Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ – Köhnə rus dövləti ilə danışmaq mümkün idi. o, qoşun saxlamağa yer istəyirdi. Mal satmağa bazar. Daha
- “... Rusiya İran üçün əbədi bir təhlükə mənbəyi olaraq qalır. Çarizm dağıldı, yerinə bolşevizm gəldi. Bu təhlükə
____________Milli Kitabxana____________ 201 Mir Cəlalın, Əbülhəsənin, Mehdi Hüseynin otuzuncu illərdə yazdığı romanlarda bu xüsusiyyətləri görmək olar. “Gələcək gün”də kommunist siyasətinin təbliğatçısı kimi görünən M.İbrahimov da bu vasitədən istifadə etmişdir. Budur, İngiltərə səfirliyinin təmsilçisi mister Tomas Rza şaha deyir: “ – Köhnə rus dövləti ilə danışmaq mümkün idi. o, qoşun saxlamağa yer istəyirdi. Mal satmağa bazar. Daha dövlət dəyişmirdi, qarışıqlıq salmırdı. Bunlar isə ayaqları dəyən yerdə torpağı eşməyə başlayırlar” ( 52, 160). Yaxud, yenə mister Tomas: “... Rusiya İran üçün əbədi bir təhlükə mənbəyi olaraq qalır. Çarizm dağıldı, yerinə bolşevizm gəldi. Bu təhlükə azaldımı? Xeyr, daha da artdı. Əksinə, bolşeviklər bir də İranı öz dəhşətli ideyaları ilə, kommunizm ilə təhdid etməyə başladılar” ( 52, 207). ____________Milli Kitabxana____________ 202 II F Ə S İ L AZƏRBAYCAN ROMANI VƏ MİLLİ DÜŞÜNCƏ Aydındır ki, 1930-1955-ci illərin siyasi prinsipləri və ideologiyası bədii əsərlərdə milli düşüncə tərzinin ifadə olunmasına imkan vermirdi. Sosialist realizmi konsepsiyası millilik anlayışından yan keçirdi. Bu inzibati-nəzəri konsepsiyaya görə sosializm realizmi milli-bədii ənənələr arasında fərqlərə baxmayaraq, bütün çoxmillətli sovet ədəbiyyat və incəsənətinin vahid yaradıcılıq metodu idi. Düzdür, xəlqilik prinsipi sosializm realizminin mühüm istiqamətlərindən biri olmuşdur. Lakin burada “xəlqilik” anlayışı sosialist məzmunu daşıyır və partiyalılıq prinsipi ilə bağlıdır. Xəlqilik və partiyalılıq prinsipləri bir-birini tamamlamalı idi. Xəlqilik prinsipi ədəbiyyat və incəsənətin geniş xalq kütlələrinə xidmət etməsinə, xalqın siyasi-mənəvi birliyinin möhkəmlənməsinə, kommunizm ideyaları ruhunda tərbiyələnməsinə hesablanmışdı. Y.Qarayevin yazdığı kimi, “...dünya təcrübəsinə hər hansı bir meyl kosmopolitizm, milli ənənələrə güvənmək isə millətçilik kimi damğalandı. Milli dillər, milli əlifbalar, milli yaddaş sürəkli və zorakı repressiyaya məruz qaldı...Poeziyada, nəsrdə, estetik fikirdə sözün geniş mənasında həyatın yox, ____________Milli Kitabxana____________ 203 rejimin, zamanın yox, “sistem”in qayğıları və problemləri qaldırılmağa başlandı” (59, 482). Bununla belə, 1930-1955-ci illər ədəbiyyatını, həmin dövrdə rejimin bütün sərtliyinə, sosialist realizmi və inqilabi romantika ehkamlarının mütləqliyinə baxmayaraq, milli düşüncənin və milli şüurun inkişaf mərhələsində heç də boşluq kimi qiymətləndirmək olmaz. Hər şeydən əvvəl, həmin illərin gerçəkliyinin bir sıra həqiqətlərini xatırlayaq: SSRİ-nin tərkibində Azərbaycanın respublika dövlət quruluşu var idi, iki illik Xalq Cumhuriyyətindən sonra bu respublika 70 il mövcud oldu (öz dili, bayrağı, himni, iqtisadiyyatı, mədəniyyəti, dövlət təsisatları ilə); Azərbaycan dili xeyli inkişaf elədi, bu dildə ümumtəhsil məktəbləri və ali təhsil müəssisələri, elmi müəssisələr, radio, teatrlar, kitabxanalar fəaliyyət göstərirdi, kitablar çap olunur, qəzetlər çıxırdı, kinofilmlər çəkilirdi. Və bu günki müstəqil dövlətimizin zəminində Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti hakimiyyəti ilə yanaşı, sovet dövrü Azərbaycan Respublikasının da durğunu inkar etmək ən azı insafsızlıq olardı. Şübhəsiz həmin yetmiş ildə milli düşüncənin yaşanmasında ədəbiyyatımızın əvəzsiz rolu da inkar oluna bilməz. Son 30 illik (1960-1980-ci illər) bu mənada birmənalı ____________Milli Kitabxana____________ 204 təsdiq olunsa da, əvvəlki 40 ilin də üstündən keçmək olmaz. Həmin 40 ilin romanlarının tədqiqi (1930-50-ci illər), “alt” qatların araşdırılması bu qənaətimizi elmi-nəzəri əsasda bir daha möhkəmləndirir. Heydər Əliyev Azərbaycan yazıçılarının X qurultayındakı nitqində bu məsələyə toxunaraq demişdir: “Bizim ədəbiyyatımızın xalqımıza etdiyi ən böyük xidmət ondan ibarətdir ki, şairlərimiz, yazıçılarımız öz əsərləri ilə Azərbaycanda xalqımızda, millətimizdə daim milli hissiyyatları oyatmağa çalışmışlar. Milli özünüdərk, milli oyanış, dirçəliş prosesi xalqımıza birinci növbədə ədəbiyyatdan keçir. Bəzi əsərlər var ki, onlar açıq-açığına xalqımıza milli dirçəliş, oyanış hissiyatlarını çatdırıbdır... Amma digər əsərlər isə dolayısı ilə, ayrı-ayrı fikirlərlə millətimizdə Vətəni sevmək, Vətənə sadiq olmaq, Azərbaycanı sevmək, azərbaycanlı olmaq hissiyyatlarını yaradıbdır” (28). 1930-1950-ci illərin (1955- ci ilədək) çox təzadlı və mürəkkəb bir mərhələ olduğunu unutmayaq. Qeyd etdiyimiz kimi, sənətkarları, xüsusilə yazıçıları mümkün qədər neytrallaşdırmaq və özünə bağlamaq, onlara güclü nəzarət mexanizmini gerçəkləşdirmək məqsədilə Stalin rejimi onları “vahid ideologiya”, “vahid ədəbi meyar”, “vahid metod” ____________Milli Kitabxana____________ 205 çərçivəsinə salmışdı. Qazax şairi O.Süleymenovun yazdığı kimi, “30-cu illərin partiya sənədlərinə diqqət yetirin – hamısı ucdantutma millətçilərin aşkar edilməsi prosesləridir. Təcili surətdə sovet Şərqinin əvvəlki əlifbası dəyişdirilir, çox vaxt həmin xalqların arzusunu, dilini və elmi əsasları nəzərə almadan kiril əlifbası ilə əvəz edilirdi. Beləliklə qazax, özbək, azərbaycanlı, tacik, türkmən, tatar, kumık, balkar və qaraçaylıların sonrakı nəsilləri güclə öz keçmişindən, öz mədəniyyət tarixindən qoparılıb...Krım tatarları ilə türklərə “düşmən millətlər” yarlığı yapışdırılırdı. Yəqin ki, bütün bu işlər Orta Asiya və Qafqazın yerli əhalidən “təmizlənməsi” proqramının bir hissəsi olmuşdur. Azərbaycanlıların – bir neçə milyon əhalinin sürgün edilməsindən ibarət ən böyük tədbirə hazırlıq görülürdü...” (107, 150). Ədəbiyyatı əslində canlı insan obrazı yaratmaqdan məhrum etməyə yönələn həmin illərin ideologiyası və prinsipləri həm də bu insanı milli düşüncə tərzindən uzaq, mürəkkəb və ziddiyyətli cəmiyyətin milli siması olmayan mücərrəd bir varlığına çevirirdi. “Tarixdə misli görünməmiş miqyasda və kütləvilikdə tfrat totalitar hadisə – sənətin və ədəbiyyatın büsbütün siyasi-ideoloji stereotipə, mütləq dəmir normativə, bürokrata, dəftərxanaya tabe tutulması kimi Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|