Xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi
-shakl. PISA 2009, 2012 va 2015 o‘qish savodxonligi qamrov
Yüklə 22,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3-shakl. PISA 2009, 2012 va 2015 o‘qish savodxonligi qamrov
doirasida berilgan matnlarni tasniflashda qo‘llanilgan xususiyatlar Matnlarni tasniflashda avvalgi qamrov doirasiga (2009) qo‘llanilgan to‘rtta asosiy mezon: 1) Matn shakli: bosma yoki elektron 2) Matn manbaasi: muallif tomonidan yozilgan yoki boshqa manbaalardan olingan 3) Matn formati: yirik hajmli, kichik hajmli, aralash yoki murakkab 4) Matn turi: tasvirlashga oid, hikoyaviy, izohlashga oid, munozarali, ko‘rsatmali yoki kelishuvga oid. PISA 2009 va 2012 tadqiqotlarida o‘qish savodxonligini raqamli tarzda baholash eng muvofiq baholash usuli sifatida taklif etildi. PISA 2015 o‘qish savodxonligini baholash xalqaro dasturida faqat bosma (qog‘oz) shaklda tayyorlangan matnlardan foydalanildi, hatto kompyuter yordamida bajariladigan test topshiriqlarida ham bozma shakldagi matnlardan foydalanildi. Aniqlik kiritish maqsadida, bu matnlar elektron shakldagi matnlar deb nomlanish o‘rniga, “ekranning matn joylashtiriladigan qismi” rukni ostida beriladigan odatiy (elektron shaklda bo‘lmagan) va faol (internet orqali doimiy tarzda yangilanib turadigan) matnlar deb yuritildi (aslida bu matnlar bosma-qog‘oz matnlar bo‘lganiga aniqlik kiritish maqsadida aytib o‘tish joizki, o‘quvchilar ularni kompyuter ekranida elektron shaklda o‘qidilar). O‘qish savodxonligi 2015 tadqiqotlarida qo‘shimcha (asosiy bo‘lmagan) faoliyat sohasi hisoblangani bois, hech qanday yangi topshiriqlar ishlab chiqilmadi va joriy etilmadi. Natijada, giperssilkalar, menyular va elektron ma’lumotlar bilan ishlashga mo‘ljallangan veb-sahifalar kabi faol matnlar PISA 2015 tadqiqotlari berilmagan edi. O‘qish savodxonligi 2018-yil o‘tkazilgan tadqiqotda asosiy faoliyat turi hisoblanib, qayta ko‘rib chiqilgan qamrov doirasi bilan birgalikda endilikda baholash jarayonida keng qamrovli matnlardan foydalanish imkoniyati yuzaga keldi. Bularga bosma shakldagi matnlar va raqamli vositalar yordamida ishlab chiqilgan matnlar ham kiradi. Bosma matnlar kabi, ayrim raqamli matnlar qaysidir ma’noda “odatiy” xarakterga ega, chunki ular bir necha uskunalar paneli yordamida bajariladi (sahifalarni ochish, varaqlash va funksiyalarni qidirib topish kabi). Bu, masalan, bosib chiqarilishi nazarda tutilgan, ammo kompyuter ekranida ko‘rsatiladigan materiallarni tasvirlaydi (masalan, matnlari qayta ishlanishi mumkin bo‘lgan hujjatlar yoki PDF fayllar). Shunga qaramasdan, o‘quvchilarga ishlashlariga oson bo‘lishi uchun ko‘pgina raqamli matnlarni ishlab chiqishda yangicha innovatsion 37 yondashuvlarga qo‘l urilgani bois, bunday matnlar “faol matnlar” deb yuritiladi. Faol matnlarning o‘ziga xos xususiyatlari o‘quvchilarga boshqa bo‘limlarga, sahifalarga yoki veb sahifalarga o‘tish imkonini beruvchi giperssilkalar, qidirilayotgan kalit so‘zlarning maxsus indekslarini beruvchi va/yoki shu so‘zlarni matnda ko‘rsatuvchi, takomillashtirilgan qidiruv panellari va elektron xat, forumlar va xat jo‘natish xizmatlari kabi interfaol matn ko‘rinishidagi kommunikatsion vositalar kabi ijtimoiy interfaol materiallardan iborat. PISA 2018 qamrov doirasida matnlarning to‘rt jihati ko‘rsatildi. Bular manbaa (bitta, ko‘p), tashkiliy va navigatsion strukturasi (statik, faol), formati (yirik hajmli, kichik hajmli, aralash) va turiga (tasvirlash, hikoya, izoh, munozara, ko‘rsatma yoki kelishuv) nisbatan ajraldi. Mazkur to‘rt mezon bo‘yicha o‘zgaradigan test materiallarining tuzilishi faoliyat turining keng qamrovli bo‘lishini, an’anaviy hamda yuzaga kelgan o‘qish amaliyotining ifoda qilinishini ta’minlaydi. Manbaa PISA 2018 qamrov doirasida manbaa sifatida biror matn beriladi. Ma’lum muallif tomonidan (yoki hammuallifda) yozilgan, ma’lum yozish vaqti yoki nashr qilish sanasiga, havola nomi yoki raqamiga ega matnlar yagona manbaali matnlar deyiladi. Ko‘pgina an’anaviy bosma taboqli kitoblarda bo‘lgan matn muallifi haqida qisqacha ma’lumot beriladi yoki matn muallifi blog postlardagi taxallus yoki veb sahifani yaratuvchisi sifatida ko‘rsatiladi. Shunigdek, yagona manbaali matnlar izohlab ko‘rsatilishi ham mumkin, chunki matn biror aniq manbaadan olinmagan bo‘lsada, bu o‘quvchiga matnni boshqalaridan ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Turli mualliflarga ta’luqli yoki turli davrlarda nashr etilgan yoki turlicha nom yoki qayd raqami bilan beriladigan matnlarga ko‘p manbaali matnlar deyiladi. PISA qamrov doirasida “nom, titul” deganda bibliografik nuqtai nazardan “nomlanish, sarlavhani” tushuniladi. Shuningdek, sarlahvali va qo‘shimcha sarlavhali paragraflardan iborat katta hajmli, chop etilgan sanasi aniq ko‘rsatilgan, ma’lum muallif tomonidan (yoki hammuallifda yozilgan) matnlar ham yagona manbaali matnlar deyiladi. Shunday qilib, bir necha sahifadan iborat bo‘lgan veb safihalar ham yagona manbaali matnlar deyiladi, chunki ularda muallif yoki chop etilgan sana aniq ko‘rsatilmagan. Ko‘p manbaali matnlar bitta sahifada berilishi mumkin. Bu bosma gazetalar va ko‘pgina darsliklarda, shuningdek, forumlar, iste’molchi taqrizlarida va savol-javob ko‘rinishidagi veb sahifalarda shunday bo‘lishi mumkin. Vanihoyat, oddiy matn boshqa matnlar yoki mualliflarga ishora qiladigan havolalardan iborat bo‘lishi mumkin (Rouet va Britt, 2014[78]; Shtromso va boshqalar, 2013[81]). Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, qamrov doirasining avvalgi sonlarida inobatga olingan qo‘shma matnlar PISA 2018 tadqiqotlarida ko‘p manbaali matnlarga mos 38 keladi, binobarin, ular bir necha manbaalardan tashkil topgan. Qolgan barcha matnlar yagona manbaali matnlar tasnifiga tegishli bo‘ladi. Yüklə 22,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|