Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 41 Dastanın Azərbaycan dilində olan müqəddiməsinin ilk cümlələrində "Dədə Qorqud" "Qorqud Ata" kimı təqdim olunmuĢdur. Bir neçə cümlədən sonra isə artıq "Dədə Qorqud" adı verilmiĢdir. Görünür, tərcüməçilər müqəddimədəki bu fərqləri saxlamaq və orijinala sədaqət naminə bele fərqləndirmə aparmıĢlar. Ona görə də müqəddimədəkı "Qorqud Ata" 1972-ci il nəĢrində "Korkut Ata" kimi, "Dədə Qorqud" isə "Dede Korkut" kimi verilmiĢdir. "Antalogiya"da isə "Qorqud Ata" "Dede Korkut" Ģəklində, "Dədə Qorqud" isə "Grandfather Korkut" Ģəklində təqdim olunmuĢdur. Mirabilenin nəĢrində dastanın müqəddiməsi verilmədiyi üçün orada "Qorqud Ata" adı iĢlənməmiĢdir. Qeyd etmək yerinə düĢər ki, dastanın orijinalında olan "Dədəm Qorqud" adındakı əzizləmə tərcümələrin bəzisində qorunaraq "My Dede Korkut" kimi verilmiĢ, digər tərcümələrdə isə bu nüansa diqqət yetirilməmiĢdir. Bu müqayisələrdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, "Dədə Qorqud" adının 1972-ci il nəĢrində olan variantı ("Korkut Ata", "Dede Korkut") daha uğurlu və orijinalın ruhuna daha yaxındır. Mərhum dilçi alim Ə.Dəmirçizadə "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında iĢlənən Ģəxs adlannın rəngarəngliyinə xüsusi diqqət yetirmiĢ, onları "Xüsusi adlar" və "Ləqəb və titullar" kimi iki qrupa bölmüĢdü (17, 156). Tədqiqatımızın məqsədi eposdakı xüsusi adların transliterasiyası problemləri olduğu üçün diqqəti məhz bu istiqamətə yönəldəcəyik. Qeyd edək ki, eposda iĢlənən xüsusi adları Ģərti olaraq Ģəxs adları və yer adları (toponimlər) kimi qruplaĢdırmaq mümkündür. Ona görə də biz əvvəlcə Ģəxs www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 42 42 adlarının transliterasiyası məsələlərini təhlil edəcək, sonra isə yer adlarına toxunacağıq. 1.2. Dastandakı Ģəxs adlarının transliterasiyası Dastan oğuzların həyat və mübarizə tarixlərinin geniĢ bir dövrünü əhatə etdiyi üçün əsərdə çoxlu qəhrəmanlardan söhbət açılır, xeyli Ģəxs adı çəkilir. "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının linqovostatistik xüsusiyyətləri"ni araĢdıran Ġ.ġıxıyevanın hesablamasına görə eposda 77 Ģəxs adı çəkilmiĢdir (64, 65). Belə adlardan biri "din sərvəri Məhəmməd" peyğəmbərdir. 1972-ci il nəĢrində və "Antalogiya"da bu ad "Mohammed" kimi, Mirabilenin nəĢrində isə "Muhammed" kimi verilmiĢdir. Fikrimizcə, Məhəmməd peyğəmbərin adı bütün dünyada kifayət qədər tanındığı üçün hər iki variantı məqbul saymaq olar. Lakin peyğəmbərin adının orijinala uyğun olaraq "Muhammed" kimi vermək daha düzgün sayılmalıdır. Məhəmməd peyğəmbərin adı dastanın ayrı-ayrı boylarında müxtəlif epitetlərlə təqdim olunmuĢdur. Məsələn, "adı görklü Məhəmmədə salavat gətirdilər". "Görklü Məhəmməd" deyəndə "görkəmli, yaraĢıqlı Məhəmməd" nəzərdə tutulur və tərcüməçilər bu incəliyi nəzərə almıĢlar. 1972-ci il nəĢrində bu epitet "glorified the name of Mohammed", Mirabilenin nəĢrində "the beautiful name of Muhammed" kimi verilmiĢdir. "Antalogiya"da isə həmin fikir aĢağıdakı kimi çatdırılmıĢdır: "praised Mohammed, blessed be his name". Dastanın əksər boyları "günahlarını adı görklü Məhəmməd Mustafaya bağıĢlasın" cümləsi ilə bitir. Məhəmməd peyğəmbərin ləqəblərindən olan "Mustafa" adını Mirabile tərcümədə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 43 saxlamıĢdır: "Gather your sins for the sake of Muhammed Mustafa of beautiful name" (səh. 95). Həmin cümlə 1972-ci il nəĢrində "May Allah forgive your all your sins in the name of Mohammed" (səh. 39) kimi, "Antalogiya"da isə Ģer formasında - "For the sake of Mohammed his chosen, Whose name be praised" (səh, 557) kimi tərcümə olunmuĢdur. Yuxarıda qeyd etmiĢdik ki, xüsusi adlar bir qayda olaraq tərcümə olunan dilin hərfləri ilə ifadə edilir, yəni həmin xüsusi adın transkripsiyası (transliterasiyası) verilir. Ġlk baxıĢda adama elə gəlir ki, bu məsələdə ciddi problem çıxa bilməz, lakin praktik tərcümələrin müqayisəsi sübut edir ki, transliterasiya da müəyyən çətinliklərlə bağlı olur. Digər tərəfdən bəzən adların transkripsiyası verilmir, sadəcə olaraq tərcümə edilir Ġ.ġıxıyevanın hesablamalarına görə dastanda dini ifadələrlə bağlı iĢlənmiĢ Ģəxs adları bütün Ģəxs adlarının 21 faizini təĢkil edir (64, 67). Belə adlar tərcümədə ya izahla verilir, ya da sadəcə ad kimi saxlanılır. Dastanın birinci boyunda "Xızr (Ġlyas)" adı çəkilir. Əfsanəyə görə, Ġlyas Xızrla bərabər dirilik suyu içən, bəzi rəvayətlərdə isə Xızrın digər adı kimi çəkilən əbədiyyət rəmzidir. 1972-ci il nəĢrində bu ad "the gray-horsed Hizir" (boz atlı Xızır-?) kimi tərcümə edilmiĢ, ona izah verilmiĢdir: "The most popular Moslem saint, Hizir, plays numerous roles, among them that of last-minute rescuer disaster" (səh. 184). Mirabile isə bu adı "Hizir, on hiz gray-coloured horse" kimi tərcümə etmiĢ, axırda aĢağıdakı qeydi yazmıĢdır: "Hizir: Could this be 'el Khizer" (səh. 241). Mirabile nədənsə bu qeyddən sonra Xızrı Quranda adı çəkilən naməlum Ģəxs kimi təqdim etmiĢ, baĢqa əfsanəyə görə onun bədbəxtlərin Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|