Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 223 əsərlərin zahiri ifadəsində görünsə də, “alt qatda” digər mətləblərin olduğu araşdırmalarda üzə çıxır. Və belə bir həqiqəti görməmək mümkün deyildir ki, hər bir sənətkar sosial - ideoloji sifarişlər ölçüsündə yazsa da, mövzuya öz millətinin mənafeyi, bədii təfəkkürü baxımından yanaşmışdır. Beləliklə, vahid sovet ədəbiyyatı və “beynəlmiləlçilik” əhatəsində ədəbiyyatın öz təbii stixiyasından uzaqlaşması prosesi getsə də, millilik və özünəməxsusluq kimi amillərin tamam itirilməsini demək olmaz. Odur ki, tədqiqat sənət marağının heç də həmişə ideoloji tapşırığa qurban verilməməsi, ona görə də bir qism yazıçıların ustalıqla bədii ideyanı daxili struktura keçirmələri haqqında qənaətləri bir daha təsdiq edir. Həmin dövrdə “Ezop dili” metaforasınin, “siyasi folklor” və s. belə çalarların araya çıxması bir çox mətləbləri senzuranın diqqətindən yayındırmağa yönəlmişdi. Heç kim inkar etməz ki, yeni Azərbaycan romanı ana dilimizin varlığını hifz etdi, onu xeyli zənginləşdirdi, sürətlə inkişaf etdirdi. Dilin sadəliyi və saflığı qorunurdu. Onun təmizliyi və xəlqiliyi yeni keyfiyyətləri ilə üzə çıxdı. Yazıçılarımız istər canlı xalq dilindən, istərsə də klassiklərimizin bədii dilindən ustalıqla istifadə etdilər, ana dilini hər cür təcavüzdən qoruya bildilər. N.Nərimanov 1906-cı ____________Milli Kitabxana____________ 224 ildə “Həyat” qəzetində (15 avqust) “Nər” imzası ilə “Bu gün” məqaləsində yazırdı: “Ana dili! Nə qədər rəfiq, nə qədər ali hissiyati-qəlbiyyə oyandıran bir kəlmə! Nə qədər möhtəşəm, müqəddəs, nə qədər əzəmətli bir qüvvə!” (80, 312). F.Köçərli isə doğma dili haqqında düşüncələrini belə ifadə edirdi: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindəndir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır, hər kəs anasını və vətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir” (57, 292). Hər bir xalqın dili özünəməxsus olduğu kimi, onun mənəviyyatının, folklorunun, adət-ənənələrinin, tarixinin, psixologiyasının özünəməxsus xüsusiyətlərini də ehtiva edir. Sənətkarlarımız, o cümlədən roman yaradıcıları dil materialından istifadə edərkən, bir-birlərindən fərqlənirlər və demək olar ki, tədqiqatın əhatə etdiyi bütün bədii əsərlərdə bu fərqlər aydın nəzərə çarpır. Hər bir yazıçı öz dünyasını ifadə etmək üçün ana dilindən öz istedadı dairəsində istifadə etmişdir. “Bədii dil hər iki mənbədən (klassik mədəniyyətin dili və etnik- xalq dili) bəhrələnərək obraz strukturunu” zənginləşdirmişdir” (32, 142). ____________Milli Kitabxana____________ 225 Dil hər bir bədii əsərdə milli düşüncənin, milli-mənəvi idealın “üst qat”ı olsa da, özündə həmin amillərin “gizlinlərini” də, “alt qat”ı da qoruyur. Odur ki, hətta “alt qatlar”a varmasaq belə, sovet dövrü (xüsusilə 30-50-ci illər) yazıçılarının Azərbaycan dilini hifz edərək onu yeni yüksəlişə aparmaları, ona məhəbbətlə, qayğı ilə (hətta nəvazişlə), dərin məsuliyyətlə yanaşmaları təqdirə və ehtirama layiqdir. Dildən istifadədə bəzi nöqsanlar da olsa, o hər bir yazıçının milli simasını göstərən mühüm şərt olaraq qalır. Bu sözlər tədqiqatımızın əhatə etdiyi dövrdə bədii yaradıçılığa gələn sənətkarlara – S.Vurguna da, R.Rzaya da, M.Hüseynə də, S.Rəhimova da, M.Cəlala da, Ə.Əbülhəsənə də, M.İbrahimova da və başqalarına da aiddir. Siyasi-ideoloji konsepsiyanın mədəniyyət üçün “məzmunca sosialist, formaca milli” formuluna əsasən dil amili formanın komponenti kimi görünsə də “sosialist” məzmuna çoxlu milli dəyərlər də qata bilir. Tərcümədə “Şamo”nun rus oxucusu onun “sosialist” məzmunu ilə tanış olursa, azərbaycanlı oxucu bu “sosialist” məzmununda bir çox milli məziyyətləri də qavrayır. Ümumiyyətlə qənaətimiz budur ki, milli-mənəvi idealların zahiri təzahürü əsasən dil faktoru üzərində görünsə də, hər bir yazıçının daxilindəki milli mənlik hissi istər-istəməz, hətta ____________Milli Kitabxana____________ 226 məqsəd kimi qoyulmasa da, həmin idealların dərinlərdə, daxili strukturda yaşamasını təmin etmişdir. Milli mənlik hissi isə “milli vügar”, “milli iftixar”, “milli özünədərk”, “milli şüur”, hətta həmin dövr üçün Azərbaycanın müasir düşüncəsindən kənarlaşdırılaraq,onun sərhədlərindən kənara (məs.Cənubi Azərbaycana) çıxarılan, yaxud tariximizin qədim çağlarına yönəldilən “milli azadlıq şüuru” kimi anlayışlar ilə sıx bağlıdır. Qeyd edək ki, artıq əllinci illərin ortalarından başlayaraq, “məzmunca sosialist, formaca milli” formulu ətrafında geniş müzakirələr getmişdir. Sual belə qoyulmuşdu: bu formul nədir? Siyasi şüarmı, yaxud bədii kateqoriyamı? Bir çox ədəbiyyatşunaslar – A.Boçarov, M.Parxomenko, N.Cusoytı və b. bu formulu estetik kateqoriya kimi qəbul etmədiklərini bildirmişlər. Məsələn, tənqidçi N.Cusoytı “Milli dil və milli üslublar haqqında” adlı məqaləsində yazırdı ki, “formaça milli və məzmunca sosialist” müddəası estetik kateqoriya yox, siyasi şüardır, konsepsiyadır, prinsipdir; siyasi şüar (konsepsiya, prinsip) kimi müddəa nə qədər doğrudursa, onun estetik şərhi bir o qədər yanlışdır” (134, 178). Milli vüqar hissi barədə Səməd Vurğun həmin dövrdə (1944-cü ildə) belə yazmışdı: “Vətənpərvərlik dediyimiz Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|