Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 38 38 zamanda semantik məzmununa görə, səslənməsinə görə müəyyən bədii və poetik informasiyanın daĢıyıcısı rolunu oynayır və həm konkret personajı, həm də bütövlükdə ədəbi əsərin pafosunu müəyyən edir. O.Yermoloviçin qənaətinə görə, "mətnin forma və mənaca təĢkilində xüsusi adların rolu hələ kifayət qədər öyrənilməyib. Hələ xüsusi adlara kontekstdən ayrı baxmaq meyli güclüdür" (93, 105). Əlbəttə, bu fikirlə razılaĢmaq və ya əks arqumentlər gətirmək mümkündür. Lakin tədqiqatın məqsədi konkret əsərdəki xüsusi adların transliterasiyası olduğu üçün birbaĢa mətləbə keçmək istəyirik. AraĢdırmalarımız göstərmiĢdir ki, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının ingilis dilinə tərcüməsində xüsusi adlara kontekstdən ayrı baxmaq meyli o qədər də hiss olunmur. BaĢqa cür də ola bilməzdi. Çünki dastan olduqca milli və tarixi köklərə bağlı əsər olduğundan buradakı obrazları, nəinki kontekstdən ayırmaq olmaz, əksinə, bu obarazların anlaĢıqlı Ģəkildə çatdırılmasına çalıĢmaq lazımdır. Buna nail olmaq üçün bütün bədii tərcümələrdə olduğu kimi bu tərcümədə də dastanın ruhunu əks etdirmək zərurəti meydana çıxır. Təsadüfi deyil ki, V.Belinski vaxtilə yazırdı: "Bədii əsərlərin tərcüməsi üçün yalnız bir qayda vardır - orijinalın ruhunu əks etdirmək" (90, 427). Henrix Heyne isə xatırladırdı ki, "orijinalın hərfini, hətta dəqiq fikrini qrammatikanı öyrənib söz ehtiyatına malik olan hər kəs tərcümədə verə bilər. Lakin əsərin ruhunu tərcümə etmək hər adama nəsib olmur". Tərcümə nəzəriyyəsi üzrə olan elmi tədqiqatlarda xüsusi adların transliterasiyasından söhbət gedərkən bir qayda olaraq bu adların baĢqa dilin hərflər sisteminə köçürülməsi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 39 probleminə toxunulur. Bununla belə, tərcüməçi üçün praktik transkripsiyanın (transliterasiyanın) ənənəvi çətinlikləri ilə yanaĢı, bu adların semantik təqdimi məsələsi də az əhəmiyyət kəsb etmir. Verilən informasiyanın dərk olunması da çox vaxt məhz bu məsələdən asılı olur. "Kitabi-Dədə Qorqud" kimi tarixi abidə isə nəinki türk xalqlarının həyatı, məiĢəti, qəhrəmanlıq tarixi, qonĢularla münasibətləri və s. barəsində kifayət qədər zəngin informasiya daĢıyır, həm də bu xalqların dünyagörüĢü, inamları, Oğuz ellərinin yaĢadıqları ərazilər və s. haqqında zəngin tarixi materiallar verir. Ona görə də eposun tərcüməsində bütün nüanslar, o cümlədən xüsusi adların dastanın ruhuna uyğun çatdırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının ayrı-ayrı tərcümə variantları üzərində apardığımız araĢdırma göstərir ki, dastandakı xüsusi adlar əsasən transliterasiya olunmuĢ, daha doğrusu, bu adların transkripsiyası verilmiĢdir. Lakin o da qəribədir ki, bəzən ayrı- ayrı tərcümə variantlarında eyni adlar müxtəlif formada çatdırılmıĢdır. Hətta eyni tərcümədə bir adın bir neçə formada verilməsi halları da var ki, fikrimizcə, belə faktlar tərcümənin keyfiyyətinə ciddi xələl gətirir. Əvvəlcə dastanın adından baĢlayaq. "Kitabi-Dədə Qorqud‖un ingilis dilinə ilk yetkin tərcümə variantı sayılan 1972-ci ildə ABġ-da buraxılmıĢ nəĢr "The Book of Dede Korkut" adlandırılmıĢdır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi nəĢrin tərcüməçiləri Faruk Sümer, Əhməd Uysal və Uorren Uolkerdir (Bundan sonra bu kitaba istinad edilərkən qısaca"1972-ci il nəĢri" deyiləcək). 1971-ci ildə Moskvada nəĢr olunmuĢ "Azərbaycan poeziyası antalogiyası"na daxil edilmiĢ parça isə sadəcə "Dede Korkut" www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 40 40 kimi təqdim olunmuĢ, mötərizədə dastanın adı "Book of My Grandfather Korkut" kimi verilmiĢdir (Tədqiqatda bu kitaba istinad zamanı qısaca "Antalogiya" deyiləcək). Dastanın 1974-cü il London nəĢri də (tərcümə edəni C.Lluis) "The Book of Dede Korkut" adlandırılmıĢdır. Ötən əsrin 90-cı illərində P.Mirabile tərəfındən tərcümə olunmuĢ variantın adı isə "The Book of the Oghuz Peoples or Legends Told and Sung by Dede Korkut" kimi verilmiĢdir (Bundan sonra bu kitaba istinad olunarkən qısaca "Mirabilenin nəĢri" deyiləcək). Burada qeyd etmək yerinə düĢər ki, dastanın Drezden nüsxəsində tam adı "Kitabi Dədəm Qorqud ala lisani taifeyi oğuzan"dır (4, 46). Göründüyü kimi yalnız dastanın adının tərcüməsi ilə bağlı bir neçə variant mövcuddur. Fikrimizcə, qədim abidəmizin adının ingilis dilinə "The Book of Dede Korkut" kimi tərcümə olunması daha düzgündür. Çünki bu ad həm eposun milli koloritini əks etdirir, həm də dastanın mahiyyətini çatdıra bilir. Dastanın tərcüməsində xüsusi adlardan söhbət açarkən ilk növbədə "Dədə Qorqud" adına da diqqət yetirilməlidir. Çünki ayrı-ayrı boylarda bu ad epizodik çəkilsə də, bütövlükdə epos Dədə Qorqud adı ilə bağlı olub, bu müdrik el ağsaqqalının kəlamları və xeyir-duası ilə ümumiləĢdirilmiĢdır. Lakin dastanın tərcümə variantlarını diqqətlə oxuduqda aydın olur ki, "Dədə Qorqud" adı da müxtəlif cür təqdim edllmiĢdlr. Belə ki, 1972-ci il nəĢrində bu ad "Korkut Ata" və "Dede Korkut" Ģəklində, ―Antalogiya"da "Dede Korkut" və"Grandfather Korkut" kimi, Mirabilenin nəĢrində isə "Dede Korkut" formasında verilmiĢdir. Bu fərq nə ilə əlaqədardır? Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|