Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

4.10. Rels koleyasının quruluĢu 
 
Rels koleyasının quruluĢu hərəkət tərkibi təkər cütünün ölçüləri və 
konstruksiyası ilə sıx əlaqədədir. Təkər cütü polad oxdan ibarət olub, 
daraqlı təkər oxa pərçimlənməklə relsdən çıxmanın qarĢısını ala biləcək bir 
konstruksiyadır (ġəkil 4.28). Təkər cütünün Ģaquli ox ətrafında 
fırlanmasının qarĢısını almaq məqsədi ilə təkər cütünü vaqona və yaxud da 
lokomotiv və iki və daha çox çərçivə ilə arabacığa bağlanır. 
Şəkil 4.28 Rels koleyasında təkər cütü. 
 
Arabacıq çərçivə ilə birləĢmiĢ təkər cütlərinin kənar oxları arasındakı məsa-
fə sərt təkər bazası və vaqonun lokomotiv kənar oxları arasındakı məsafə 
isə tam təkər bazası adlanır (ġəkil 4.29).
Təkər cütlərinin sərt birləĢməsi onun rels üzərində dayanıqlı vəziyyətini 
təmin etməklə kiçik radiuslu əyrilərdə keçidi çətinləĢdirir. Təkər cütünün 
kiçik radiuslu əyrilərə yerləĢməsini təmin etmək üçün müasir hərəkət 
tərkiblərini qismən sərtləĢdirilmiĢ arabacıqlarla istehsal edirlər.

---

Şəkil 4.29. Sərt və tam təkər bazaları. a) ВЛ-8 elektrovozu,
 b) ФД seriyalı paravoz, c)-TE-3 teplovozunun bir seksiyası, 
 d) 4-oxlu yarımvaqon. 
Təkər cütlərinin fırlanma səthinin orta hissəsi 1:20 nisbətində mailli 
edirlər ki, bərabər yeyilməni təmin etməklə üfüqi qüvvəyə qarĢı müqavimət, 
relsin üzərində novların yaranmasının qarĢısını almaq kimi xoĢagəlməz 
defektlərin qarĢısını alır. Bununla əlaqədar olaraq rels baĢlıqlarını da 1:20 
nisbətində mailli edirlər və ağac Ģpalların üzərində tikilən altlıqlar da Ģpalın 
səthinə nisbətən mailli olur.
Rels baĢlıqlarının daxili kənarları arasındakı məsafəyə koleyanın eni 
deyilir. Həmin ölçü, təkərlər arasındakı məsafə 1440 mm±3 mm və iki təkər 
darağının qalınlığına (25-33 mm) uyğun rels ilə təkər arasında araboĢluğu
yaranır ki, təkər cütü koleyada sərbəst hərəkət edə bilsin.
Koleyanın norma üzrə ölçüsünə düz və radiusu 349 m böyük olan əyri 
sahələrdə 1520 mm olmaqla geniĢlənməyə 8 mm, daralmaya isə 4 mm icazə 
verilir. 1972-ci ilə qədər koleyanın eni 1524 mm qəbul edilmiĢdir. Sonra isə 
təkər cütü ilə rels arasındakı məsaməni (araboĢluğu) qısaltmaq məqsədi ilə 
1520 mm qəbul edildi ki, yan zərbələr nəticəsində yolun sıradan çıxmasının 
qarĢısı nisbətən alınsın.
TĠQ-ə görə hər iki rels baĢlığı düz sahədə eyni səviyyədə olmalıdır. 
Lakin düz sahələrdə yol boyu kənar relsin boydan baĢa 6 mm yüksək 
olmasına icazə verilir. Yol inĢa edilərkən rels Ģpal çərçivəsinin uc tərəfləri 

---

Şəkil 4.30. Keşid əyrisinin planı və profili. 
KƏB-keçid əyrisinin başlanğıcı, KƏS-keçid 
əyrisinin sonu, h-xarici relsin qalxma hün-
dürlüyü, keçid əyrisinin dəyişən radiusu, R-
dairəvi əyrinin radiusu.
 
bir xətt boyunca olmalıdır ki, təkər cütündən düĢən zərbələrin sayı azalsın 
və eyni zamanda təzə yolu yol döĢəyən kranla döĢəyəndə çətinlik meydana 
gəlməsin [16,25,26].