Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biz indi hər addımda düşmən axtarmalıyıq. Lap evimizdəki o ata-anamıza, arvadlarımıza da inanmamalıyıq! Çünki bəlkə düşmən agentidir” (
- “Gənc olmağı yox ey, ünsür olmağı barədə danış. Məsələ ünsür məsələsidir, ondan danış, yoldaş komsomol!” (
- “Gəldiyev kabinetinə girib oturdu: – Rübabə, səninlə bir söhbət kimim var. Mən hələlik səninlə kak komsomol
- Rübabə başını tovladı: – Təvəqqe eləyirəm özünüzün yanlış yolunuzu mənə də öyrətməyəsiniz. Gəldiyev dikəldi
____________Milli Kitabxana____________ 184 satirik əsər adlandırmışlar. Lakin romana bir daha qayıdışın nəticəsində tədqiqatımız bu qənaətə əsas verir ki, “Açıq kitab”a heç də satirik əsər kimi deyil, tam ciddi, orijinal bir bədii nümunə kimi yanaşılmalıdır. Kərim Gəldiyev, İslam Verdiyev kimi surətlərin satirik cizgiləri isə bütövlükdə romanın satirik üslubda olması demək deyildir, bunlar ümumiyyətlə Mir Cəlal yaradıcılığında yer alan satirik-yumoristik çalarların bu romanda nisbətən geniş ifadəsidir. Görünür romanda dövrə, partiya və hökuməti təmsil edən ayrı-ayrı obrazlara sərt tənqidi münasibət uzun illər əsərin təhlilində əsil həqiqətlərin üzə çıxarılmasına mane olmuş və onu olduğu kimi göstərməmişdir. Əsər haqqında az yazılmış, yazılanlar da səthi və ötəri olmuş, yaxud mənası və məqsədi ört-basdır edilmişdir. Ədəbiyyatşünas alim Y.İsmayılov qeyd edir ki, bəziləri “Açıq kitab”a başqa cür yanaşmış, müəllifi həyat həqiqətini təhrif etməkdə, varlığı birtərəfli qələmə almaqda, mütərəqqi real ənənələrdən uzaqlaşmaqda günahlandırmışdı (56, 9). Əlbəttə, M.C.Cəfərovun 1945-ci ildə yazdığı məqalə istisna oluna bilər. Romanı “həqiqətin üzünə dik baxan” əsər kimi qiymətləndirən M.Cəfərov yazırdı: “Nəsrimiz həqiqətin üzünə dik baxan bir neçə qiymətli roman, povest və ____________Milli Kitabxana____________ 185 hekayələrə malikdir. Onlardan biri Mir Cəlalın “Açıq kitab” romanıdır” (15, 269). Zamanın ideologiyası ilə səsləşməyən, “həqiqətin üzünə dik baxan” bu romanda yəqin ki, sovet ədəbi tənqidini diksindirən əsas məsələ tənqid hədəfinə çevrilən obrazın – Kərim Gəldiyevin partiya təşkilat katibi kimi verilməsi, yəni onun partiya təmsilçisi olmasıdır. Romanda hadisələrin cərəyan etdiyi dövr otuz yeddinci ilin repressiya ab-havası ilə nəfəs alırdı: hər yerdə xalq düşmənləri, sosializmə yad olan ünsürlərin axtarışları və “ifşası” ... Kərim Gəldiyev də romanda belə axtarışları aparan bir tip kimi görünür. O deyir: “Biz indi hər addımda düşmən axtarmalıyıq. Lap evimizdəki o ata-anamıza, arvadlarımıza da inanmamalıyıq! Çünki bəlkə düşmən agentidir” (70, 27). Kərim Gəldiyev komsomol yığıncağında Vahidi müdafiə edən Muxtara deyir: “Gənc olmağı yox ey, ünsür olmağı barədə danış. Məsələ ünsür məsələsidir, ondan danış, yoldaş komsomol!” (70, 19) Zamanın “nəbzi”ni tutmağı bacaran Gəldiyev ideologiyanın tələbləri səviyyəsində danışmaqla, öz murdar ____________Milli Kitabxana____________ 186 əməllərini pərdələməyi bacarır. Aşağıdakı parçaya diqqət yetirək: “Gəldiyev kabinetinə girib oturdu: – Rübabə, səninlə bir söhbət kimim var. Mən hələlik səninlə kak komsomol yox, kak yoldaş danışmaq istəyirəm. Sən razı olma ki, bir müzür elementin üstündə təmiz adına ləkə gəlsin, Vahidi deyirəm! Bilirsən? Rübabə başını tovladı: – Təvəqqe eləyirəm özünüzün yanlış yolunuzu mənə də öyrətməyəsiniz. Gəldiyev dikəldi: – Bizim hansı yolumuz yanlışdır? Rübabə cavab verməmiş Gəldiyev səsini ucaltdı: – Bizim bircə yolumuz var ki, o da sosializmaya doğru gedir. Sən bu yolun yanlış... Bilirsən nə çıxır” (70, 77). Kərim Gəldiyev kimi tiplərin mənfiliklərində təkcə insan xarakterindəki naqisliklərin deyil, siyasi-ideoloji motivlərin də də əsas götürülməsi romanın diqqətçəkən xüsusiyyətidir və bu özəlliyi də yeni Azərbaycan romanının inkişafında yeni addım hesab etmək olar. Tənqidçi T.Salamoğlunun yazdığı kimi “Açıq kitab”da həyat hadisələrinə münasibət və yazıçı idealı siyasi ____________Milli Kitabxana____________ 187 rejimin, ideologiyanın diktələrindən güc almayıb” (100, 19). İdeologiyaya tabe tutulmuş münasibətlərin demək olar, yox dərəcəsində olduğu romanda həyat həqiqətləri gen-boldur. Müəllifin satiradan istifadəsi də yəqin ki, həmin dövrdə həyat həqiqətlərini daha cəsarətlə demək istəyindən irəli gəlmişdir. Bu baxımdan bəlkə müsbət obrazların zəif çıxması da anlaşılandır. Vahid və Rübabənin sönük və zəif verilməsi ilə bağlı ədəbi fikrin mülahizələri ilə şərik olduğumuzu bildirməklə yanaşı, Kərim Gəldiyev obrazı kimi Ağca xanım obrazının da canlı və inandırıcı olması qənaətindəyik. Müəllif Ağca xanımı ciddi ifşa hədəfinə çevirsə də, onun taleyinin faciəsini təbii və təsirli vermişdir. “Açıq kitab” romanının oxucu şüuruna ciddi bir əsər kimi ciddi təsir göstərdiyi şəksizdir. Çünki Gəldiyev və “gəldiyevçilik” hər şeydən əvvəl bu amilləri yaradan mühit və rejim haqqında düşündürür. Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının birinci mərhələsi müharibə illərini (1941-1945) və müharibədən sonrakı on ili də (1945-1955) əhatə edir. “Məfkurə-metodologiya və poetika- sənətkarlıq sahəsində hər cür fərdi özəlliklərə və istisnalara baxmayaraq, bu dövrün ədəbi hadisələri və qanunauyğunluqları Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|