Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 424 Şəkil 2.124-dən göründüyü kimi, torpağı şumlamaq üçün sahənin hər tərəfində bir lokomobil yerləşdirilərək, onlar bir-biri ilə iplə əlaqələndirilmişdir. Bu ip torpaq sahəni şumlayan kotanı dartmağa xidmət edirdi. Bu maşınların faydalı iş əmsalı yalnız 5%-ə bərabər idi. Daxili yanma mühərrikinin ixtirasından sonra kənd təsərrüfatında tətbiq olunan maşınların konstruktiv cəhətdən təkmilləşdirilməsi ilə lokomobillər tədricən sıxışdırılmağa başlayır. İlkin yaradılan daxili yanma mühərriki ilə işləyən traktorlar yalnız dartıcı rolunu oynayırdı. Kənd təsərrüfatında işlədilən mexanizmlər isə sadəcə olaraq dartıcı maşınların arxasına qoşulurdu. Dartıcı traktorlar kiçik çəkiyə malik olduqlarından, onlar nisbətən böyük sürətlərdə hərəkət edə bilirdi. Bu, traktorların sürəti 14 km/saata çatırdı. Traktor hazırlayan firmalar arasında 1917-ci ildə yaranmış “Fordson” ( “Ford” və “Son” sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir) firması pioner sayılır. Şəkil 2.125. Fordson traktoru, 1921. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 425 Fordson traktorları tezliklə böyük şöhrət qazanır (şəkil 2.125). O, həm Amerika, həm də Avropada geniş tətbiq olunur. I dünya müharibəsi ərəfəsində iqtisadi blokadada qalan İngiltərə taxıla olan ehtiyacını ödəmək üçün kənd təsərrüfatında mühüm dəyişiklər etmək məcburiyyətində idi. Atla torpaqların şumlanması ilə bu tələbatı ödəmək mümkün deyildi. Bu problemi həll etmək üçün İngiltərə Fordson firmasına 5000 traktor sifariş edir. Alınan gəlir firmaya traktorları inkişaf etdirmək üçün şərait yaradır. Fordson traktorları başqalarına nisbətən az çəkiyə malik idi və ucuz başa gəlirdi. Fordson yerşumlamada istifadə olunan kotanların inkişafının başlanğıcını qoyur. I dünya müharibəsi dövründə bu traktorlardan ağır yüklərin, əsasən isə artilleriya qurğularının nəql edilməsində istifadə olunurdu. Daxili yanma mühərrikləri ilə işləyən traktor və lokomobillər arasındakı rəqabət uzun müddət çəkir. Amerikada lokomobillərin tətbiqi suya və daş kömürünə böyük ehtiyac yaratdığından təsərrüfatçılar tədricən daxili yanma mühərriki ilə işləyən traktorlara keçirdilər. I dünya müharibəsinə qədər traktorların Amerikada tam qələbəsi başa çatır. Avropada isə suya və kömürə elə də ehtiyac duyulmadığından bu proses uzun çəkmişdir. I dünya müharibəsindən sonra alman mühəndisi Fritç Huberin (alm. Fritz Huber) çarxlı traktoru − “Buldoq”un ixtirası ilə Avropada kənd təsərrüfatında hökm sürən tələblərə cavab tapılmış olur. “Buldoq” aşağı dövrlər sayında işlədiyindən Amerika traktorlarına nisbətən az səs yaradır və az yanacaq işlədirdi. Tezliklə, bu traktor Avropa fermerləri tərəfindən geniş istifadə olunur. 20-ci illərdə təkərlərdə rezin üzlüklərin tətbiqi ilə traktorlar yeni mərhələyə qədəm qoyur. Amerikalı mühəndis Ales Kalmersin (ingl. Allis Chalmersin) 1933-cü ildə ixtira etdiyi enli rezin təkərlərin tətbiqi ilə torpağa düşən spesifik yükün qiyməti azalmış olur. Bunun nəticəsində, traktorların dartma gücü 30% artırılmış olur. Traktorların çevikliyi artır, onlar şumlamadan avtomobil yoluna və əksinə keçə bilirdilər. Pnevmatik təkərlərin tətbiqi traktorların xarici görünüşündə də dəyişikliyə səbəb olur. Traktorların üst tərəfi daha alçaq formada Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 426 hazırlanır. Traktorlarda 1930-cu ildə tətbiq olunan bu forma indiyə kimi çox az dəyişikliyə məruz qalmışdır. Traktorların getdikcə ixtisaslaşması nəticəsində, onlarla avtomobillər arasında olan konstruktiv fərq də böyüməyə başlayır. Traktorlarda hava təkərlərindən istifadə edilməsinə baxmayaraq, onlar aşağı sürətə, təkərlərdə yüksək momentə və əlavə ötürmə sisteminə malik idilər [2.104]. 1937-ci ildən etibarən traktorlarda tətbiq olunan hidravlik qaldırıcı sistem qoşulqanlardan imtina etməyə imkan vermişdir. Kənd təsərrüfatında lazım olan mexanizmlər bir başa traktorların arxa hissəsinə bərkidilirdi (şəkil 2.126). Bu konstruksiya 1935-ci ildə amerikalı konstruktor Ferquson (ingl. Ferguson) tərəfindən ixtira edilir [2.57]. Burada əsas yenilik: üçnöqtə prinsipi ilə işləyən hidravlik qaldırma sistemindən ibarət idi. Dartıcı traktorlar bu sistemlə artıq, maşının içindən arxaya qoşulmuş mexanizmləri hərəkət etdirmək imkanı qazanmışdılar. 1939-cu ildən başlayaraq bu sistemlər İngiltərənin kənd təsərrüfatında geniş tətbiq olunur. Ford firması da özünün istehsal etdiyi Fordson traktorlarını bu sistemlə təchiz edir. Şəkil 2.126. Ferqusonun üçnöqtə prinsipi ilə işləyən hidravlik sistem. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 427 Amerikalı traktor istehsalçısı İnternational Harvester firmasının ixtira etdiyi çəngəl başlıqlı valın tətbiqi də az əhəmiyyətli deyildi. Bu mexanizm tezliklə traktorqayırmada mühərriklə işçi mexanizm arasında, qüvvə ötürməsində geniş tətbiq olunur. Sonralar üşnöqtə sistemi, hidravlik və çəngəl başlıqlı val, hazırlanan traktorların konstruksiyalarının tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Asılqan mexanizmlər daimi traktorun arxa hissəsində daşındığından və onun işçi vəziyyətə gətirilməsi hidravlik ötürmə ilə yerinə yetirildiyindən, traktorun çəkisinin azaldılmasına imkan yaranmışdır. Bu yeni konstruksiya traktorların sinifləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|