Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tahirin baxışları ciddi ifadə aldı. Səməndərlə Mişanın söhbəti birdən qızışdı: – Mən özümə arxayın olmasaydım, qarmoşkanı yenə də
- Baxarıq, baxarıq! – deyə Səməndər istehza ilə gülümsədi. – Buna bax a
- Sən nə bilmisən, bayrağı əldən vermək zarafatdır Tahir yenə maraqlandı. – Nə bayraqdır
____________Milli Kitabxana____________ 192 məzmununu müəyyənləşdirməkdə geniş konfliktlərin verilməsinə ehtiyac yoxdur. Xülasə, sosializm quruculuğu yollarında böyük qələbələr qazanaraq daha yüksək amallara “doğru irəliləyən sovet cəmiyyətində ziddiyyətlər və konflikt” yoxdursa, bədii əsərdə niyə olmalıdır? Əlbəttə, “konfliktsizlik nəzəriyyəsi”nin ömrü uzun olmadı (1952-1953-cü illərə qədər). Bu nəzəriyyənin tələbləri səviyyəsində yazılan əsərlər təbii ki, heç bir uğur qazana bilmədi. Belə əsərlərdə (əsasən romanlar və dramaturgiya nümunələri) sxematiklik və təkrarçılıq özünü göstərirdi. Mirzə İbrahimovun yazdığı kimi, “belə əsərlərin müəllifləri, şəxsiyyətləri siyasi cəhətdən şübhə altına alınmadığı üçün şükür edərək narazılıqlarını ürəkdə gizlədib susurdular. Başqaları isə möhkəm ictimai konflikt əsasında düşündükləri və yazmaqda olduqları əsərləri yarımçıq qoydular, ya da düşünüb axıra qədər aparmadılar. Yaradıcı üçün son dərəcə əzablı bir dövr başlandı” (51, 95). “Təzə şəhər” və “Yerin sirri” romanları müəyyən bədii məziyyətlərinə baxmayaraq, təsvirlərin verilməsində, süjetin inkişafında, obrazların təqdimatında oçerkvarilikdən, sxematiklikdən, texnisizmdən uzaq deyildir. Bu xüsiyyətlər Əvəz Sadığın “Mingəçevir” romanında, gənc yazıçı Əhməd ____________Milli Kitabxana____________ 193 Rəhimovun “Mənim ailəm” adlı ilk romanında özünü daha qabarıq göstərir. Sosializm yarışını, kəndin “firavan həyatını” tərənnüm edən Ə.Vəliyevin “Çiçəkli” romanı və digər əsərlər də lazımi bədii səviyyəyə qalxa bilmədikləri üçün uğur qazanmadılar. “İstehsalat” romanları cərgəsində M.Hüseynin “Abşeron” romanı nisbətən fərqli bir əsər kimi diqqəti cəlb edir. Sovet ədəbiyyatşünaslığı bu romanı mövzunun yeniliyi və aktuallığı, bədii dəyəri etibarilə müharibədən sonrakı nəsrdə çox əhəmiyyətli bir hadisə, sadəcə istehsalat romanı deyil, yeni ictimai münasibətlər, yeni əxlaq, yeni məişət haqqında əsər hesab etmişdir. Aydındırdır ki, bu roman M.Hüseynin açıq partiyalı mövqeyinin, zamanın siyasi-ideoloji tapşırığına cavab vermək səyinin ifadəsidir. Ideoloji tapşırıqlar daxilində burada hər şey var: əməyin “romantikası” da, insanın əmək prosesində formalaşması da, müharibədən sonrakı quruculuq pafosu da, yeni yetişən sovet texniki ziyalıları da, partiyanın rəhbər rolu da, neft sənayesinin inkişafı məsələləri də, beynəlmiləlçilik də, sosializm yarışı da, gənclərə qayğı da, kollektivçilik də, sovet ruhunda ailə-məişət münasibətləri də... Hadisələrin inkişafı və obrazların hərəkəti də dinc quruculuq şəraitinin atributları ____________Milli Kitabxana____________ 194 daxilindədir: neft mədənində, istehsalat müşavirəsində, teatrda, kinoda, bədii özfəaliyyət konsertində, yeni ixtisas kurslarında, texniki minimum dərslərində, fəhlə yataqxanasında, parkda, trestdə, partiya komitəsində... Müəllif təhkiyəsində də, dialoqlarda da, hətta ailədaxili söhbətlərdə də “plan”, “öhdəçilik”, “sosializm yarışı”, “keçici bayraq”, “iş üsulları”... Məsələn: “Səməndərlə Mişa arasında tamam ayrı bir söhbət başlandı: – Ey, Mişa, demə ki bilmirəm, hələ çox özünə qürrələnmə, mən iki yüzəm, sən yüz əlli. – Bu nə sözdür? – deyə Tahir Cəmildən soruşdu. – Planlarını deyir. Briqadalar yarışır. Tahirin baxışları ciddi ifadə aldı. Səməndərlə Mişanın söhbəti birdən qızışdı: – Mən özümə arxayın olmasaydım, qarmoşkanı yenə də toz basardı. Onca gündən sonra köhnə quyulardan ikisi remontdan çıxır. Onda baxarıq. – Baxarıq, baxarıq! – deyə Səməndər istehza ilə gülümsədi. – Buna bax a, ____________Milli Kitabxana____________ 195 elə bil işləyir, biz başımızın altına yastıq qoyuruq. Arxayın ol, sən iki yüzə çatanda mən üç yüzə çatmasam, adımı dəyişərəm. Sən nə bilmisən, bayrağı əldən vermək zarafatdır? Tahir yenə maraqlandı. – Nə bayraqdır? – İki ildir müdafiə komitəsinin keçici bayrağı onların trestindədir. Səməndərlə qarmonçalanın söhbətini o biri cavanların qalmaqalı kəsdi. Kim isə yan tərəfdən deyirdi: – Onların evini özfəaliyyət dərnəyi yıxıb. Çalıb oxumaqla plan dolmaz axı. – Dolar, dolar. Elə biz oxuya-oxuya gəlib dayanacağıq Lalə İsmayılzadənin qabağında, deyəcəyik ki, yoldaş trest müdiri, buyurun o divarlardakı bayrağı öz əlinizlə götürün, verin bizə. Bir yerdə çox qalanda ürəyi darıxır. – Onu görməyəcəksən! – Görərik, görərik!.. Tramvay vaqonundan qalxan səs-küy artıq onların söhbətini aydın eşitməyə qoymurdu. Səməndər özündən arxayın halda Tahirə deyirdi: ____________Milli Kitabxana____________ 196 – Nə qədər hıqqanırlarsa, bir şey çıxmır. Uşaqsan? Bayraq əldən getdi, gərək onda kürt düşmüş toyuq kimi evdən bayıra çıxmayaq” (43, 50). Romanda hər hansı dərin, aparıcı konfliktdən söhbət gedə bilməz. Yalnız ayrı-ayrı münasibətlərdə xırda konfliktlər (bir çox hallarda inciklik əsasında) özünü göstərir. Diqqəti çəkən konflikt isə mühəndis Minayevin ixtirasının müdafiəsi ilə bağlı trest rəisi Qüdrət İsmayılzadə və Azərneftin rəis müavini Mirzəyev arasında yaranır ki, o da şəhər partiya komitəsinin katibi Aslanovun bircə sözü ilə həll olunur. Bununla belə, unutmayaq ki, Mehdi Hüseyn sıradan bir yazıçı deyildi, yüksək zövqünə və estetik baxışlarına, bədii yaradıcılıq imkanlarına, intellektinə və savadına görə seçilən sənətkardı. O, “Abşeron” romanında da usta Ramazan kimi Azərbaycan ədəbiyyatının maraqlı və canlı obrazlarının birini yaratdı, bədii-publisistik səviyyədə Azərbaycan nefti və onun gələcəyi haqqında söz deyə bildi (xatırlayaq ki, roman vaxtilə SSRİ-nin və dünyanın bir çox xalqlarının dillərinə tərcümə edilərək çap olunmuşdu). Romanda bədiilik, oxucunun hisslərinə təsir göstərmək baxımından epizodlar, lövhələr az deyildir: neft mədənində avariya zamanı gənc fəhlə Mehmanın ölümü; tufanlı günlərdə sahillə əlaqələri kəsilmiş briqadanın Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|