60
Şeytan xislətiylə yaşayanlardan,
Nə qədər bəlalar çəkmişik, vallah.
Ən çətin anında Allaha tapın,
Onda bağlı qalmaz heç zaman qapın.
Allahdan itibsə bəxtin açarı,
Qınama nə dostu, nə də ki, yarı.
Şairin dilində Tanrı ilə bağlı rast gəlinən misralar onun ka-
millik səviyyəsini də göstərir. Təbiətlə cəmiyyətin vəhdətini,
Yaradanın kimliyini, yaradılışın fəlsəfəsini dərk edərək onun
poetik dillə ifadəsi X.Kərimlinin kimliyini də ortaya qoyur.
O, ikiliklərinin birində ilahi varlığın qüdrətini aşağıdakı kimi
verir.
Hər şeyi yoluna qoyandı Allah,
Hər şeyin sirrindən bir odur agah.
Mənfi mənalı emosional-ekspessiv sözlər isə şairin nifrət və
tənqidinə, həmçinin mənfi xarakterizəedici bənzətmələrində
rast gəlinir. Məsələn:
Qəlbini dilində gizləyən insan,
İnsan cildində şeytandır, şeytan
Mayası haramla yoğrulan kişi,
Əxlaqsız qadın tək sürər gərdişi
Abırdan, həyadan uzaq olanlar,
Ən çirkin işdən də eyləməzlər ar.
Bütün ömrü boyu züytutan kəslər,
Qurşaqdan yuxarı yüksələnməzlər.
“Tərbiyəsiz, əxlaqsız adam şadara kimidir, nə “töksən,
“axıb gedər, – deyir X.Kərimli.
62
***
Bulaqlarım axarını dəyişib,
Gədiklərim baxarını dəyişib .
Şimşəklərim çaxarını dəyişib .
Bu nümunələrdə işlənmiş
nəmsiyib (nəmlənib), çəkikdi
(çəki nəndi), axışıban (axışaraq) və.s sözləri ədəbi dildə işləndiyi
kimi də şeirdə işlənmiş olsaydı, yenə də məna öz dolğunlu-
ğunu saxlamış olardı. Amma sözlərin bu şəkildə işlədilməsi
şairin fərdi üslubundan və şeir dilinin yüksək poetikasından
irəli gəlir. Şeir dilində işlənən belə sözlər xüsusi ifadəlilik və
gözəllik yaradaraq üslubi vasaitəyə çevrilir.
X.Kərimli şeirlərinin dilinin sadəliyinə təsir edən
vasitələrdən biri də ümümxalq dilində işlənən aforizmlərin
məqamı gəldikcə şeirlərdə işlədilməsidir
. Məsələn:
Zaman
dəyirman daşıdı,mən dəvəsi ölmüş ərəb, fil qulağında yat-
maq, acından ağzına qurd düşənlər, mərdi qova-qova namərd
eləmək və s.
X.Kərimli şeirlərində tərənnüm etdiyi hiss və duyğularını
epitetlər vasitəsilə verməyə çalışıb. Onun şeirlərində işlənmiş
epitetləri iki yerə bölmək olar:
1)
müqəyyəd epitetlər ; 2) fərdi-situativ epitetlər.
Şairin dilində işlənən müqəyyəq epitetlərə xalq yaradıcılı-
ğında, yazılı ədəbiyyat nümunələrində digər şairlərin dilində
də rast gəlinir. Müqəyyəd epitetlərlə yanaşı X.Kərimlinin
dilində işlənən fərdi-situativ epitetlər orjinallığı və ifadəliliyi
ilə seçilir. Maraqlı cəhət odur ki, şairin işlətdiyi fərdi situativ
epitetlərin hər hansı birinə digər şeirlərində rast gəlinmir.
Fərdi-situativ epitetlər şairin yaradıcılıq fantaziyasını, is-
tedadını üslubi cəhətdən fərqləndirən faktor kimi çıxış edir.
Məsələn:
Əzəldən açarı itən bu kilid,üzü dönmüş dil, nahaq
dünya, quru salam, beş günlük dünya, üzdən iraq zibillər,
üfunət yayan tiplər, əyri adamlar, sozalan günəş, yapa-
laq təpələr, nimdaş sovxa, yasti-yapalaq ömür və s. Şairin
dilində işlənmiş bu epitetlər üslubi tələbata, fikirin tələbinə
uyğun işlədilmişdir.
63
Şairin şeirlərində fərdi xarakterə malik oksimoronlar da az
deyil. Məsələn:
Əl çalmışıq
Vətən üçün ölənə də
Əl çalmışıq
Vətənimi bölənə də.
Əl çalmışıq
Diri ikən ölümüzə
Ölü ikən dirimizə
“Xeyrimiz”də millət deyir,
”Şərimiz”də millət deyir.
Qaçanım da millət deyir,
Qovanım da millət deyir.
Bu cür nümunələr şairin bədii üslubunda bədii təsvir va-
saitələrinin zənginliyini sübut etmiş olur.
Ümumiyyətlə,şair X.Kərimli şeirlərinin sadə dili,xalq di-
lin dən mayalanmış aforizmlərin şeir leksikonunda üstünlük
təşkil etməsi, bədii təsvir vasitələrin müracətlərin çoxluğu
zəngin bədii dilin təzahürüdür.
Arif Ağalarov: ”Poeziyaya baxış bucağı”,
Naxçıvan, 2015, s.73-78.