126
Dil açıb danışarkən
“Ana” oldu ilk sözü.
Boya-
başa çatarkən
Zirv
ələr açdı özü.
Sönm
əz ümid çırağı,
Arzu çeşməsi oldu.
Elin arxa, dayağı,
Haqqın gur səsi oldu.
Körp
əlik-adlanan yaş dövrü. Bu dövr
uşağın 1 yaşından
3 yaşinadək olan yaş müddətini əhatə edir. Bu yaş
m
ərhələsində uşaqlar əsasən
hərəkət etmək, danışmaq və s.
kimi v
ərdişlərə yiyələnirlər.
Görkəmli pedaqoq, yazıçı və
publisist A.S.Makarenko uşağı tərbiyə etmək yolları
bar
ədə belə demişdir: “Uşağı düzgün və normal tərbiyə
etm
ək, yenidən tərbiyə işindən çox asandır”.
M
əktəbəqər mərhələni əhatə edən yaş dövrü. Uşaqlar 3-
6 yaş arasında olanda mütləq bu mərhələni keçirlər. Bu dövr
öz spesifik xüsusiyy
ətlərinə görə
məktəbə hazırlıq dövrü də
adlanır.
M
əktəbdə təhsil alan kiçik yaşlı uşaqların yaş dövrü.
Uşaqlarda bu yaş mərhələsi 6 yaşda başlayıb 10 yaşda başa
çatır. Həmin dövrdə bəşərin gələcəyi hesab olunan uşaqlarda
əsas etibarı ilə elmlər haqqında ilk şüurun, təfəkkürün, hafizə-
nin inkişafına meydan açılır. Bu zaman uşaqlar evdə valideyn-
l
ər, digər ailə üzvləri, qonşu və qohumlarla,
eləcə də dostlarla,
m
əktəbdə isə müəllim və şagirdlərlə ünsiyyət əlaqəsi yarat-
mağa nail olurlar. Bu yaş mərhələsi əsas etibarı ilə ilk məktəb
ill
ərini əhatə etməklə ibtidai təhsil dövrünə təsadüf edir.
Yeniyetm
əlik-adlanan yaş dövrü. Bu mərhələ yetişmək-
d
ə olan nəslin 10 yaşından 15 yaşınadək olan dövrünə aiddir.
Yeniyetm
əlik adlanan bu vaxtlarda özünü dərk və mənlik şü-
127
uru formalaşmaqda davam edir. Həmin dövrdə demək olar ki,
t
ədris, əmək, ədəbiyyat və incəsənət,
idman və bədii özfəaliy-
y
ətdən tutmuş özünə inam, ünsiyyət və müstəqillik kimi
f
əaliyyətlər bu insanlarda getdikcə möhkəmlənir və inkişaf
edir.
G
ənclik vaxtını əhatə edən yaş dövrü. Bu mərhələ 15
yaşla 25 yaş arasındadır. Həmin yaş mərhələsində gənclər
t
əkcə tədris sahəsində deyil, əmək, peşə və başqa gələcək
planlarının icrasına da çalışırlar. İrəlidə onları gözləyən ailə
h
əyatını daha mükəmməl qurmaq üçün əməli axtarışlar aparır,
ist
ək və arzularına çatmaq uğrunda çalışırlar.
Bu yaş dövrünü
g
ələcəkdə gənclər tərəfindən qurulacaq həyatın təməlinin
qoyulması mərhələsi də adlandırmaq olar. Yunan filosofu
Diogen Stobeyli (e.
ə. 404-323) göstərib ki, “Bütün dövlətin
əsası nədən ibarətdir? Gənclik tərbiyəsindən.” Boyük rus
yazıçısı N.V.Qoqol isə demişdir ki, “Gənclik ona görə xoş-
b
əxtdir ki, onun gələcəyi var.” Azərbaycanın dahi şairi
Əfzələddin Xəqani (1120-1199 ) ömrün bu bahar çağına daha
yüks
ək qiymət verir. Onun başqa şeylə əvəz olunmasını müm-
künsüz sayır. Gənclik çağının onu belə erkən tərk etməsinə
bol-bol t
əəssüflənir, hətta göz yaşı tökür. O, bu mövzuda yaz-
dığı şeirində gənclik haqqında öz fikirlərini
bədii boyalarla
bel
ə ifadə edir:
“G
ənclik bir qızıldır, ömrün əlindən
Düşərək torpağa yox oldu birdən
Tapmaq h
əvəsilə həmin qızılı
Torpağı yuyuram göz yaşımla mən”.
Türkiy
ə yazıçısı Nazim Hikmət (1902-1963) isə gənclik
haqqında belə bir ifadə işlədib: “Gənclik-arzu, inam, igidliyə
h
əvəs deməkdir. Gənclik lirika və romantikadır. Bu gələcək
üçün tük
ənməz arzulardır. Bütün yaxşı əməllərin başlan-
ğıcıdır”.
128
Ömrün
ən xoşbəxt çağı sayılan gənclikdən, cavanlıqdan
söhb
ət açarkən yunan alimi və filosofu Aristoteldən (e.ə. 384-
322)
sitat g
ətirməmək zənnimcə yersiz olardı. Bu dahi insan
is
ə
h
əyatın gənclik illərini belə təsvir edib: “Cavanlıq da dəliliyin
bir növüdür. Ona gör
ə cavana dəliqanlı deyirlər.”
G
ənclik - yerin təkindən çıxan qaynar bulağa bənzəyir.
Çünki g
ənclərin gələcək həyat yolu, onların ürəklərində yığılıb
qalmış min-min arzuları əsasən
bu mərhələdə çin olmağa
başlayır. Bu yaş dövründə bir çox gənclər orta təhsilini başa
vurur. Ali v
ə ya orta ixtisas məktəblərində təhsil aldıqdan
sonra
diplom alırlar. Orduda hərbi xidmət borcunu başa
vurduqdan sonra işə daxil olurlar. Çox gənclər hətta bu dövrdə
özl
ərinə ailə qurmağa da müvəffəq olurlar.
İş-güc başımızı o qədər qarışdırdı ki, illəri nə vaxt yola
saldığımızı heç əməlli başlı görə bilmədik. Gənclik adlı
h
əyatıın bu qaynar və gözəl çağı heç bilmədik
nə vaxt gəldi,
n
ə vaxt getdi. Bir də ayılıb gördük ki, artıq “lələ köçüb, yurdu
qalıb”. Bizə ancaq ömrün bu mənalı çağının ardınca
baxmaqdan savayı heç nə qalmayıb. Necə mənim 40 il bundan
önc
ə öz gəncliyimi yola salarkən aşagıdakı şerimdə keçirdiyim
hissl
ər kimi:
GETMƏ, DAYAN GƏNCLİYİM
S
ən gələndə ömrümə
Asta addımla gəldin.
Kövr
ək xatirələrlə
Gözl
ərimdə yüksəldin.
Aşıb-daşan, gəncliyim,
X
əyallaşan gəncliyim.