Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III. Elmi − texniki inqilab ərəfəsində və ondan sonra maşınqayırmanın inkişafı
Avtomatlaşdırmanın yayılması 441 III. Elmi − texniki inqilab ərəfəsində və ondan sonra maşınqayırmanın inkişafı K eçən əsrin ortalarından başlayaraq texnikanın, o cümlədən maşınqayırmanın inkişafı elmi-texniki inqilabın təsiri altında baş verirdi. İnkişaf zamanı edilən yeni elmi ixtiralar, texniki nailiyyətlər və texnoloji üsulların, elmi-texniki səviyyənin mövcud sərhədlərini keçməsi nəzərə çarpırdı. Bu yeniliklərin istehsalda tətbiqi sosial sferada həmişəlik təsirə malik idi. Aparılan elmi işlər göstərmişdir ki, bu ərəfədə cəmiyyət, sənaye inqilabı zamanı olduğu kimi, istehsal qüvvələrinin dəyişilməsi qarşısında dururdu [3.1]. XX əsrin ortalarında mövcud olan proseslər istər texnolji, istərsə də sosial məzmunda XIX əsrdəki sənaye inqilabından fərqlənsə də, onların fərqi mövcud elmi-texniki tərəqqini səciyyələndirmək üçün əsas əlaməti əks etdirirdi [3.1]. Elmi-texniki inqilab daha çox istehsalın maddi-texniki bazasında və onun gücündə, həmçinin insanların iş prosesindəki funksiyasında və işin xarakterində əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri demək idi. Onun məğzi elm, texnika və istehsal arasındakı, istehsal prosesinin texniki-iqtisadi elementlərinin dəyişdirilməsi ilə müşaiyət olunan qarşılıqlı əlaqədən ibarət idi. Bu prosesi bəzi mütəxəssislər, hətta ikinci sənaye inqilabı da adlandırırlar [3.1]. Bu yeni texniki eranın yaranması XIX əsrdə sənaye inqilabı ərəfəsində formalaşmış və XX əsrin birinci yarısında təkmilləşdirilmiş istehsal güclərinin nəticəsi kimi büruzə vermişdir. Digər tərəfdən elmi- texniki inqilab ənənəvi texnologiyalar ilə bərabər prinsipial yeni elmi və texniki işlərin tətbiqini də əhatə etmişdir. Bu, məhsulların yalnız ənənəvi texnologiyalar əsasında hazırlanmasından kənara çıxaraq proseslərin avtomatlaşdırılmasında daha aydın nəzərə çarpırdı. XX əsrin ortalarından başlayaraq sürətlənən elmi-texniki inqilab bir çox böyük maşınqayırma müəssisələrinin iri monopolistlərə (məs. Daymler, Simens, General Motors və s.) çevrilməsinə şərait yaratmışdır. Avtomatlaşdırmanın yayılması 442 İri müəssisələr dövlətin köməyi ilə elmi tədqiqat işlərini maliyyələşdirməyə və bunun nəticələrini istehsalda tətbiq etməyə nail olmuşlar. Bu proses bir çox sosioloqlar tərəfindən tənqidi analiz olunmuşdur. Onların fikrincə, kapitalistlər elmi-texniki inqilabın nəticələrindən yüksək gəlir əldə etmək üçün istifadə edirdilər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, texnika inkişaf etdikcə proseslərin kapitalist istehsal münasibətləri ilə idarə olunması çətinləşirdi. Buna misal olaraq, kapitalist cəmiyyətində mövcud olan tsiklik böhranları göstərmək olar. Sosialist cəmiyyətində isə elmi − texniki inqilaba cəmiyyətin ümumi inkişafı nöqteyi nəzərindən baxılırdı [3.1]. Hamı birlikdə işləyir və nəticənin bölünməsində iştirak edirdilər. Burada insanların istehsal prosesindən ayrılması ilə bərabər, onların sosial cəhətdən də ayrılması, yəni onların kapitaldan asılılığının azaldılmasına çalışılmışdır. Belə fikirləşirdilər ki, insanlar bu halda ümumi cəmiyyətin rifahı üçün əqli əməyini əsirgəmədən yerinə yetirəcək. Sosialist ölkələrində ölkə siyasəti ilə elmi-texniki inqilabın inkişafı bir-birindən ayrılmaz bir vəhdət kimi nəzərdə tutulurdu. 50-ci illərdən başlayaraq sosialist ölkələrində, əsasən isə Sovetlər ölkəsində sosializmin qələbəsi elmi texniki tərəqqi ilə bir − başa əlaqələndirildiyindən, burada texnikanın inkişafında böyük sıçrayışlar əldə edilir. Əsasən, kosmos texnikasındakı nailiyyətləri ilə sosilaist ölkələri, güclü iqtisadiyyata malik kapitalist ölkələri ilə rəqabətə girə bilirdilər. Bu ərəfədə SSRİ-də elmi işlərin təşkili və planlaşdırılması üzrə dövlət komitələri yaradılır. Bu komitələrin məqsədi elmi nəticələrin istehsalatda tətbiqini gücləndirməkdən ibarət idi. Elmi tədqiqatlarda, istehsalda və sonralar idarəetmədə elmi-texniki inqilabın simvolu olan elektron hesablama maşınlarının (EHM) tətbiqi baş verir. EHM-lərin yaranması ilə insanların yerinə yetirdikləri məntiqi məsələlərin maşınlara ötürülməsi və gələcəkdə istehsalın avtomatlaş- dırılması və idarə olunması üçün şərait yaradılır. EHM, insanın istehsal prosesində yerini və rolunu dəyişən yeni bir texniki nailiyyət olaraq, özü Avtomatlaşdırmanın yayılması 443 ilə cəmiyyətdə sosial effektlər yaratmışdır. Bu sahədə mütəxəssislər hazırlanaraq müxtəlif sahələrdə tətbiq olunurdular. Ümumiyyətlə, XX əsrin ortalarından başlayaraq mövcud olan elmi- texniki inqilab elmdə və elmi fəaliyyətdə köklü dəyişikliklərə səbəb olaraq elm, texnika və istehsal arasında qarşılıqlı əlaqə yaratmışdır. Keçən əsrdə texnikanın qədəm qoyduğu yeni bir epoxa bu günə kimi də davam etməkdədir. Kibernetika və elektronikaya əsaslanan avtomatlaşdırma son bir neçə on illikdə maşınqayırmada yeni bir mərhələ açmışdır. Bu, istər maşınların konstruksiyasında, istərsə də hazırlanmasında mövcud olan istehsal münasibətlərində kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb olmuşdur. Növbəti bölmələrdə elmi − texniki inqilabın təsiri altında maşınqayırmada baş verən inkişaf haqqında məlumat verilir. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|