Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Avtomatlaşdırmanın yayılması 450 Şəkil 3.4. Mühərrik kolbası hazırlayan avtomatik axın xəttinin təsviri. (1- külçə, 2-tökmə, 3-kəsmə, 4- termiki emal, 5- oturaq hissənin emalı, 6- deşmə və mərkəzləmə, 7- şlisin frezlənməsi, 8 - ilk hamarlama, 9 – yağlama deşiyinin açılması, 10 – hamarlama, 11 – üst səthin yonulması, 12 – çəkinin yoxlanması, 13 – çilalama, 14 – yuma, 15 – avtomatik soba, 16 – son deşmə, 17 – nəzarət, 18 – yuma, 19 – qoruyucu örtüyün çəkilməsi, 20 – yağlı kağıza bükmə, 21 – qablaşdırma) Avtomatlaşdırmanın yayılması 451 Şəkil 3.5. SSRİ-də yastıq hayırlayan avtomatik axın xətti. Avtomatlaşdırmanın yayılması 452 Transfer xətlərində müxtəlif strategiyalardan istifadə olunurdu (şəkil 3.6). Ölçmənin nəticələri çox vaxt alətlərin yenidən sazlanması üçün istifadə olunurdu. Bununla, alətin yeyilməsini proses zamanı nəzərə almaq olurdu. Avtomatlaşdırılmış istehsal xətlərinin əsas özəyi idarəetmə sistemi idi. Bu sistemlərin işləməsinə nəzarət etmək və onun istismarında yaranan problemləri aradan qaldırmaq üçün istehsal maşınlarında idarəetmə sistemi ayrıca aqreqat kimi tətbiq edilirdi. Avtomatlaşdırmanın tətbiqi ilə texnologiyada yeni düşüncə tərzi yaranır. Bununla prosesin avtomatlaşdırılması ilə ideyadan tam məhsula qədər olan proses zəncirində yeni imkanların açılması nəzərdə tutulurdu. Burada söhbət sadəcə olaraq mexaniki proseslərin avtomatlaş- dırılmasından getmirdi. Umumilikdə, elektronikanın tətbiqi ilə yaranmış yeni texnika və texnologiyalar insanların istehsal prosesində təkrar olunan, yorucu fiziki əməkdən azad edilməsinə yönəlməklə bərabər, istehsalın məhsuldarlığının artırılmasına xidmət edirdi. Bu prosesin sosial nəticəsi ondan ibarət idi ki, insan əməyinə az ehtiyacı olan maşınların intensiv tətbiqi müəyyən sənaye sahələrində işçilərin kütləvi şəkildə işdən azad olunmasına gətirib çıxarmışdır. Yüksək məhsuldarlıq və işsizlik kimi ziddiyyətli qarşıdurma, avtomatlaşdırmanın istehsala tətbiq olunduğu gündən bu prosesi müşaiət edir. Elmi-texniki inqilabın əsas anlarından biri informasiyanın maşın və elektron hesablama texnikasının köməyi ilə emal olunması idi. Hesablama texnikasının yaranma tarixi avtomatlaşdırmanın inkişaf ilə sıx bağlıdır. Avtomatlaşdırmanın yayılması 453 Şəkil 3.6. 4 və 6 silindrli mühərrik bloklarının hazırlanması üçün transfer xətti. Avtomatlaşdırmanın yayılması 454 3.2. Hesablama texnikasının maşınqayırmada tətbiqi 3.2.1. Hesablama texnikasının yaranması haqqında M aşınlarda rəqəmli idarəetmə sistemlərinin yaranması hesablama texnikasının və elektronikanın inkişafı ilə birbaşa bağlı idi. Hesablama maşınlarının yaranma tarixi orta əsrlərə təsadüf edir. İlk dəfə olaraq 1623-cü ildə alman riyaziyatçısı Vilhelm Şikard (alm. Wilhelm Schikard) sadə əməliyyatları aparmaq üçün hesablama maşını düzəldir. Ancaq bu maşın öz tətbiqini tapmır. Bundan başqa Blez Paskalın (ingl. Blaise Pascal) işlərindən də məlumdur ki, o 1643-ci ildə ilk mexaniki hesablama maşınını düzəltmişdir (şəkil 3.7). Paskalın maşınları nisbətən uğurlu olur. O, öz maşınlarından təxminən 50-ni sata bilir [3.5]. Bu, hər iki maşın eyni problem ucbatından məişətdə tətbiq oluna bilmirlər. Əsasən maşın mexaniki işlədiyindən böyük rəqəmlərin cəmlənməsi zamanı çarxları hərəkət etdirmək üçün böyük qüvvə tələb olunurdu. Məsələn, 9+1 asanlıqala yerinə yetirildiyi halda, 9999+1 əməliyyatını yerinə yetirmək üçün böyük qüvvə lazım idi. Bu məsələ texniki cəhətdən kifayət qədər həll olunmamışdı. Şəkil 3.7. Paskalın düzəltdiyi “Pascaline” maşını. Avtomatlaşdırmanın yayılması 455 Hesablama maşınlarının inkişafında başqa alman riyaziyyatçısı Qottfrid Vilhem Laybnitsin işləri mühüm rol oynamışdır. 1671-ci ildə Laybnits ağacdan hazırlanmış maşınını özü ilə Londona götürür (şəkil 3.8). Laybnits o dövrdə Londonda təzəcə yaradılmış “Kral cəmiyyəti”-nə (ingl. Royal Society) üzv olmaq üçün onu cəmiyyətin üzvləri qarşısında nümayiş etdirir. Onun maşını Sir Samuel Morland tərəfindən düzəldilmiş maşınla yarışa qoyulur. Laybnitsin maşını uduzsa da, onun konsepti yüksək qiymətləndirilir və o cəmiyyətə üzv götürülür [3.4]. Şəkil 3.8. Laybnitsin hesablama maşını. Laybnitsin əlyazmalarından məlum olur ki, o maşının hissələrinin hazırlanması zamanı böyük problemlərlə üzləşir. Maşının hissələrini dəqiq hazırlamaq mümkün olmadığından, ona ixtira etdiyi maşının üstünlüyünü nümyiş etdirmək qismət olmur. Laybnitsin ideyasının düzgünlüyünü yalnız 1894-cü ildə dəqiq emal üsullarının tətbiqi ilə maşının hazırlanmasından sonra sübut etmək mümkün olmuşdur [3.5]. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|