Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Avtomatlaşdırmanın yayılması 456 Müasir hesablama texnikasının atası, XIX əsrdə hesablama avtomatlarının düzəldilməsi ilə məşğul olan ingilis riyaziyatçıları Çarlz Bebbij və Herman Hollerit sayılırlar. Bebbij maşının effektivliyini artırmaq üçün onu iki hissəyə bölür: yaddaş və əməliyyat texnikası. 1833-cü ildə Bebbij bizə bu gün məlum olan hesablama maşını ilə oxşar olan maşının düzəldilməsinə başlayır. Bu maşın dörd əməliyyat üçün nəzərdə tutulub, 50000 rəqəmin yaddaşına imkan verməli idi. Bebbij rəqəmlərin maşına verilməsi üçün deşikli kartlardan istifadə etməyi nəzərdə tutmuşdu. O, əməliyyatların yerinə yetirilməsi üçün proqramları baraban üzərində yerləşdirmək istəyirdi. Bu maşın proqramla idarə olunan ilk maşın idi. Burada proqram sərt olmayıb hər bir istifadəçi tərəfindən dəyişdirilə bilərdi. Prosesin idarəsi üçün Bebbij ikinci bir kart daxil etmək istəyirdi. Bu kart ilə əməliyyatların təkrarı və prosesin gedişində müəyyən kartları adlamaq mümkün idi. Təsvir olunmuş maşın ilk proqramla idarəolunabilən maşın idi [3.6]. Ancaq Babbijin bu maşınını emal texnologiyasının problemləri səbəbindən düzəltmək demək olar ki, mümkün deyildi. Alman-amerikan mühəndisi Hollerit də deşikli kartla işləyən seçmə və sayma maşınını düzəldir (şəkil 3.9). O, ilk dəfə olaraq deşikli kartlardan verilənlər yaddaşı kimi istifadə edir. Onun bu maşını 1890-cı ildə Amerikada keçirilən əhalinin siyahıya alınması prosesində işləmə qabiliyyətini sübut edir. Holle- ritin maşınından kartların qiymətləndirilməsində istifadə olunur [3.5]. Şəkil 3.9. Holleritin sayğac maşını. Avtomatlaşdırmanın yayılması 457 Elektron hesablama maşınlarının sonrakı inkişafında XIX əsrin ortalarında Bul (ingl. George Bool) tərəfindən yaradılmış riyaziyyatın yeni bölməsi böyük rol oynamışdır. Burada işlənmiş yeni hesablama qaydası formal məntiqi fikri ifadə etməyə imkan verirdi. Sonralar onun nəzəriyyəsi Bul cəbri kimi məşhurlaşır. Təxmiən bir əsr sonra alman mühəndisi Tsuze (alm. Zuse) və amerikalı Ayken (ingl. Aiken) tərəfindən hesablama texnikasının yaradılması istiqamətində növbəti addım edilir. Tsuzenin düzəltdiyi hesablama maşını rəqəmlərin dual təsvirinə əsaslanaraq uğurla işləyir. Tsuze Berlində təyyarə zavodunda mühəndis kimi fəaliyyət göstərirdi. O, təyyarələrin statik hesabatları və riyazi məsələlərin həlli zamanı bu işlərin avtomatlaşdırılması üzərində düşünməyə başlayır. Tsuzenin ideyası: dişli çarx və ştanqalardan imtina etmək və dual say sistemindən istifadə etməklə yeni bir məntiqə əsaslanan hesablama maşını düzəltməkdən ibarət idi. Artıq 1938-ci ildə, o, özünün ilk sınaq maşınını-Z1-i nümayiş etdirir. Bu maşın öz məntiqinə və yaddaş prinsipinə görə mexaniki maşınlara oxşayırdı. Maşında verilənləri daxil etmək, yaddaş, idarə və xaric etmək üçün ayrıca proqramlar nəzərdə tutulmuşdur. Tsuzenin maşını hesablama əməliyyatlarını sırf düal məntiq əsasında yerinə yetirirdi. Burada “inkar etmək”, “və”, “yaxud” kimi əməliyyatların da aparılması mümkün idi. Sonra Tsuze öz hesablama maşınında telefon relelərindən istfadə edərək Z2-ni düzəldir. Tsuze apardığı təkmilləşdirmələrdən sonra 1941-ci ildə yeni keyfiyyətdə işləyən Z3 maşınını nümayiş etdirir (şəkil 3.10). Bu qurğu artıq proqramlaşdırılabilən hesablama maşınının bütün vacib elementlərinə malik idi. Bununla Tsuze dünyada ilk dəfə olaraq, bu gün bizə məlum olan EHM ilə eyni konseptə malik olan, tam elektrik cərəyanı ilə işləyən elementlərlə təchiz olunmuş maşını düzəltmiş olur. Bu maşın 2600 reledən ibarət idi. Yaddaş hər biri 22 bitə malik 64 ədəddən ibarət idi. Verilənlər klaviatura vasitəsilə daxil edilirdi. Maşın taktla işləyirdi. Bu takt saniyədə təxminən 5 dəfə fırlanan baraban tərəfindən yerinə yetirilirdi. Maşını dörd hesablama əməliyyatı üçün Avtomatlaşdırmanın yayılması 458 tətbiq etmək mümkün idi [3.7]. Tsuze maşınlarının planlı inkişafı sayəsində 1945-ci ildə dördüncü nəsil elektron hesablama maşını -Z4 yaradılır və bu maşın 1960-cı ilə qədər tətbiq olunur. Şəkil 3.10. Konrad Tsuze və onun Z3 maşını. 1945-ci ildə ABŞ-da mühəndislər Maukli (ingl. John Mauchly) və Ekert (ingl. John Presper Eckert) tərəfindən ilk elektron hesablama maşını düzəldilir (şəkil 3.11). Bu maşın mütəxəssislər arasında ENIAC (Electronic Numerical İntegrator and Computer) adı ilə məşhurlaşır. Mütəxəssislər 1943-cü ildə Pensilvaniya Universitetində bu maşının yaradılmasına başlayırlar. 18000 elektron lampasından və 500000 əl ilə lehimlənmiş birləşmədən yığılmış bu maşının çəkisi 30 t idi və onun yerləşdirilməsi üçün 150 m 2 sahə tələb olunurdu. ENİAC maşınının düymə və ştekerlərlə işləməsi proqramlaşdırmanı çətinləşdirirdi. Bundan əlavə, maşının etibarlığı aşağı olduğundan, onun işləmə vaxtı yalnız bir neçə dəqiqədən ibarət idi. Əməliyyatın aparılması zamanı baş verə biləcək xətaları azaltmaq üçün əvvəlcədən bir çox lampanın Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|