Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

 
Şəkil 4.37. Çəp bucaqlı kar kəsişmənin sxemi
. 
4.14. Yol təsərrüfatının vəzifəsi və strukturu 
Yol təsərrüfatı dəmir yolunun əsas xidmət sahələrindən biri olub, yolun 
cari saxlanması, təmiri və qatarların müəyyən olunmuĢ sürətlərlə səlis 
hərəkətini təmin etməkdən ibarətdir. Yol təsərrüfatına “Azərbaycan Dəmir 
Yolları” QSC-nin “Ġnfrastruktur” Departamenti rəhbərlik edir. Onun 
tərkibinə aĢağıdakı müəssisələr daxildir: yol distansiyası YD, yol-maĢın 
stansiyası YMS, Ģpal emal edən zavod, Ģpal hopdurma zavodu, meĢə qoru-
yucu zolağı distansiyaları-MQZD, ballast, qırma-daĢ və çınqıl zavodları, 
köhnə və yeni relsləri qaynaq edən qatar-zavod, körpü-təmir qatarı, yol-

---

mexaniki təmir emalatxanaları YMTE, yolun vəziyyətini yoxlayan hərəkətli 
(yol ölçən, rels pardaqlayan və defektoskop vaqonlar) vasitələr. 
Yol təsərrüfatının əsas xətti müəssisələrinə yol distansiyası, yol-maĢın 
stansiyası və meĢə qoruyucu zolağı distansiyaları aiddir. Dəmir yolunun yol 
təsərrüfatı yol distansiyalarına bölünür, yol distansiyasına distansiya rəisi 
rəhbərlik edir. Müəyyən olunmuĢ qrafik üzrə qatarların hərəkət 
təhlükəsizliyini və fasiləsizliyinin təmini, texniki Ģərt və normalara əməl 
etməklə yol və tikililərdə təsdiq olunmuĢ plana uyğun yol iĢlərinin yerinə 
yetirilməsi, TĠQ uyğun olaraq bütün yol təsərrüfatı qurğularının və yolun 
cari saxlanması, yol maĢın və mexanizmlərinin təmiri və saxlanması və s. 
yol distansiyasının əsas vəzifələrinə daxildir: Yol distansiyasının təĢkilatı 
strukturu ġəkil 4-38 də göstərilib. 
Ġki xətli və çox xətli dəmir yolu sahələrində ĠDM-infrastruktur 
departamenti müəssisəsinin (yol distansiyası) gətirilmiĢ uzunluğu 200-300 
km, bir xətli yollarda isə 150-200 km olur. Yol distansiyaları yolun plan və 
profilinnin mürəkkəbliyindən, istismar Ģəraitindən və digər yerli
xüsusiyyətlərdən asılı olaraq sex (tikinti, mexaniki emalatxana, körpü və s.) 
və məntəqələrə (M1, M2...M15) bolunürlər. Yolun gətirilmiĢ uzunluğu belə 
qəbul olunur: 1 km uzunluqlu birinci baĢ yol üçün-1 km, 1 km uzunluqlu 
ikinci baĢ yol üçün-0,75 km, 1 km stansiya yolu-0,33 km, 20 ədəd yol 
dəyiĢən 1 km. Ġki xətli və çox xətli dəmir yolu
 
 
 
 
 
 
Şəkil 4.38. Yol distansiyasının təşkilatı struktur sxemi. 
İnfrastruktur Departamenti müəssisəsi 
Yol sahəsi 
İşarəver və rabitə 
sahəsi 
Tikinti 
Mexan
iki-
emal 
körpü 
Yol 
kalonu 
Defektosk
opiya sexi 
M1 
Elektrik təchizatı 
sahə 
M15 
M14 
M13 
M3 

---

sahələrində məntəqələrin gətirilmiĢ uzunluğu 22-30 km, bir xətli yollarda 
isə 20-25 km olur Məntəqələr isə iĢçi bölmələrə (briqadalara) bölunürlər. 
Torpaq yatağnın və yolun üst quruluĢunun vəziyyətindən, iĢ yerlərinə 
briqadaların vaxtında çatdırılmasından, material təchizatından asılı olaraq 
yol təsərrüfatının xətti müəssisələri struktur formalarına bölünürlər. 
Forma №1. Yol məntəqələrində adətən iki briqada təĢkil edilir. 
1.Mexanizmlərlə təchiz edilmiĢ planlı-xəbardarlıq iĢlərini yerinə yetirmək 
üĢün iri briqada; 2. Təcili iĢləri yerinə yetrirmək 5-6 nəfərlik kiçik briqada. 
Bu forma müəyyən olunmuĢ təmirlər arası müddətə əməl etməklə, yolun üst 
quruluĢunun yük gərginliyinə uyğun torpaq yatağının sağlamlaĢdırılmasında 
tətbiq olunur. 
Forma №2. Yol məntəqələrdə adətən iki-üç iĢçi Ģöbələri yaradılır. Hər 
bir Ģöbədə 10-12 nəfərdən ibarət mexanikləĢdirilmiĢ briqada olur ki, yolun 
cari saxlanması ilə əlaqədar bütün iĢlər yerinə yetirir. Bu forma istənilən 
iqlim və istismar Ģəraitlərində bütün tip yolun üst quruluĢ elementləri üçün
tətbiq olunur. 
Forma №3. Yol məntəqələri əsasən iĢçi bölmələrə ayrılır və bölmədə hər 
biri tərkibində 5 nəfərdən az olmayan briqada Ģöbələri yaradılır. Məntəqədə 
əlavə olaraq tərkibində 12-16 nəfərdən ibarət mexanikləĢdirilmıĢ briqada və 
ya 5 nəfərdən az olmayan mexanikləĢdirilmiĢ manqa yaradılır. 
MexanikləĢdirilmıĢ briqada və mexanikləĢdirilmıĢ manqa bölmələrdə 
sürüĢkən qrafik üzrə iĢləyir və briqada Ģöbələrində birləĢirlər.
Dəmir yolunun iri stansiyalarında və qovĢaqlarında yol distansiyasının 
Forma №1st. və №2st. struktur formaları da yaradılır. 
Forma №1st. Məntəqələrdə yolun cari saxlanması üzrə olan bütün iĢləri 
tərkibində 17-20 nəfərdən ibarət olan mexanikləĢdirilmiĢ briqada yerinə 
yetirir, ancaq yol dəyiĢənlərin və izoleedici calaqların saxlanmasını isə 
tərkibində beĢ-altı nəfərdən ibarət olan xüsusi briqada həyata keçirir. 
Forma №2 st. Məntəqələr tərkibində 5-6 nəfərdən ibarət olan
briqadalardan təĢkil olunan iki-üç iĢçi bölmələrə bölünür. Bunlardan baĢqa 
məntəqələrdə mexanikləĢdirilmiĢ briqadalar da yaradılır. 
Məntəqələrə yol ustası rəhbərlik edir. Yol ustası yol və tikililərin 
vəziyyətinə, qatarların hərəkət təhlükəsizliyinə, təhlükəsizlik texnikasına,
materialların sərfinə, briqadaların iĢinin planlaĢdırılması və təĢkilinə və 
eləcədə keçid növbətçisinin, dəmir yolunun və süni tikililərin 
nəzarətçilərinin iĢinə cavab verir.

---

Yol-maĢın stansiyası yol çərçivə manqalarının sökülüb-yığıl- 
ması üçün istehsalat bazası olub, yolun üst qatı elementlərinin təmiri, 
çınqılın anbarda yığılması və yükləmə-boĢaltma iĢlərini yerinə yetirir [43, 
44]. 
MeĢə qoruyucu zolağı distansiyaları-dəmir yolunun uzunluğu boyunca 
meĢə zolaqlarının salınması və onların qorunması-muhafizəsi iĢlərini yerinə 
yetirir. Hər bir distansiya istehsalat məntəqələrinə bolünürlər. Məntəqəyə 
usta rəhbərlik edir. Ustanın nəzarətində meĢə qoruyucu zolağında kompleks 
iĢləri yerinə yetirən briqadalar yaradılır.