Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

4.12. Yol birləĢmələri və kəsiĢmələrinin təsnifatı 
 
 
 
 
 
 
 
Yol dəyiĢən qurğular. 
Hərəkət tərkibinin bir yoldan digərinə keçməsi 
və yaxud yolların kəsiĢməsini təmin etmək üçün üst quruluĢ materiallarına 
aid olan qurğulardan istifadə edilir. Bir yolun digər yola birləĢməsi üçün yol 
dəyiĢənlərdən, bir yolun digəri ilə kəsiĢməsini təmin etmək üçün kar
kəsiĢmələrdən istifadə olunur. Yol dəyiĢənlər bir tərəfli, iki qat və yol 
ayırıcılarına bölünür. Bir tərəfli yol dəyiĢənləri adi, simmetrik və qeyri-sim-
metrik növlərə bölünür.

---

Adi yol dəyiĢənləri (ġəkil 4.32). iki yolu birləĢdirməklə sağ və sol istiqa-
mətlilərə bölünür. Belə yol dəyiĢənlər hərəkətin sağ və ya sol istiqamətə 
yönəlməyə görə istifadə olunur və ən geniĢ yayılmıĢ növə aiddir. 
Şəkil 4.32. Adi yoldəyişənin sxemi
. 
Yol dəyiĢən qurğu üç əsas hissədən ibarətdir: I-yol dəyiĢən, II-
birləĢdirici yol, III-çarpaz hissəli komplekt. Yol dəyiĢənin əsas hissələri 
aĢağıdakı elementlərdən ibarətdir: 1-ötürücü-çevirici mexanizm, 2 və 4-
çərçivə relsləri, 3-tiyə, 5-ötürücü əyrinin dayaq tiri, 6 və 8-əksrelslər, 9-bığ, 
10-ötürücü əyrinin sonu, 11-ötürmə tirləri. Yol dəyiĢənləri tiyə ilə birlikdə 
çərçivə relsi, əks relslə birlikdə çarpaz və aralarındakı birləĢdirici hissələri 
və ötürücü tirləri özündə birləĢdirir.
Tiyələr bir-birilə eninə dartı qolları ilə elə bərkidilir ki, həmin qollardan 
biri çərçivə relsinə tam sıxılsın, o biri qol isə eyni zamanda çərçivə 
relsindən elə məsafədə aralansın ki, təkərin darağı sərbəst keçə bilsin.
Tiyənin vəziyyətinin dəyiĢdirilməsi yoldəyiĢənin qolu ilə yerinə yetirilir 
ki, həmin qol elektrik inteqralına birləĢir. Bəzi yol dəyiĢənlərdə, məs 1/18, 
1/22 və s. iti bucaqlı, markalı, çarpazlı da tiyələr bir-birinə iki qol vasitəsi 
ilə birləĢdirilir. Tiyənin iti hissəsi kəsici, digər tərəfi isə kötük adlanır. 

---

Kötük hissəsi relsə birləĢməklə üfüqi istiqamətdə müstəvi üzərində çevrilə 
bilir.
Yol dəyiĢənin çarpazı (ġəkil 4.33.) 3-ürəkcikdən, iki 1-bığcıqdan, 2-
novdan və çarpazın quyruq-4 hissəsindən ibarətdir. K- çarpazın ürəkciyinin 
eni, 
l-
çarpazın ürəkciyinin uzunluğu və α-çarpazın meyl bucağı tgα=1/N 
adlanır. Çarpazın eninin onun uzunluğuna nisbətinə çarpazın markası 
deyilir. N=K:
l
. Əks rels təkər cütünün darağının müvafiq istiqamətdə 
hərəkətini istiqamətləndirir. Ürəkciyin hər iki istiqamətdə kəsiĢdiyi nöqtə 
riyazi mərkəz adlanır. Çarpaz ilə dəyiĢdirici arasındakı birləĢmə hissəsi 
özündə düz sahəni və keçid əyrisini birləĢdirir. Kiçik bucaq altında olan 
çarpazın birləĢən hissəsinin keçid əyrisi böyük radiuslu olur və qatarların 
yüksək sürətlə hərəkətini təmin edir. Yol dəyiĢdiriciləri xüsusi baĢmaqla, 
altlıqla Ģurup və kəstil vasitəsi ilə ötürücü tirlərə tikilir və ballast 
prizmasının üzərinə qoyulur. Simmetrik yol dəyiĢənləri (ġəkil 4.34) adi yol
dəyiĢənlər kimi
Şəkil 4.33. Çarpazın sxemi. Şəkil 4.34. Adi simmetrik
yol dəyişənin sxemi.
eyni detallara malik olub tiyənin boyunun və çarpazın qısa olması sayəsində 
istiqamətin eyni bucaq altında iki yan yola birləĢməni təmin edir. 1-birbaĢa 
düz yolun 2-isə yan yolun oxunu göstərir.
 

---

Ġki qat yol dəyiĢən əsas yolu üç istiqamətə yönəldə bilir. TĠQ-ə görə və 
stansiya yolunun vəzifəsinə görə yol dəyiĢdiricilərin çarpazının markası 
təyin olunur (Cədvəl 4.7). 
Dəmir yolunda möhkəm konstruksiyalı, tökmə çarpazlı I/II markalı yol 
dəyiĢənlərdən istifadə edirlər ki, həmin yol dəyiĢənlərin üzərindən düz 
istiqamətdə qatarların 160 km/saat sürətlə hərəkətinə icazə verilir.