Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ANTİK FƏLSƏFƏ VƏ MONOTEİZM
152 bəyə başlayanda Herakl onu da öldürür və qoşununu qaç- mağa vadar edir. Fiva çarı Kreont bu qəhrəmanlığına görə böyük qızı Meqaranı ona ərə verir. Onların uşaqları dünya- ya gəlir, lakin düşmənçiliyindən əl çəkməyən Hera ani ola- raq Heraklın ağlını başından alır. O, uşaqlarını qətlə yeti- rir. Özünə gələndən sonra törətdiklərindən dəhşətə gələ- rək, şəhəri tərk edir. Delf şəhərinə gələrək, burdakı orakul vasitəsilə allahlardan gələcək taleyini öyrənmək istəyir. Orakul allahların adından ona Herakl adını verir (əvvəlki adı Alkid), Tirinf şəhərində Evrisfeyə qulluq etməyi və 10 şücaət göstərməyi emr edir. 2-sini Evrisfey hesaba almadı- ğına görə, Herakl 12 şücaət göstərməli olur: Nemeya şiri- nin dərisininin əldə edilməsi; 9 başlı Lerna hidrasının öldü- rülməsi (hesaba alınmır); Artemidaya məxsus Keriney ma- ralının tutulması; Erimanf qabanının tutulması; Elida çarı Avginin tövlələrinin təmizlənməsi (hesaba alınmır); insan- ları yeyən, dəmir lələkli Stimfala quşlarının qovulması; vəhşi Krit öküzünün gətirilməsi; Frakiya çarı Diomedin ram edilməmiş madyanlarının gətirilməsi; amazon qadın- ların çariçəsi İppolitanın kəmərinin gətirilməsi; Herionun inəklərinin gətirilməsi; Hisberidlərin qızıl almalarının gəti- rilməsi; Aiddən Kerberin gətirilməsi. Sonrakı həyatında Herakl əsasən hərbi yürüşlərdə, müxtəlif şəhərlərin alın- masında iştirak etmiş, müxtəlif şəhər-dövlətlərdə hökm- darlıq etmiş nəsillərin əsasını qoymuş, ən nəhayətdə, allah- lar tərəfindən Olimpə qaldırılaraq ölməzliklə mükafatlan- dırılmış, Zevs və Heranın qızı Heba ilə evlənmişdir. 153 Yeri gəlmişkən, Herakl haqqında daha bir maraqlı məqama toxunmaq istərdik. “Tarix elminin atası” Hero- dot Skifiya haqqında danışarkən (IV kitab), skiflərin məhz Herakldan törəndiyini göstərən mifi gətirmişdir: 10-cu şücaəti zamanı Herakl Herion inəklərini Mikenə gətirərkən, Skifiya ərazisindən keçir və yolda yarı-ilan, yarı-qadınla rastlaşaraq, onunla cinsi əlaqəyə girir. Hero- dota görə, məhz bu əlaqədən dünyaya gələn oğlanlar skiflərin başlanğıcını qoymuşlar. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, heç bir digər antik müəllifdə bu mifə rast gəlinmir. Eyni zamanda, an- tik müəlliflərdə “skiflər” heç də həmişə bizim bəzi “mütəxəssis- lər”imizin düşündükləri kimi, “türklər” demək deyildi. Mifdəki Herionun yerləşdiyi məkan (uzaq qərb) da prototürklərin ta- rixi əraziləri ilə üst-üstə düşmür. Odur ki, həmin “mütəxəssislər”in bu mifi əsas götürməklə Heraklı nə az, nə çox - “türk” ad- landırmaları gülüşdən başqa heç nə doğrumur. Homer, Sofokl, Evripid və b. antik müəlliflər öz əsər- lərində Heraklın şücaətləri haqqında müxtəlif variantlar- da və ardıcıllıqla mövcud olan zəngin mifoloji material- dan istifadə etmişlər. Bəziləri (məs., Epixarm, Aristofan) Heraklın bir qədər ağılsız, sadəlövh, kefcil obrazını yarat- Herakl 154 salar da, miflərdə biz Heraklı bir qayda olaraq ağıllı, təd- birli, qorxmaz, insanlara kömək etmək həvəsi ilə yaşayan biri kimi görürük. Bu cəhət bir daha onu göstərir ki, antik ədəbiyyat mifoloji materialı sadəcə yazıya köçürmür, on- dan yaradıcı şəkildə istifadə edirdi. Antik ədiblər real ob- raz yaratmaq qayğısına qalmır, buna sadəcə ehtiyac gör- mürdülər. Antik mif istənilən düşüncəni, istənilən həyat hadisəsini təcəssüm etdirə biləcək materiala və obrazlar aləminə malik idi. Hər müəllif öz intellektinə, dünyagörü- şünə, daşıqığı ideologiyaya və ədəbi-estetik zövqə uyğun olaraq, mifologiya kərpiclərindən yazılı ədəbiyyat evini ucaldırdı. Nəticədə, ən azı mifologiyanın özü qədər zəngin və rəngarəng olan bu evlərdən dəbdəbəli Antik Ədəbiyyat Şəhəri yaranırdı. Antik mifologiyanın çoxəsrlik inkişafı boyunca yarat- dığı obrazlar aləmi yalnız antik ədəbiyyatın deyil, bütün- lükdə dünya ədəbiyyatının qızıl fondunu təşkil edir. İnsa- ni, gözəl, harmoniya içində olan bu obrazlar yalnız ədə- biyyatın deyil, bütünlükdə incəsənətin inkişafına güclü təsir göstərmişdir. Antik ədəbiyyatla birlikdə antik mifo- logiya İntibah dövrü və ondan sonrakı dövrlərdə meyda- na gəlmiş ən parlaq əsərlərin faktiki materialını təşkil et- miş, yeni-yeni çalarlar qazanmaqla Yeni dövr ədəbiyyatı- nın formalaşmasına da xidmət göstərmişdir. Antik mifo- logiya və onun əsasında yaranmış antik obraz bu gün də bir çox hallarda böyük ədəbiyyatın məzmunu təşkil et- məyə davam edir. Sadəcə, bu materialdan hər dövrün eh- tiyac və tələblərinə uyğun istifadə etməyi bacarmaq gə- 155 rək. Bunu bacaran sənətkarlar yeni şedevrlər yaratmağa, müasir ədəbi prosesdə öz dəsti-xətti ilə fərqlənməyə məhkumdurlar. 156 ANTİK FƏLSƏFƏ VƏ MONOTEİZM E.ə. VI əsrdən b.e.-nın VI əsrinədək davam edən 1000 ildən artıq zaman kəsiyində qədim yunan və Roma mütə- fəkkirləri tərəfindən yaradılmış antik fəlsəfi ənənə Avro- pa qitəsində özünün spesifik ideyaları və nəzəriyyələri olan ilk çoxşaxəli fəlsəfi məktəblər komleksini ehtiva edir. Antik fəlsəfə yarandığı dövrdə artıq özünün forma- laşma mərhələsini arxada qoymuş qədim Çin, hind və di- gər Şərq fəlsəfə məktəbləri ilə birbaşa təmasda olmasa da, Yaxın Şərq vasitəsilə bir sıra bilik və ideyalarından bəhrələnmişdir. Kainatın yaradılışı və strukturu, maddi və qeyri-maddi varlığın mahiyyəti kimi problemlər məhz bu təmasların nəticəsində antik fəlsəfənin predmetinə çevrilmişdir. Antik fəlsəfənin ən sıx və ardıcıl məşğul ol- duğu məsələlər isə kosmos, onun mənşəyi, bütün mövcu- datın ilkin başlanğıcı və ilk təkanverici qüvvəsi kimi mə- sələlər idi ki, məhz bunlar onu sonrakı dövrlərdə Avro- pada formalaşmış Orta əsrlər və Yeni dövr fəlsəfi sistem- lərindən fərqləndirən əsas mövzular sayılır. Antik fəlsəfənin meydana gəldiyi münbit zəmin ilk növbədə qədim yunan mifologoyası olmuşdur. Qədim mifoloji mətnlərin verdiyi geniş materialdan eyni zaman- da antik dünyanın politeist dini təlimi geniş şəkildə isti- Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|