Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 237 qiymətləndirmiş, bədii-üslubi və ideya-estetik məziyyətlərini açıb-göstərmişlər. Roman haqqında ayrı-ayrı tənqidi qeydlər də söylənilmiş, xüsusilə diqqət dövrün siyasi-ideoloji durumu baxımından müəyyən nöqsanlara cəlb edilmişdir. Bununla belə, ümumi ədəbi qiymətdə rəy yekdildir: roman, şəksiz, təkcə M.S.Ordubadi yaradıcılığının deyil, bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatının böyük nailiyyətidir. Yazıçı və tənqidçi Mehdi Hüseyn isə hələ 1933-cü ildə öz fikrini konkret olaraq belə ifadə etmişdir: “Dumanlı Təbriz” əsəri olduqca qiymətlidir” (45, 124). İndi XXI əsrdə yaşayırıq. Xalqımız müstəqilliyə qovuşmuşdur. Təfəkkür tərzi yeniləşmişdir. Həyata, siyasətə, keçmişə, milli-mənəvi və bədii-estetik dəyərlərə baxışlar müstəqil dövlətin vətəndaşının baxışlarıdır. Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələrinə və nümunələrinə münasibət də birmənalı deyildir. “Proletar ədəbiyyatı”na, sosialist realizmi konsepsiyası çərçivəsindəki ədəbiyyata radikal baxışlar mövcuddur, hərçənd ki, ötən əsrin 60-cı illərindən etibarən yaranan ədəbiyyata münasibət nisbətən loyaldır. Yeni ictimai münasibətlər və bədii-estetik ölçülər zəminində belə bir fikir formalaşmışdır ki, (və əlbəttə, bunu inkar etmək olmaz), Sovet dövründə, xüsusilə 1920-1950-ci ____________Milli Kitabxana____________ 238 illərdə yaranan bədii ədəbiyyat hakimiyyətin sosial sifarişinin məhsulu olmuşdur. Əlbəttə, həmin dövrün yazıçıları ideoloji diqtədən qurtula bilməsələr də, istedadlı qələm sahiblərinin bədii əsərlərində həyatın nəfəsini hiss etmək, real həyati problemləri və konfliktləri, canlı insan xarakterlərini və talelərını görmək mümkün idi. İttifaqın tərkibindəki respublikalarda isə ayrı-ayrı sənətkarlar milli mənlik hissini də yaşatmış, “alt qat”da da olsa, milli-mənəvi idealları bu və ya digər səviyyədə ifadə edə bilmişlər. Belə sənətkarlardan biri də M.S.Ordubadi olmuşdur. Zamanın və siyasi mühitin dəyişikliklərinə, ədəbi zövqlərin təzələnməsinə baxmayaraq, M.S.Ordubadi “Dumanlı Təbriz” və “Qılınc və qələm” romanları ilə həmişə yaşarı olacaqdır, bu günki və sonrakı nəsillər də bu əsərlərə biganə qalmayacaqlar. Hər halda belə bir fikir inkar olunmur ki, M.S.Ordubadi Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına böyük töhfələr vermiş, xüsusilə tarixi roman janrının banisi və ustadı kimi misilsiz rol oynamışdır. Xalqın tarixi və taleyi ilə bağlı məsələlər , onun keçdiyi şərəfli mübarizə yolu sənətkarın yaradıcılığında həmişə başlıca mövzu olmuşdur. “Dumanlı Təbriz” də belə romanlardandır. ____________Milli Kitabxana____________ 239 “Dumanlı Təbriz” romanında hadısələr Arazın o tayında – Cənubi Azərbaycanda baş verir. 1906-1911-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda məşrutə uğrunda inqilabi mübarizələr, xüsusilə Səttar xan hərəkatı əsərin baş mövzusudur. Roman tarixilik baxımından doğru, real, bədiilik cəhətdən güclü və cazibədardır. M.S.Ordubadi yalnız tarixi hadisələri, dövrün ictimai münasibətlərini əks etdirməmiş, həmin dövrün psixologiyasını, insan xarakterlərinin daxili aləmini də açmışdır. Bu əsər zəngin biliyi ilə seçilən, geniş arxiv araşdırmaları aparan, tarixi sənədləri və elmi-siyasi ədəbiyyatı dərindən öyrənən, hakimiyyət, siyasət, din məsələlərinin incəliklərinə bələd olan, xalqın adət-ənənələrini, məişətini, folklorunu yaxşı bilən, habelə, bilavasitə iştirakçısı olduğu hadisələri, apardığı müşahidələri, eşitdiklərini doğru qiymətləndirməyi bacaran əsil yazıçı təxəyyülünün bədii ifadəsidir. Azərbaycanın qədim şəhəri, bütün azərbaycanlılar üçün doğma olan Təbriz bu romanda bütün çalarları – mənzərəsi, təbiəti, hətta məhəllələri və binaları, meydanları və xiyabanları, səngərləri, sakinlərinin fərdi xüsusiyyətləri, onların dünyagörüşü, mentaliteti, deyim və məişət tərzi, şəhərətrafı yerləri ilə, həmçinin İran dövlətində və beynəlxalq aləmdə ____________Milli Kitabxana____________ 240 mövqeyi, azərbaycanlıların tarixində və taleyində yeri göstərilməklə olduqca inandırıcı, real və koloritli verilmişdir. “Zahirən dumanlar altında uyumuş kimi görünən bu üsyançı şəhər əslində, yazıçının təsvirlərindən göründüyü kimi, qaynar bir qazanı xatırladır. Müxtəlif əqidəli, müxtəlif siniflərə məxsus inqilabçılardan, üsyançılardan başqa əsərdə xarici dövlətlərin nümayəndələri, cürbəcür adlar altında Təbrizə gəlmiş siyasi xadimlər, casuslar və sairin fəaliyyəti, xətt-hərəkəti daxildə vəziyyəti xeyli mürəkkəbləşdirmişdir” (73, 160-161). Təbrizli Səid Monirinin Azərbaycan dilindən fars dilinə tərcüməsində 1984-cü ildə İranın “Dünya” nəşriyyatı tərəfindən çap edilən “Dumanlı Təbriz”(“Təbriz-e mehalud”) romanının müqəddiməsində tərcüməçi yazır ki, Azərbaycanda məşrutə inqilabı haqqında həmin günlərin şahidi və iştirakçısı olan Məhəmməd Bağır Vicuyə, Seyid Əhməd Kəsrəvi, İsmayıl Əmirxizi, Seyid Həsən Tağızadə və başqa yazıçı və tarixçilərin əsərləri məşhurdur. ”Lakin tamamilə aydın məsələdir ki, onların heç biri toplu halında, Ordubadiyə məxsus dünyagörüşünə, təşkilati mövqe, siyasi vəziyyət və təsviretmə incəliyinə malik olmamış, gündəlik məsələləri və inqilabi hərəkatı Ordubadi gördüyü kimi görə bilməmişdir”-deyən mütərcim sözünə davam edərək göstərir ki, bundan əlavə onların inqilabdan bəhs Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|