Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 53 53 53 baxmayaraq xarici ölkələrə «səadət» arxasınca gedirlər. [128, 20-24]. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tərtib etdiyi statistikaya görə zəka axını nəticəsində ölkəyə dəyən iqtisadi ziyan Y= (R+P+K)N1–(V+E+D)N2 formulu ilə ölçülməlidir. Zəka axını prosesində maraqlı tərəf kimi çıxış edən xarici fondlardan birinin tədqiqatçıları Q. Bumovski və C. Lanorin BMT formuluna aşağıdakı kimi açıqlama verirlər: R– alim və mütəxəssisin peşəkarlığını artırmaq və təhsilini gücləndirmək, tərbiyəsi və təlimi üçün çəkilən xərc. P – itirilmiş mənfəət Kn– təxmini itki (elmi–texniki potensialın azalması, elmi kadrların hazırlanmasında keyfiyyətin itməsi) N1 – Geri qayıtmayan mütəxəssis və alimlərin sayı V – zəka axınına qoşulan, lakin sonradan vətənə geri dönən düşünən beyinlərin sayəsində əldə edilən mənfəət. E – keçmiş mühacirlərin ölkənin iqtisadi-elmi həyatına ikinci dəfə cəlb edilməsindən sonra dövlətin qazandığı mənfəət. D–Düşülən beyinlərin qazancları, pul köçürmələri, elmi- texniki kəşfləri, dövlət büdcəsinə verdikləri xeyir, qurduqları biznes, aldıqları qonorar və s. dövlətin əldə etdiyi mənfəət. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 54 54 N2 – Geri dönən mütəxəssis və alimlərin sayı [66, 230- 280]. Dünyanın elmi ədəbiyyatlarında zəka axını anlayışının izahını verən, bu barədə müxtəlif fikirlər irəli sürən tədqiqatçılar prosesin baş vermə səbəblərini aşağıdakı kimi göstərirlər: Kasıb və inkişaf etmiş ölkələr arasındakı qeyri- bərabərlik; Dövlətlər arasında demoqrafik disbalans. Əhalinin sayında, inkişaf artımı və əmək resurslarının göstəricilərindəki fərqlər; İqtisadi inkişaf və artımda qeyri-bərabərlik; Təhlükəsizlik məqsədləri–mühacirlərin iqtisadi sosial, etnik, dini, siyasi və mədəni təhlükəsizliklərlə bağlı ehtiyacları; Ailə strategiyası–fərqli dövlətlərin vətəndaşları arasında qarışıq nikahın mövcud olması və insanların bu cür ailə qurmağa meylli olmaları; Miqrasiya şəbəkəsinin qeyri–mövcudluğu–idxalçı dövlətlə ixrac edən dövlət arasında informasiya mübadilə şəbəkəsinin qurulması; www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 55 55 55 Təşkilatı strukturun olmaması– işçi qüvvəsi və zəka axını prosesinin düzgün strategiyasının qurulması və işlərin kortəbii aparılması [131, 80-93]. Bir sıra tədqiqatçılar zəka axınına qoşulan insanların diaspor hesab edilməsi fikri ilə razılaşmırlar. Onlar bunu zəkaların məskunlaşdıqları ərazilərin ayrılmaz tərkib hissəsi olması ilə əlaqələndirərək bu cür şəxslərin artıq «doğulduğu yerə» deyil, «doğduğu yerə» tabe olduqlarını bildirirlər. Tanınmış tədqiqatçı Bhavati Jaqdişi, XX əsrin 60-ci illlərində ―zəka axını‖ prosesinin intensiv şəkil aldığını göstərərək inkişaf etmiş ölkələrə diaspor modelindən istifadə etməyi təklif etmişdir. Makir Desan, Devet Kapur və Con Makkeylin bunun üçün həmin dövlətlərə ikili vətəndaşlıq hüququndan bəhrələnməyi məsləhət görürlər. Artıq dünyanın 30 ölkəsində Bhavati modelinə müraciət edibdir. Meksika və Hindistan kimi dövlətlər xaricdə «səadət» axtarmağa gedən soydaşları üçün ölkədaxilində çoxsaylı güzəştlər tətbiq edirlər[111, 289]. Bu dövlətlər ilk dəfə olaraq diaspor nümayəndəsinə öz vətənlərində xüsusi mülkiyyət hüquqi tətbiq etməsə də yerli seçicilərdə iştirak etmək hüquqi vermişlər. Çin öz ölkəsində ikili vətəndaşlıq hüququnu tətbiq etməsə də, diaspora Çinin www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 56 56 iqtisadiyyatına kapital qoyması üçün vergilərdə xüsusi güzəştlər vermişdir. Zəka axını eyni zamanda əmək miqrasiyası kimi də tanınır. Əmək mühacirləri isə çox zaman könüllü olaraq bu prosesə qoşulurlar. Lakin miqrasiya prosesinin ən aktual tərəfi də mövcuddur ki, buna insan alveri deyillər. BMT-nin 2000-ci il hesabatına uyğun olaraq qeyd etmək olar ki, «Traffikinq»– insan alveri adlanan proses «traffukor»lar– insan alverçiləri tərəfindən həyata keçirilir və onlar ucuz işçi qüvvələrini iri şirkətlərə, firmalara və ən acısı isə pozğun həyat sürməyə vadar edilən xüsusi yerlərə satırlar. Statistikaya əsaslanaraq qeyd etmək olar ki, bunlar içərisində 82%– insan natamam ali təhsilli olanlarıdır. Qalan 18%-i isə yüksək intellekt sahibi olan şəxslərdir ki, onların zəkası sadəcə şəxsi şirkətlərin inkişaf etməsinə yönəlir və bundan nə qəbul edən dövlət, nə də ixrac edən dövlət udur [60, 38]. Bunun üçün beynəlxalq qanunvericilik dövlət daxili qanunları və s. konvensiyalar mövcuddur ki, insanların əməklərindən sui-istifadə edilməsin. Əmək miqrasiyasının iştirakçılarının hüquqi maarifləndirilməsi, köç etdikləri dövlətlərdə aldanmaması üçün beynəlxalq təşkilatlar müxtəlif tədbirlər həyata keçirirlər. BMT, ATƏT, Avropa Şurası və digər nüfuzlu təşkilatlar daxili qanunvericiliyi və xüsusi Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|