Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 434 kəskin artırmağa imkan yaradır. Bu nisbət şəkil 2.129-dan aydın görünür. Şəkil 2.129. Kəsici materialların kəsmə sürətinin inkişafına təsiri. Bərk xəlitə ilə bərabər 30-cu illərdə keramikadan hazırlanmış kəsici materiallardan da istifadə edilməyə başlayır. Bu sahədə ilk sınaqlar 1938-ci ildə Drezden texniki məktəbində Verner Osenberq tərəfindən aparılmışdır. Keramikanın aşağı davamlığa malik olmasına baxmayaraq, onun yüksək bərkliyi bərk materialların emalı üçün maraqlı idi. Məsələn, bərk xəlitənin pardaqlanması zamanı keramikadan istifadə edilə bilərdi. Bu zaman almazların maşınqayırmada tətbiqi artıq məlum idi. Öncə almazdan pardaqlamada və pardaq dairələrinin düzləndirilməsində istifadə olunur. Təxminən 30-cu illərin əvvəlindən başlayaraq almaz kəsici material kimi incə yonmada, təmiz pardaqlamada tətbiq olunur. Ali məktəblərdə aparılan elmi işlər yeni kəsici materialların tətbiqinə həsr olunur. Yüksək kəsmə sürəti, aşağı yeyilmə kimi kriteriyalar bu tədqiqatların əsasında dururdu. Yüksək kəsmə sürəti bu ərəfədə bir tərəfdən yeni işlənmiş kəsici materiallardan, digər tərəfdən maşınqayırmada tətbiq olunan yeni konstruksiya materiallarından asılı idi. Bərk poladlar və xrom-nikel poladları çətin emal oluna bilən materiallara aid olaraq, aşağı kəsmə Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 435 sürəti və böyük qüvvə tələb etdiyi halda, əlvan metallar yüksək kəsmə sürətində emal oluna bilirdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, kəsmə sürətinin qiyməti alətin davamlığı ilə məhdudlaşırdı. Konstruksiya və kəsici materiallar qarşılıqlı təsirdə olaraq dəzgahqayırmanın inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Material və dəzgahlar qarşılıqlı inkişafda idi. Verilən materialları iqtisadi cəhətdən əlverişli kəsmə rejimlərində işləmək üçün dəzgahlar lazımi gücə malik olmalı idilər. Aparılan elmi − tədqiqatlar kobud və təmiz emal üçün optimal parametrləri tətbiq etməyə imkan verirdi. Mexaniki emal üçün tapılmış parametrlər normativləşdirilirdi. Bununla, istehsalın hazırlığını aparmaq, əvvəlcədən emal vaxtını hesablamaq və nəticədə istehsalı səmərəli təşkil etmək mümkün idi. 30-cu illərin əvvəlində dəzgahlarda elektrik enerjisinin tətbiqi artıq adi hala çevrilmişdir. Dəzgahlarda böyük gücə malik elektrik mühərriklərindən istifadə edilirdi. Böyük dəzgahlarda bir neçə mühərrikdən istifadə olunurdu. Sürətlər qutusuna qoşulmuş, dəyişən cərəyanla işləyən mühərriklə lazım olan dövrlər sayını almaq mümkün idi. Bəzi dəzgahlarda, hətta tənzimlənə bilən sabit cərəyan mühərrikindən də istifadə edilirdi [2.110 − 2.115]. Yüksək kəsmə sürəti və aşağı köməkçi vaxt, əsas həll olunan problemlərdən idi. 1920-ci illərin ortalarında dəzgahlarda əldə edilə bilən ən yüksək dövrlər sayı 250...500 arasında yerləşirdi. 1933-cü ildə bərk xəlitə torna dəzgahında artıq 4000...6000 dövr/dəq dövrlər sayı ilə işləmək mümkün idi. Burğu dəzgahlarında dövrlər sayı 20000 dövr/dəq- ə çatmışdır. Daxili pardaqlamada isə hətta dəqiqədə 60000 dövrlər sayını tətbiq etmək mümkün olmuşdur. Bu yüksək dövrlər sayı təkcə yeni kəsici materialların inkişafı ilə yox, həm də əlvan materialların asan emalolunma qabiliyyətinə malik olması ilə xarakterizə olunurdu. Yüksək sürətlərdə emal yastıq-val sisteminin də inkişaf etdirilməsinə gətirib çıxarmışdır. Kürə və diyircəkli yastıqlardan şpindellərdə də geniş istifadə edilirdi. Yüksək dəqiqlikli dəzgahlarda isə hələ də sürüşmə yastıqları tətbiq olunurdu. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 436 Dəzgahlarda istifadə edilən dişli çarx ötürmələrində də yeniliklərə rast gəlinir. Dişli çarxlar çuqundan yox, legirli poladlardan hazırlanırdı. Sürətləri dəyişmək üçün maşınlarda muftalardan istifadə edilməyə başlayır. Dişli çarxla bərabər qayış ötürməsi də, maşın və ötürmə arasında elastik əlaqə rolunu oynayır. Dərilərdən hazırlanmış qayışlar ötürmə zamanı yaranan titrəmələri azaltmağa xidmət edirdi. Yüksək dövrlər sayında işləyən hissələr, artıq öz məxsusi tezliyinə yaxın olan kritik dövrlər sayında işləməli olurdular. Bu baxımdan dəzgahların gövdələri daha sərt hazırlanmalı idi ki, kəsmə zamanı yaranan titrəmələrin həm emal olunan səthin keyfiyyətinə, həm də işçi hissələrin uzunömürlüyünə təsiri az olsun. Digər tərəfdən fırlanan hissələrin tarazlanması ilə titrəmələri azaltmağa çalışırdılar. Dəzgahlarda yüksək kəsmə sürətinin tətbiqi nəticəsində kəsməyə sərf olunan vaxt kiçilir və bununla köməkçi vaxtın payı ümumi emal vaxtında artır. Buna görə də, köməkçi vaxtın azaldılması üzərində də müəyyən işlər görülməyə başlanır. Hissələrin dəzgahda tez bərkidilməsi və dəyişdirilməsi üçün elektrik, hidravlik və pnevmatik tərtibatlardan istifadə edilirdi. Emal zamanı boş gedişin yüksək sürətlərdə aparılması ilə də köməkçi vaxtı nisbətən azaltmaq olurdu. Xüsusi avtomatik mexanizmlərin köməyi ilə bu hərəkətlər fəhlədən asılı olmayarq yerinə yetirilirdi. Universal dəzgahlarda emalda isə prosesin gedişi tamamilə fəhlədən asılı olaraq qalırdı. Mexaniki emalda, ilk dəfə olaraq dartma və mərkəzsiz pardaqlama əməliyyatları istehsalata daxil olur və artıq praktikada özünə yer tutmuş əməliyyatlarla rəqabətə girirlər. 1935-ci ildən veriş istiqamətində frezləmə üçün xüsusi dəzgah layihələndirilib tətbiq edilir. Frezləmə getdikcə üstyonuş və iskənələmə əməliyyatlarını sıxışdırmağa başlayır. Maşınqayırmada tərtibatların geniş tətbiqi, hissələrin böyük sayda hazırlanmasını sürətləndirməyi və qarşılıqlı əvəzolunmanın tətbiqini tələb edirdi. Qarşılıqlı əvəzolunma, ölçmə üsulları və oturtma sistemlərinin yaradılması ilə XX əsrin əvvəlində maşınqayırma yeni Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|