Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İctimai mübarizənin, istibdad əleyhinə mübarizənin başqa bir səhifəsi
____________Milli Kitabxana____________ 329 olmasını xalqımız M.İbrahimov şəxsiyyətində yazıçı-dövlət xadimi obrazının müsbət nümunəsi olaraq qiymətləndirmişdir. M.İbrahimov bir çox hekayələrin, povestlərin, dram əsərlərinin, elmi əsərlərin müəllifi olsa da, fikrimizcə, onun bədii yaradıcılığı üç romanı – “Gələcək gün”, “Böyük dayaq” və “Pərvanə” ilə qüdrətlidir. 1948-ci ildə yazılan “Gələcək gün” romanı ədəbiyyatımıza bu janrı yeni mükəmməl mərhələyə qaldıran istedadlı romançının gəldiyini bəyan etdi. Dünya romançılıq təcrübəsindən səmərəli istifadəsi, dil və üslub xüsusiyyətləri, struktur mükəmməlliyi, poetikasının digər özəllikləri ilə seçilən bu romanda tipik və canlı həyat materialları, zəngin surətlər qalereyası, kamil insan xarakterləri vardır. Qulu Xəlilov yetmişinci illərin əvvəllərində yazırdı ki, “Gələcək gün” romanında hadisələr “ehtiraslı-patetik üslubda təhlil və təsvir” edilmişdir. “M.İbrahimov insan xarakteri, onun təbiəti barədə güclü təsəvvirə malikdir. Buna baxmayaraq, o, qələmə aldığı surətləri, onların öz təbiətlərini, istək və arzularını, xarakterini, həyat yolunu, məsələn, S.Rəhimov kimi, dərin və canlı müşahidə əsasında yaratmır. M.Hüseyn kimi, qüvvətli yaradıcı təsəvvürün köməyi ilə canlandırır, ətə, qana gətirir” (50, 152-153). Q.Xəlilov romanda həyat müşahidəsinin ____________Milli Kitabxana____________ 330 zəifliyi, buna görə də obrazlarda sxematikliyin özünü göstərməsi qənaətində olmuşdur. “Bizə elə gəlir ki, M.İbrahimov romanlarında real həyat müşahidəsinin zəifliyi canlı-epik lövhələr və tam, mükəmməl bədii surətlər yaratmağa mane olur. Elə bil yazıçının özü də bu səbəbdən geniş epik təsvirlər verməyə cəsarətsiz girişir. M.İbrahimov romanlarının roman-epopeya səviyyəsinə qalxmasına mane olan qüsurlardan biri də məhz budur” (50, 153). Romana çağdaş ədəbiyyatşünaslıq müstəvisində yanaşsaq belə, Q.Xəlilovun bu fikirləri ilə razılaşmaq olmaz. Əvvəla, “Gələcək gün” romanında həyat müşahidəsinin zəifliyindən danışmağa əsas yoxdur və tənqidçi də belə əsasları göstərə bilmir. İkincisi, obrazların sxematikliyindən danışan müəllif monoqrafiyanın digər səhifələrində həmin obrazların canlı olmasından, “realistcəsinə ümumıləşdirilərək” yaradılmasından bəhs edir. Üçüncüsü, “Gələcək gün” (həmçinin M.İbrahimovun digər romanları) niyə də roman-epopeya səviyyəsinə qalxmalıdı? Buna nə ehtiyac var ki? Yəqin ki, nə M.İbrahimov, nə də onun oxucusu bu əsərlərin roman-epopeya kimi araya çıxması istəyində olmamışlar. M.İbrahimov yaradıcılığının tanınmış tədqiqatçısı A.Hacıyev “Gələcək gün” romanının “xalq qəhrəmanlıq ____________Milli Kitabxana____________ 331 epopeyası”, həmçinin “sırf siyasi roman” adlandırılmasına qarşı çıxaraq, bunu “ifrata varmaq” hesab etmişdir ( 40, 99). Əsərdə bədii publisistikanın güclü olduğunu qeyd edən A.Hacıyev yazır ki, “Gələcək gün” ehtirasla, zövq və həvəslə yazılan romandır” (40, 96). Romanda canlı-epik lövhələr də qədərincədir və əsərin ölçüləri daxilindədir. Əlbəttə, “Gələcək gün”də ictimai-siyasi pafosun, kommunist təbliğatının, siyasi motivlərin üstün olduğu inkar edilə bilməz. Lakin oxucu bu siyası xəttin fərqində deyildir, romandakı siyasi istiqamət onu demək olar ki, maraqlandırmır və siyasi məsələlərin, siyasi söhbətlərin üstündən tələsik ötüşüb, aparıcı və cəlbedici hesab etdiyi əsas canlı hadisələri izləməyə can atır. Hərçənd ki, saray münasibətləri, saray söhbətləri, səfirliklərin siyasi “oyunları” da müəyyən maraq doğurur. Ədəbiyyatşünas alim H.Ənvəroğlu yazır ki, “ıctimai-siyasi roman” anlayışı romanın sadəcə olaraq ictimai-siyasi mənaya meyl etməsidir. Məsələn, romanda Musa kişinin ailəsinin, xüsusilə, böyük övladı Gülnazın taleyi ilə bağlı hadisələr daha təbii, emosional və səmimi təsir bağışlayır, nəinki Firudinin, Rza Qəhrəmaninin, Kərimxan Azadinin, Kürd Əhmədin və başqalarının siyasi-inqilabi fəaliyyəti” (33, 157). ____________Milli Kitabxana____________ 332 Baş obraza gəldikdə: romanın qəhrəmanı Firudin obrazında ikiləşmə vardır – kənddə gördüyümüz, Tehrana gələrək öz yolunu axtaran, mərd və qorxmaz təbiətli, nəhayətdə milli azadlıq düşüncəsi ilə yaşayan Firudin və sinfi mübarizədən danışan, “Ana” romanının təsiri altına düşən, partiya təbliğatçısı kimi görünən Firudin. Hətta uzun müddət axtardığı, taleyi üçün narahat olduğu dayısı Musa kişi ilə həbsxana kamerasında rastlaşan Firudinin ağlını itirmiş bu ağır xəstə insanla partiya təbliğatçısı kimi danışması, patetik nitq söyləməsi, fikrimizcə, romanın məziyyətlərinə xələl gətirən epizodlardandır. Bütün bunlara baxmayaraq, Firudin oxucunun yaddaşında milli azadlıq yolunu özünə ideal seçən bir obraz kimi yaşayır. “İctimai mübarizənin, istibdad əleyhinə mübarizənin başqa bir səhifəsi də vardır. Milli istiqlal hərəkatı !.. Azərbaycanın azadlığı !” (52, 374). – Bu, Firudinin həbsdə olarkən, bütün əzabların, fiziki və mənəvi təzyiqlərin, mərhumiyyətlərin müqabilində qəbul etdiyi qəti qərarın ifadəsidir. Müəllif istər “müsbət”, istərsə “mənfi” obrazları – Musa kişini, Səriyyə xalanı, Gülnazı, Hikmət İsfəhanini, Sərhəng Səfaini, Həkimülmülkü, Şəmsiyyəni, Qəmərbanunu, Hüseyn Məhbusini xarakter cizgiləri ilə, təbii verə bilmişdir. Hərçənd Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|