və koleyanın enini 
saxlamaq aiddir. ÇalıĢmaq lazım gəlir ki, Ģpal elastik, möhkəm, elektrik 
müqavimətinə davamlı və ucuz baĢa gəlsin. ġpalların materialları ağac, 
dəmir beton və dəmirdən olur. 
Ağac Ģpallar yüngül, istehsalın sadəliyi, relsin bərkidilməsinin sadəliyi, 
rels dövrəsindən keçən gərginliyə müqaviməti ilə fərqlənir. ÇatıĢmayan 

---

cəhəti onun istismar müddətinin az olmasıdır (15-18 il) və qiymətli ağac 
materiallarından hazırlanmasıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, ağac qıtlığı 
yaranması da öz təsirini göstərməkdədir. ġpal emalı üçün 80-100 yaĢlı, iynə 
yarpaqlı meĢə ağacı tələb olunur. Ağac Ģpalların ömrünü uzatmaq məqsədi 
ilə onları yağlı antiseptiklərdə hopdururlar.
Dövlət standartlarına əsasən üç tip Ģpal növü mövcuddur. En kəsiyi 
formasına görə dörd tərəfi miĢarlanmıĢ (kəsilmiĢ), üç tərəfi miĢarlanmıĢ və 
üst və alt tərəfi miĢarlanmıĢlara bölünür (Ģəkil 4.20). 
Şəkil 4.20. Kəsilmiş (a), yarımkəsilmiş doğranmış 
 (b) və kəsilməmış ağac şpalların en kəsiyi. 
 
1-ci tip Ģpallar magistral dəmir yollarının baĢ yollarına, II tip stansiya və 
dalan yollarına, III tip isə sənaye dəmir yolları üçün nəzərdə tutulur (Cədvəl 
4.6).
Cədvəl 4.6. 
ġpalın 
tipi
Hündürlük h, 
mm 
Eni, mm 
Yuxarı döĢəmədə 
AĢağı döĢə-
mədə, b
1
 
B 
B′ 
I 
180 
180 
210 
250 
II 
160 
150 
195 
230 
III 
150 
14 
190 
230 
Yük gərginliyi yüksək olan sahələrdə Ģpalın uzunluğu 2800 mm normal 
sahələrdə 2750 mm olur. I-tip Ģpalların kütləsi təqribən 71 kq olur. ġpalların 
yola düzülməsi sxeminə Ģpalın epyurası deyilir. Müasir Ģəraitdə istənilən 
kateqoriyalı yollarda 1 km yola 1840 ədəd, əyrinin radiusu 1200 metrdən 
kiçik radiuslu əyrilərdə isə 2000 ədəd düzülür. Manqalara böldükdə 12,5 

---

metrlik relslərə düz sahədə 23 ədəd, 25 metrlik relslərə 46 ədəd, 1200 
metrdən kiçik radiuslu sahələrdə 12.5 relslərə 25 ədəd, 25 m relslərə 
Şəkil 4.21. Dəmir beton şpal. 1- beton, 2-armatura. 
50 ədəd Ģpal tikilir. Stansiya və dalan yollarında 1 km yola 1600 ədəd 
Ģpal tikilir. Yolun cari təmiri təlimatına əsasən Ģpalların oxları arasındakı 
məsafənin yerdəyiĢməsinə 8 sm-dən artıq icazə verilmir. Ağac Ģpallar əsas 
iki səbəbdən sıradan çıxa bilər: mexaniki səbəb və çürümə. Mexaniki 
səbəbdən sıradan çıxmanın qarĢısını almaq məqsədi ilə altlıqları enli 
düzəldir və Ģpal ilə altlıq arasına rezin aralıq qatı düzürlər. Ağac Ģpal qıtlığı 
yarandığı səbəbdən 1956-cı ildən baĢlayaraq dəmir beton Ģpallara keçid 
baĢlandı və belə Ģpalların markası 500-ə çatdırıldı.
Dəmir-beton Ģpallar eyni ölçüdə hazırlanır, sudan, günəĢ Ģüasından, 
Ģaxtadan qorxmur, çürümür. Dəmir-beton Ģpalın çəkisi 265 kq-a çatır ki, 
daĢınmaya, tək-tək dəyiĢdirməyə çətinlik törədir, üstün cəhəti ondan 
ibarətdir ki, ömrü uzun olur. Ən baĢlıca çatıĢmayan cəhəti ondan ibarətdir 
ki, həddindən artıq bərkdir və elektrik ötürücülüdür. Elektrik 
ötürücülüyünün qarĢısını almaq üçün izolyasiya materiallarından istifadə 
olunur.
ġpallar tir Ģəklində hazırlanır və rels oturan hissəsi qalın olur. Dəmir 
beton Ģpalların təmir vaxtı orta hissəsinin altı bərkidilmir, bu da Ģpalın 

---

ortadan sınmasına imkan vermir. Ġstehsal zamanı betonun içərisinə üç cərgə 
44 ədəd 3 mm-lik məftil armatur yerləĢdirilir. Dəmir-beton Ģpal ancaq 
qırma daĢ ballast üzərinə qoyulur. Ağac Ģpaldan dəmir-betona keçid ancaq 
manqanın yarısından icazə verilir. Dəmir-beton Ģpalın epyurası ağac Ģpalda 
olduğu kimidir və yerdəyiĢməyə 4 sm icazə verilir [26, 42].
R-65 və R-75 tipli relslər olan sahələrdə Ģpalların oxları arasındakı 
məsafə 420 mm, R-50 tipli relslərdə isə 440 mm olur.