matn mazmunini umumlashtirish dir
(McNamara va Magliano, 2009[42]; Zuan va Singer, 2003[21]).
Matnning to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’nosini xotirada gavdalantirish o‘quvchidan
gaplarni yoki matnning qisqa parchalarini tushunish talab etiladi. So‘zma-so‘z
tushunish topshiriqlari matn ichidagi birlamchi ma’no va saov o‘rtasidagi to‘g‘ridan-
to‘g‘ri yoki ikkilamchi moslashuvni o‘z ichiga oladi. O‘quvchi ma’lumotlarni qismlarga
ajratgan holda tartibga soladi, to‘playdi yoki joylashtiradi. (E’tibor bering, matnning
asosiy mazmunini aniqlash, matn parchalarini umumlashtirish yoki matnga mos
sarlavha topish kabi butun matn bilan ishlanadigan topshiriqlar umumlashtiruvchi
topshiriqlar sifatida qaraladi; quyida berilgan ma’lumotga qarang.)
Umumlashgan matnni hosil qilish butun-bir yaxlit matnning alohida gaplari
darajasida ishlashni taqozo etadi. O‘quvchi sodda bog‘lovchi xulosalardan (anofora
kabi) ancha murakkab bog‘lanishlargacha bo‘lgan (masalan, joy, vaqt, sabab yoki
shart bog‘lanishli gaplar) turli xulosalarni hosil qiladi (van den Broek, Risden va
Husbye-Hartmann, 1995[44]). Xulosalar matnning turli qismlari bir-biriga bog‘lashi
mumkin yoki ular matnni savol bilan bog‘laydi. Vanihoyat, ba’zi topshiriqlarda
o‘quvchidan xulosa chiqarish ham talab etilib, unda o‘quvchi matn uchun yetakchi
sarlavha yoki nom topish uchun berilgan matnning yashirin asosiy g‘oyasini
aniqlashi kerak bo‘ladi. Agar o‘quvchilar bir necha matnlar bilan ishlashiga to‘g‘ri
kelsa, matnga oid xulosa chiqarish va umumlashtirish matnning turli qismlarida
joylashgan ma’lumotlarga asoslangan bo‘lishi ham mumkin (Perfetti, Rouet va
Britt, 1999[56]). Matnning turli qismlari yordamida ma’lumotni umumlashtirishda
32
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan yana bir o‘ziga xos muammo shundan iboratki, bu
qismlar zid ma’noli yoki nomutanosib ma’lumotlardan iborat bo‘lishi mumkin.
Bunday hollarda, o‘quvchilar yuzaga kelgan ixtilofni aniqlab, bartaraf etish uchun
baholash jarayonini amalga oshirishi kerak (Braten, Shtromso va Brit, 2009[74];
Stadtler va Bromme, 2014[75]).
