Ъянуби азярбайъанда милли – демократик щярякат
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 Kəbirli mahalında Bayat qalasını tikdirdi. (1748). Qarabağ xanlığının artmaqda olan qüdrətini görən Şirvan və Şəki hakimləri, habelə Qarabağın bir sıra məlikləri Pənahəli xana qarşı ittifaq yaratdılar. Şəki xanı Hacı Çələbinin Pənahəli xana qarşı qətiyyətli yürüşü bir nəticə vermədi. Əhməd bəy Cavanşir yazırdı: «Hacı Çələbi böyük itkilər verərək geri qayıdarkən məyusluqla demişdir: «Pənahəli xan özünü xan elan etmişdir, mən isə öz məğlubtyyətimlə onun xanlığını təsdiq etdim». Pənahəli xan Təbrizli Əmiraslan xanla ittifaq bağladı. O, siyasətlə Gülüstan və Çiləbörd məlikləri arasında nifaq saldı. Verəndə məliyi Şahnəzər o biri məliklər tərəfindən təkləndi. O, öz qızını – Hürzəti Pənahəli xanın oğlu İbrahimxəlilə verərək, onun hakimiyyətini qəbul etdi. Mirzə Canalın yazlığına görə, Pənahəli xan silahlı toqquşmadan sonra Xaçın məliyi Mirzə xanı da özünə tabe etdi. Mənşəyinə gəlincə, Dizaq məliyi Qarabağa Loridən gəlmişdi. Vərəndə Məliyi Şahnəzər Göyçədən, Çiləbörd məliyi Allahqulu Macavizdən, Gülüstan məliyi Usub Şirvandan qaçaraq qarabağda özünə sığınacaq tapmışdır. Nadir şaha itaətə görə məliklik rütbəsi almışlar. Xaçın isə o dövrdə Həsən Cəlalyanın (170201728) övladına verilmişdir. Buradan aydın olur ki, Qarabağ məliklərinin əsil-nəsəbi erməni dinini qəbul etmiş Qriqoryan (xristian) albanlar olmuşlar. Lakin erməni xristian kilsə xadimləri rus sarayına məktublarında məliklərin siyasi separatizm cəhdlərinə dini don geydirmişlər. Əslində bu mübarizə, hakimiyyət, torpan və ərazi uğrunda aparılan siyasi mübarizə idi. Pənahəli xan Ağdam yaxınlığında Şahbulaqda daha bir qala tikdirdi. 1750-ci ildə Şuşakəndən bir qədər aralı Şuşa qalasının tikintisinə başlandı, 1756- 1757-ci illərdə Şuşa qalasının tikintisi başa çatdırıldı. Nadir Şahın varisləri arasındakı çəkişmələrdən istifadə edən Pənahəli xan öz hakimiyyətini Ərdəbilə qədər yaya bildi. O, Sarıcalı Dərgahqulu bəyi Ərdəbilə, Gəncənin Ziyadoğlu nəslindən birini Gəncədə hakimiyyətə gətirdi. 10 Cənub-qərbdə isə Bərguşada qədər uzanan torpaqları – Tatev, Sisyan, Qafan, Meğri, Güney mahallarını Qarabağ və Naxçıvan hakimlərindən aldı. İrəvan hakiminə tabe olan Göyçə mahalını, Tərtər ərazisini ələ keçirdi. Xudafərin körpüsündən Kürəkçaya qədər uzanan və Gəncə xanlığına tabe olan torpaqları öz nüfuz dairəsinə daxil etdi. 1751-ci ildə Məmmədhəsən xan Qacarın qoşunu Qarabağa basqın etdi. Bir ay Şuşa qalasını mühasirədə saxlasa da, Kərim xan Zəndin Astarabad, Mazandaran və Gilan üzərinə hücumunu eşidib geri qayıtmağa məcbur oldu. 1760-cı ildə Urmiya hakimi Fətəli xan Əfşar bir sıra qonşu xanlıqları zəbt etdikdən sonra, Şuşaya hücum edib, qalanı 6 ay mühasirədə saxladı, Pənahəli xan oğlu İbrahimxəlili girov verməklə şəhəri mühasirədən azad etdi. Azərbaycan cənubundakı bir sıra xanları özünə tabe edən Kərim xan Zənd və Pənahəli xanın qoşunları Urmiyalı Fətəli xanı məğlub etdi. Bu qələbədən sonra Kərim xan Zənd Pənahəli xana xəyanət etdi, oğlunu – İbrahimxəlili məhbəsdən azad edib Qarabağa qaytardı, Pənahəli xan ömrünün sonunadək (1763) Şirazda qaldı. İbrahimxəlil xanın (1763-1806) dövründə Xanlıd daha da gücləndi. Onun Qaradağ, Ərdəbil, Naxçıvan və Gəncə üzərinə təsiri olmuşdur. İbrahim Xəlil xan Car-Balakən camaatının başçısı Nutsal xanın qızı Bikə xanımla evlənmişdir. Xan öz qızı Tuti Bikəni şəkili Səlim xana ərə vermişdir. Xan gürcü çarı II İraklii ilə də dostluq edirdi. İbrahimxəlil xan daxili işlərini nizama saldıqdan sonra qaynı Ümmə xanın köməyi ilə Naxçıvana qoşun çəkdi. Lakin ciddi müqavimətə rast gəlib Kəlbəli xanla dostluq əlaqəsi yaratdı. Xanın ikinci səfəri Xoy şəhərinə oldu. Lakin Xoy hakimi Cəfərqulu xan Qarabağ qoşunlarını məğlub etdi. M.P.Vaqif və İbrahim xanın əmisi oğlu Fərzi bəy əsir düşdü. İbrahimxəlil xan danışıqlar yolu ilə əsirləri azad etdi. Gürcüstan valisi ilə toqquşma nəticəsində 1791-ci ildə Ümmə xan Knyaz Abasidzenin 11 qızlarına əsir götürdü. Birini İbrahimxana göndərib, digəri ilə özü evləndi. Üçüncü sualı araşdırarkən, biz yenidən mövzuya qayıdacağıq. Quba xanlığı Azərbaycanın digər xanlıqlarından fərqli olaraq Quba xanlığı hələ XVIII əsrin lap başlanğıcında mövcud idi. O, çox kiçik sahəni tutur və paytaxtı Xudat idi. O, həm də tam müstəqil deyildi. Xanlığı Hüseynəli xan idarə edirdi. O, 1735-ci ildə paytaxtı Qubaya köçürdü. Nadirin ölümündən sonra İranın zəifləməsindən istifadə edib müstəqilləşdi. O, ömrünün sonlarında Salyan öz xanlığının tərkibinə qatlı. Ondan sonra Quba xanı Fətəli xan oldu. (1758-1789). Quba xanlığını möhkəmləndirdikdən sonra o, şimal-şərqi Azərbaycan torpaqlarını, ümumiyyətlə bütün Azərbaycanı Quba ətrafında birləşdirməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Ölkənin müdafiəsini möhkəmləndirdikdən sonra o, Muğandan döyüşkən Şahsevənləri – xanlığını ərazisinə köçürdü. Əvvəlcə Dərbəndi xanlığın ərazisinə qatdı. Tezliklə Bakı xanlığı da Quba xanlığından asılı vəziyyətə düşdü. Artıq Dərbənddən tutmuş Kürün Xəzərə töküldüyü yerə kimi, bütün xəzərsahili torpaqlar Salyan da daxil olmaqla Quba xanlığının tərkibində idi. Sonra o, Şamaxı xanlığının ərazisini Şəki xanlığı ilə öz aralarında bölüşdürdü. Gəncəli Cavad xan Fətəli xanın hakimiyyətini qəbul etdi. Sonra o, Şamaxının Şəki xanlığı tərəfindən tutulan əraziləri də onun əlindən aldı. Bunun üstündə Şəki xanlığı ilə münasibətləri pozuldu. 1774-cü il Xudat yaxınlığında Qovduşan döyüşündə Şəki, Şamaxı və Dağıstan feodallarının birgə qüvvələri Fətəli xanı məğlub etdi. O, Salyana qaçdı. Salyan, Bakı, Dərbənd istisna olmaqla qalan ərazilərini itirdi. O, gizli yollarla Dərbəndə gəlib Rusiyadan kömək istədi. Qeyd etmək yerinə düşər ki, 1768- 1777-ci illər rus-türk müharibəsində Fətəli xan Sultan Türkiyəsinin müttəfiqlik çağırışını rədd etmişdir. Bu zaman yuxarıda adı çəkilən müttəfiq qoşunlar Dərbəndi mühasirəyə aldılar. Şəhərin müdafiəsinə Fətəli xanın arvadı, ona qarşı çıxmış Dağıstan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|