XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Summary Azerbaijan In Cyprus Turkish Culture And Azerbaijani Turkish Image
- Key Words
31
Azerbaijan In Cyprus Turkish Culture And Azerbaijani Turkish Image The Oghuz Turks, Azerbaijani and Turkish Cypriots live on two different geography Caucasus and Cyprus, have political, social and cultural relations in between them from the past where the main developments has began with the independence of Azerbaijan after 1990s. In this study, Azerbaijan in Cyprus Turkish culture and Azerbaijani Turkish image will be considered from past to present to determine the evolution.
Turkish Image 32
VƏ TÜRKÇÜLÜK İDEYALARININ TƏSİRİ
Milli şüur, milli özünüdərk mənəvi dəyərləri özündə əks etdirən bir anlayışdır. Özünüdərk və şüur anlayışı nə qədər ümumidirsə, milli şüur istilahında həm ümu- milik, həm də xüsusilik vardır. Milli şüur bir növ fərdi şüurla ümumi şüur arasında əlaqələndirici keyfiyyətə malikdir. Çünki milli şüurda bir fərdin təmsil olunduğu konkret etnik, dini, mədəni xüsusiyyətlərlə yanaşı, ümumi mahiyyətli bəşəri dəyərlər də öz əksini tapa bilər. Yəni hər birimiz bir tərəfdən konkret bir millətin, dinin, mədə- niyyətin nümayəndəsi olduğumuz halda, digər tərəfdən bəşəriliyə aid əlamətləri də daşıyırıq. Ona görə də, milli şüur, milli ideya dedikdə, onu yalnız etnik mənada başa düşüb, yalnız türkçülük kimi yozmaq doğru deyildir. Türkçülük milli şüurun biri hissəsidir. Daha doğrusu onun aparıcı hissəsi və nüvəsidir. Buna səbəb də odur ki, milli şüurun formalaşması hər şeydən öncə dil, mədəniyyət və qan-nəsil birliyi (etnos) ilə bağlıdır. Hər bir insan danışdığı dilin milli varlığıdır. Elə bir varlıq ki, özünü onunla ifadə edir. Bu baxımdan türk dilində (Azərbaycan) danışan və təhsil alan hər bir Azərbaycan vətəndaşı (türk və türk olmayanlar) özünü həm türk (çox- saylı Azərbaycan türkləri), həm də azərbaycanlı (türklər və azsaylı etnik qruplar) kimi qəbul edir. Bu bütövlük nəticəsində yaranan azərbaycanlılıq milli şüurun özünüdərk nümunəsidir. Deməli, milli şüur formalaşdırılarkən dil amili birinci yeri tutur.
Dərk olunmuş vətənpərvərlik, təbii ki, daha dayanıqlı və daha faydalı olur. Vətəni, xalqı, milləti sevərəkdən və bəzən hətta məhz sevdiyinə görə ona ziyan da vurmaq mümkündür. Vətənin, millətin nə ilə fərqləndiyini bilmədikdə, onun rasional simasını görmədikdə, onun mənafeyini dərk etmədikdə, sadəcə sevgi notları üzərindəki fəaliyyətin fayda gətirmək şansı ziyan gətirmək şansına bərabər olur. Ziya Göyalpın da dediyi kimi, millilik müasir vəziyyətə görə və ilk növbədə kültür və mədəniyyət ümumiliyi əsasında təyin edilməlidir. 1
Milli-mənəvi dəyərlərin, əxlaqın, adət-ənənələrin yeni nəslə çatdırılması, davam etdirilməsi üçün mədəni abidələrin, bədii ədəbiyyatın, milli fəlsəfi fikrin rolu böyükdür. Lakin milli ruhu qorumaq, inkişaf etdirmək və yeni nəsillərə çatdırmaq üçün ən yaxşı mühit milli dövlətçilik şəraitində yaranır. Milli dövlət ancaq ərazinin, maddi sərvətlərin deyil, həm də milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına xidmət edir. Və bu zaman milli ruh həyat tərzinə çevrilir. Dövlətçilik ideologiyası da milli ideologiya da eyni bir təməl üzərindəmilli fəlsəfi fikir zəminində formalaşır. 2
Türkçülük geniş anlayış olub türklərin tarixi varlığını özündə əks etdirir. Geniş mənada türkçülük türklərin yüksəliş və qalibiyyət fəlsəfəsidir. Düşə biləcəyi nə qədər ağır durum olursa olsun, türklərin milli özünəqayıdış fikri olan türkçülük
1 Ziya Göyalp. Türkçülüyün əsasları. B., Maarif, 1991, səh. 33 2 Milli Fəlsəfi Fikir və Milli Özünüdərk, www. felsefedunyasi. org/files/38_idsdp09jdd. doc (15. 03. 2013)
33
onları xilas edər. Türkçülük tarixin müxtəlif dönəmlərində türkün ana ideologiyası olmuşdur. Türkçülük türkün özünümüdafiə qılıncı olub, düşmənlərə qarşı savaşan türkün birlik fikridir. Türkçülüyün bugünkü anlamı ilə milli ideoloji əsaslarının yaranması XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Avropada kapitalizmin yaranması ilə imperiya maraqlarını milli maraqlar tutmağa başladı. Şərqdə və bütün Türk dünyasında milli kimlik və Türçülük ideologiyasının yaranma mənbəyi Azərbaycan olmuşdu. Mirzə Fətəli Axundov Avropa çağdaşlıq prinsiplərini Şərqə gətirdi. Beləliklə milli ideoloji inkişafın sonrakı inkişafına zəmin yarandı. Sonradan Ziya Göyalp özünün “Türkçülüyün əsasları” kitabında ilk türk- çülər kimi Mirzə Fətəl Axundov və İsmayıl bəy Qaspiralının adını çəkirdi. 1
da özünün “Türkçülüyün tarixi” kitabında da qeyd edir ki türkçülük idayeasının tarixi M. F. Axundovla bağlıdır. 2
ideyanı müdafiə etməyə başladı. Hər zaman Türk və Turanşılıq sevgisi ilə seçilən Əli Bəy Hüseynzadə də Türkçülüyün nəzəri əsaslarını təbliğ etməyə başladı. 3
sonra yaşadan Türk Dünyasının böyük ədiblərindən olan mütəffəkirlər haqqında qısa da olsa danışmaq istərdim. İlk olaraq bu ideyanı yaradanlardan olan Yusuf Akçura haqqında danışmaq istərdim. Yusuf Akçura (1876-1935) adı türk millətinin milli şüurunun oyanmasında, türkçülük ideologiyasının genişlənməsində böyük rol oynamış dahi şəxsiyyətlərdən biridir. Türk milli təfəkkürünün inkişafında müstəsna xidmətləri olan Yusuf bəy haqqında təəssüf ki, Azərbaycanda məlumat azlığı həddindən artıq çoxdur. Milliyətcə Kazan tatarı olan bu böyük ideoloq bizdən fərqli olaraq, türk dünyasında daha çox öyrənilmiş, əsərləri tədqiq edilmiş və hələ də öyrənilməkdədir. 4
Günümüzdə Yusuf Akçura irsini türk dünyası üçün bu qədər əvəzsiz edən heç şübhəsiz ki, onun türkçülük nəzəriyyəsinin təməlini və siyasi türkçülüyün prinsiplərini formalaşdırmasıdır. Akçuranın 1904-cü ildə yazdığı “Üç tərzi-siyasət” məqaləsi belə onun türk milləti üçün nə qədər dəyərli bir sima olduğuna sübutdur. 5
onun baxışına əsasən bütün türk xalqları milli azadlıq əldə etməli və mədəni-kültürəl cəhətdən qaynayıb-qarışmalıdır. Lakin o heç zaman vahid dövlət anlayışından bəhs etməmişdir. 1908-1912-ci illər ərzində onun tərəfindən qurulan “Türk dərnəyi”, “Türk bilgi dərnəyi”, “Türk ocağı”, “Türk yurdu” kimi cəmiyyətlərin hər biri Yusuf bəyin mədəni türkçülük prinsipləri əsasında fəaliyət göstərmişdir. Bu isə türkçülük ideologiyasının inkişafında böyük əhəmiyyət kəsb edən çalışmalar sırasına daxildir.
1 Ziya Göyalp. Türkçülüyün əsasları. B, Maarif, 1991, səh. 44 2 Yusuf Akçuraoğlu, “Türkçülüyün tarixi”, Bakı, Qanun-2012, səhifə-58 3 Tofiq Hacıyev, “Türkçlər üçün ortaq ünsiyyət dili”, Bakı-2013, səhifə-48 4 Sabri Arıkan, “İ. B. Gaspıralı’ya Göre Dilde-Fikirde-İşte Birlik Niçin Şarttır?”, Türk Dünyası Kültür Dergisi, S. 2000/07-163, s. 19. 5 Yusuf Akçuraoğlu, “Türkçülüyün tarixi”, Bakı, Qanun-2012, səhifə-11
Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|