Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 437 mərhələyə qədəm qoyur. Maşınqayırmada getdikcə oturtma işlərinin mexanikləşdirilməsi genişləndirilir. 20-ci illərin əvvəlində oturtma üçün normativ şəklində yaradılmış val və deşik sistemləri, ilk dəfə olaraq istehsalatda qarşılıqlı əvəzolunmanı geniş şəkildə təmin etməyə imkan vermişdir. 1920-ci ilin əvvəlində bir çox firmalar qarşılıqlı əvəzolunmanın vahid qaydada tətbiqini mümkün etmək üçün öz oturtma sistemlərini işləyirlər. 1926-cı ildə bir neçə dövlətin bir araya gəldiyi görüşdə qeyri elektrotexnika sahəsində vahid standartlara keçid məqsədilə “International Federation of the National Standardizing Associations“ – İSA yaradılır. Bu federasiyanın təşkilat komitəsi tərəfindən 30-cu illərdə alman alimlərinin işlədikləri normativləri də inteqrasiya etməklə beynəlxalq müstəvidə İSA müsaidə və İSA oturtma sistemlərini qəbul edir [2.116, 2.117]. II dünya müharibəsindən sonra bu təşkilatın adı dyişdirilərək International Organization for Standardization adlanır. Bu təşkilatın adının bütün dillərdə eyni səslənməsi üçün ona ISO ( yunanca “isos”sözündəndir, mənası “bərabər” deməkdir) adı verilir. Yeni dəqiq emal metodlarının yaradılıb tətbiqi ilə hissələrin qarşılıqlı əvəzolunması üçün onların verilən dəqiqlikdə hazırlanması asanlaşır. Pardaqlama, əsasən isə finiş üsulları hamar səthlərin emalında əl işlərinin azaldılmasına şərait yaratmışdır. İncə yonma və pardaqlama, o cümlədən hamarlama və cilalama yüksək keyfiyyətdə səthlərin hazırlanması üçün yeni imkanlar açmışdır. 1920-ci illərdə pardaq dəzgahlarında mərkəzi ötürmə valından qayışla alınan hərəkətlə işləmək hələ də qalırdı. Pardaq dairəsinin sürəti ilə stolun sürəti arasında kəskin fərq mövcud idi. Pardaq dairəsinin sürəti 35 m/s həddində yerləşirdi. Xarici dairəvi pardaqlamada pəstahın sürəti 6-18 m/dəq arasında idi. Kobud pardaqlamada kəsmə dərinliyi 0,05 mm, təmiz emalda isə mikrometrdən kiçik idi. 20-ci iilərin sonundan etibarən pardaq dəzgahlarında maye ilə işləyən idarəetmə sistemindən istifadə edilir. Tezliklə bu sistem düzxətli hərəkət edən stollarda tətbiq olunur [2.108]. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 438 1935-ci ildə Laypsiq sərgisində nümayiş etdirilən pardaq dəzgahları, artıq stasionar elektrik mühərrikləri ilə təchiz olunmuşdular (şəkil 2.130). Hidravlik ötürmə sistemi ilə təchiz olunmuş dəzgahlarda köməkçi vaxt, sürətli hərəkətin hesabına azalmış idi. Bu üsul əsasən eninə verişlə işləyən pardaq dəzgahında böyük effekt verirdi. Alət əvvəlcə sürətlə pəstaha yaxınlaşdırılır, sonra isə işçi verişlə kəsmə zonasına daxil olurdu. Ümumiyyətlə, eninə verişlə pardaqlama 30-cu illərin əvvəlindən başlayaraq istehsalatda geniş tətbiq olunur [2.118]. Şəkil 2.130.VOTAN firmasının daxili pardaqlama dəzgahı, 1927. Pardaq dəzgahları hələ XX əsrin əvvəllərində geniş yayılmağa başlamışdılar. Bu dəzgahlarda nəzərə çarpan növbəti yenilik, müstəvi pardaqlama dəzgahının inkişafı idi. Kobud və təmiz müstəvi pardaqlama dəzgahının yaradılıb tətbiq olunması müstəvi səthlərin daha dəqiq emalına imkan vermişdir (şəkil 2.131). Müstəvi pardaqlama bəzi hallarda üstyonuş və frezləmə əməliyyatlarını əvəz edirdi. Dirsəkli valları emal etmək üçün xüsusi dəzgahlardan istifadə edilməyə başlanmışdır. Alətlər artıq dəzgahlarda pardaqlamanın köməyi Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 439 ilə itilənirdi. Pardaqlama zamanı hissələrin dəqiqliyinə nəzarət etmək üçün özü tənzim olunan ölçmə qurğularından istifadə olunurdu (şəkil 2.132). Bu qurğular əsasən müstəvi, daxili və xarici pardaqlamada geniş tətbiq tapmışdır. Ölçü qurğuları emal zamanı dəqiqliyə daimi nəzarət etdiyindən, fəhlələr proses zamanı onun qiymətini əsas götürərək prosesi idarə edirdilər. Bu fəhlələrin işini azaltmaqla bərabər, zay məhsulların sayını minimuma endirirdi [2.108]. Şəkil 2.131. Müstəvi pardaqlama dəzgahı, Pratt&Witney Co., 1930. Texniki səthlərin xassələrinin əhəmiyyəti qarşılıqlı əvəzolunmanın tətbiqi ilə daha da artmışdır. Ancaq bu dövrdə səthi xarakterizə edən parametrləri kəmiyyətcə təsvir etmək çətinlik yaradırdı. Pardaqlama Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 440 əsrin əvvəlindən qarşılıqlı əvəzoluna bilən, yüksək dəqiqlikli və keyfiyyətli səthlərə malik hissələri kiçik xətalarla hazırlamağa imkan verən yeganə üsul olaraq qalırdı. Şəkil 2.132. Pardaqlamada tətbiq olunan ölçü qurğuları. Yüksək dəqiqlikli hissələrə artan tələbat təmiz emal üçün yeni emal üsullarının inkişafına təkan vermişdir. Səthləri hamar hazırlamaq üçün xüsusi dəzgahlar düzəldilib tətbiq olunurdu. Buraya hamarlama, cilalama, honlama kimi üsulları aid etmək olar. Bu finiş əməliyyatlarının köməyi ilə verilmiş səthləri daha incə emal edərək yüksək dəqiqlik və aşağı kələ − kötürlük əldə etmək mümkün idi. Müharibə dövründə dəzgahlarda əsas inkişaf ayrı-ayrı əməliyyatların bir dəzgahda inteqrasiya olunması nəticəsində, az dəzgah və kiçik işçi qüvvəsi ilə böyük məhsuldarlıq əldə etməyə yönəldilmişdir. Müharibədən sonra isə inkişaf perspektivlərini avtomatlaşdırma və universallaşdırma təyin edirdi. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|