Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Camaat arasındakı söhbətdən
- Əbülhəsən
____________Milli Kitabxana____________ 241 etməsi ancaq təsviri xarakter daşımışdır. Halbuki Ordubadi öz əsərində cəlbedici və oxucunu tutan bir kitab çərçivəsində inqilab hadisələrini, müxtəlif siniflərin nümayəndələrinin yaşayış tərzini, həmin günlərin müxtəlif ictimai təbəqələrinin əqidə və dünyagörüşünü ürəyəyatımlı və cəlbedici bir şəkildə öz oxucuları üçün açır, təhlil edir. Xüsusilə zülm və istibdad əlındən cana gəlmiş, hər şeydən məhrum, lüt və aclıqdan boğaza qədər doymuş xalq kütlələrinin rəşadət və qəhrəmanlığını roman müəllifi böyük ustalıqla təsvir etmişdir (23). Geniş və əhatəli süjeti olan “Dumanlı Təbriz” romanı maraqlı təhkiyə üsuli ilə oxucunu daim öz cazibə dairəsində saxlayır. Vaxtilə tənqid edilən hadisəçilik və macəraçılıq da romanın qüsuru kimi göstərilə bilməz, çünki bu macəralar və əhvalatlar da , necə deyərlər, romanın ümumi süjet axarına qovuşan qollardır və onlarsız roman heç bir şey qazanmazdı, bəlkə də itirərdi. “M.S.Ordubadinin romanlarına yalnız mövzu və ideya baxımından deyil, struktur qiymət verəndə aydın olur ki, tarixi-inqilabi romana xas olan və M.S.Ordubadinin üslubunda bir qədər də meydan verilən macəra ünsürləri yalnız köməkçi vasitə rolunu oynayır və zəruri hallarda, şəraitin tələb etdiyi məqamda süjetə daxil edilir” ( 33, 155). ____________Milli Kitabxana____________ 242 Digər bir məsələ: romanın təhlilində və oxucuya təqdimində əsasən diqqət İranda və Cənubi Azərbaycanda baş verən inqilabi məşrutə hərəkatının, üsyan əhval-ruhiyyəsinin birinci rus inqilabının təsiri nəticəsində yaranmasına, İrandakı kəskin sinfi ziddiyyətlərə, inqilabi hərəkatın arzu edilən nəticələr verə bilməməsinin səbəblərinin müəllif tərəfindən necə əsaslandırılmasına, nəhayət Oktyabr sosialist inqilabının Cənubi Azərbaycan və İran zəhmətkeşləri tərəfindən böyük şadlıqla qarşılanmasına, bu inqilabın qüvvətli təsiri nəticəsində ölkədə azadlıq hərəkatının yenidən və qüvvətlə canlanmasına və s. yönəldilmişdir (1, 123-126 və 393-399). Bunlar öz yerində. Lakin romanı oxuyarkən müəllifin əsil qayəsi aşkar görünür: bu, məşrutə inqilabı hərəkatının Cənubi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatına çevrilməsidir. Həmin hərəkatın mərkəzində isə Səttar xan, onun yaxın silahdaşı Bağır xan, habelə Əli Davafüruş, Əmir Həşmət, mücahidlər Əsəd Tütünçüoğlu, Həsənağa, Cavadağa və digərləri durur. Əsərin baş obrazı Əbülhəsən nə qədər bir inqilabçı kimi tapşırıqları yerinə yetirirsə, inqilab uğrunda sinfi mövqedən mübarizə aparırsa (“sosial sifariş”-Y.R.), bütün bunların fonunda müəllif əsil həqiqəti – azərbaycanlıların milli azadlıq uğrunda ____________Milli Kitabxana____________ 243 mübarizəsini göstərir. Və “Dumanlı Təbriz” romanı da hər şeydən əvvəl bu məziyyətləri ilə qiymətlidir. Bir daha qeyd edirik ki, bu romanın yarandığı və çap olunduğu illərdə ədəbiyyat siyasiləşdirilmişdi, estetik həzz mənbəyindən çox, siyasi-ideoloji funksiya daşıyırdı, vulqar- sosioloji fikir, vulqar-sosioloji təmayül və tendensiyalar hökm sürürdü və sərt ideoloji tələblər çərçivəsində yazsalar da, yuxarıda qeyd etdiyimiz məziyyətləri göstərməyi yalnız ıstedadlı, milli mənliyə sədaqətli olan sənətkarlar bacara bilərdilər. Yaşar Qarayev 1992-ci ildə yazırdı ki, “Dumanlı Təbriz”in əsas qəhrəmanı – Təbriz özüdür, xalqın içindən çıxan və hərəkatın başında duran Səttar xandır. Cəmiyyətin bütün təbəqələri – kübarlar, tacirlər, ruhanilər, kənd əsnafı sosial- inqilabı hadisələrin cərəyan etdiyi geniş fonu, ictimai mühiti təşkil edir” (59, 492). Azərbaycanlıların qədim şəhəri olan Təbriz M.S.Ordubadinin romanında Azərbaycanın müstəqilliyi, xalqın milli azadlığı, Azərbaycan dilinin yaşarılığı, Azərbaycan mədəniyyətinin və ədəbiyyatının bərqərar olması, azərbaycanlı mənəviyyatının qorunması uğrunda mübarizə aparan bir şəhərdir. Dumanlar içində uyuyan, siyasi çəkişmələr, intriqalar, satqınlıqlar, xəyanətlər, dini və mövhumi oyunbazlıqlar, küçə ____________Milli Kitabxana____________ 244 və səngər döyüşləri, qovğalar, ümidlər və ümidsizliklər içərisində çabalayan, həm yoxsulluqla, həm də dəbdəbəli həyat tərzi ilə yaşayan bu şəhərin üzərindən duman çəkiləndə, aydınlıq içərisində biz digər həqiqətləri də görürük. Müəllif bu həqiqətləri çox hallarda ayrı-ayrı obrazların dilindən ifadə edir: Camaat arasındakı söhbətdən: - Canım, inqilab harada idi? Hamısı dinsizdir...Bunlar mədəniyyəti pozacaqlar. Nə ruhani tanıyırlar, nə halal, nə haram qanırlar (82, 6-7). Əbülhəsən: - İran sosial-demokrat firqəsinin müəssisi Bakı işçiləri rəhbərlərindən olan Nəriman Nərimanovdur (82, 144). Əbülhəsən: - Yaxın Şərqdə iki dövlət vardır: Türkiyə və İran. Bu hökumətlərin başında duran türklərdir, lakin hər ikisi milli tərəqqinin və mədəniyyətin düşmənidir... İran şahı türkdür, lakin o öz dili, öz qövmü, öz mədəniyyəti əleyhinə olmalıdır. Bunu da onun siyasi düşüncəsi tələb edir (82, 176). Əbülhəsən: - Fars dili şeir və ədəbiyyat dili olsa da, yenə də farslar üçündür, çünki türklərin geniş kütləsi bu ədəbiyyatı öz ədəbiyyatı kimi mənimsəyə bilməyir. Bir tərəfdən türk məktəbi olmayan və farslaşma siyasəti aparılan bir ölkədə türk ədəbiyyatına qiymət verilməməsi, digər tərəfdən türk ədib və şairlərinin saray içərisinə buraxılmaması, hətta türkcə yazılan əsərlərin təb edilməməsi İrandakı türklərin farsca yazmasına Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|