Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 532
“İblis” tamaşasının müvəffəqiyyəti gözlədiyimizin fövqündə idi. Teatrın böyük yay zalı həmişə dolu olurdu. Tamaşanın səsi Orta Asiya şəhərlərinə gedib çatdı. Uzaq şəhərlərdən onun tamaşasına gələnlər olurdu. Harada isə “Yaxşı aktyor zəif əsəri yüksəldə bildiyi kimi, yaxşı əsər də zəif aktyora şöhrət qazandırar” kimi bir fikir oxu- muşdum. Bizim truppada professional aktyor yox idi. Lakin səhnə üçün bacarığını əsirgəməyən həvəskarlar az deyildi. Elə buna görə idi ki, “İblis”dəki şeiriyyət, maraqlı süjet, orijinal obrazlar, Cavid qələminin qüdrəti oynayanlara inam və ilham verir, əsəri də, oynayanları da tamaşaçılara sevdirirdi. “İblis” altı-yeddi il Aşqabad səhnəsində qaldı. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, bir faktı qeyd etmək istərdim. Mən bu əsərdə Elxan rolunu oynayarkən, İblisdə dialoqda:
misralarına cavab verən İblis: Səni pək aldatıyor hissiyyat; Öylə yekrəng olaraq keçsə həyat, Bıqar insan, yaşamaqdan yorulur, Yaşayış bəlkə də mənasız olur.
misraları bir çox tamaşaçılar tərəfindən əzbərlənmiş və gahdan bir küçədə mənə rast gələnlər:
Ya bu insanları xəlq etməz idim... –
deyib, “İblis”in nə vaxt oynanacağını səbirsizliklə gözlədiklərini söyləyirdilər. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 533
Cavidin Aşqabadda oynanan üçüncü əsəri “Maral” idi. Bu da həmin ilin payızında yay səhnəsində oynandı. “Şeyda”, xüsusilə “İblis” qədər müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Hər halda tamaşa- çılar tərəfindən maraqla qarşılandı. Mən, “Şeyda”da – Rauf, “İblis”də –Elxan, “Maral”da – Bəypolad rollarını oynardım, özü də gənclik həvəsilə. Beləliklə, ədəbiyyata və teatra olan tükənməz həvəs məni uzaqdan-uzağa, özünü görmədən, səsini eşitmədən Cavidə, Cavid yaradıcılığına məftun etmişdi. Onun:
Aman əsirgəməyin, mərhəmətlə imdadı!.. –
şeirini “birnəfəsə”, suflyorsuz, səhnədə pafosla oxuya bilməyim də bu məftunluğun nəticəsi idi. Biz “İblis”i Bakı səhnəsində oynanmasını səbirsizliklə göz- ləyirdik. Nəhayət, Bakı qəzetləri bu əsərin dekabrın 21-də Hö- kumət Teatrında ilk dəfə oynanacağını xəbər verdilər. Bu xəbər- dən sevindik və oyunun nəticəsini gözlədik. Dekabrın 26-da “Kommunist” qəzetinin son səhifəsində bu sətirlərə rast gəldik: – “Dövləti teatrda oynanmış olan möhtərəm şairimiz Hüseyn Cavidin “İblis” nam mənzum pyesi haqqında bir çox şəxslər tərəfindən yazılmış və idarəmizə göndərilmiş olan tənqidlər növbə ilə qəzetimizdə dərc ediləcəkdir”. Bu vədi çox gözlədik, ancaq 1921-ci ilin oktyabrında “İblis” mövsümdə birinci dəfə oynanandan sonra onu təhlil edən iri mə- qalələr çap edilməyə başlandı. Bunlardan birində deyilirdi: – “İblis” ölməz, daimi bərhəyat olan bir əsərdir ki, insanların təh- zibül-əxlaqına dair bundan da nafe bir əsər ola bilməz. Lakin möhtərəm ədibimizin səhvlərindən (?! – Q.M.) birisi olaraq mü- səlman səhnəsinin vəziyyətini düşündüyü üçün “İblis”i mənzum halından çıxarıb, yarım bir mənzum hala salmışdır”. Çox qəribədir, “tənqidçi”, bir tərəfdən, Cavidi əsəri yarım mənzum şəklə saldığı üçün ittiham edir, digər tərəfdən, “müsəl- Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 534
man səhnəsinin vəziyyətini düşündüyü üçün” öz ittihamını rədd edib, şairə bəraət qazandırır!? Cavid belə “tənqidçi”lərdən nə nəticə çıxartmalı idi? “Şeyx Sənan” “İblis”dən üç-dörd il qabaq yazılsa da, ondan bir il sonra səhnəyə gəldi. Onun ilk tənqidçilərindən Həqq (Hacı İbrahim Qasımov) yazmışdı: “Cavid teatr aləmində yazmış olduğu “Şeyx Sənan” dramı ilə bir inqilab vücuda gətirmişdir ki, onu hər kəs etiraf etməlidir!” “Şeyx Sənan”nın səhnə həyatı bu fikrin nə qədər doğru olduğunu sübut etdi. Beləliklə, 1915-ci ildən bəri “İqbal”, “Qurtuluş”, “Açıq söz”, “Füqəra füyuzatı”, “Azərbaycan füqərası”, “Maarif və mədəniy- yət” kimi qəzet və jurnallarda gah parça-parça, gah səhnələrlə çap edilmiş “Maral”, “Şeyx Sənan”, “İblis”, “Uçurum”, “Afət”, “Pey- ğəmbər” pyesləri gah tam, gah natamam şəkildə səhnəyə gəldi və ilk tamaşalarından əsl səhnə əsəri eşqilə döyünən ürəkləri fəth etdi. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, Akademik Teatrı illər boyu mövsümü Cavidin əsərilə açar, onun əsərilə də bağlayardı. Cavidin əsərləri oynandığı gecələr teatra bilet almaq çox da asan deyildi. Gecəyarısı, tamaşa bitdikdən sonra “Yuxarı məhəllə” küçələ- rinədək teatrdan qayıdanlar səslərini Abbas Mirzənin səsinə oxşadaraq: “Arif! Bana bax, səndəmi ovhamə qapıldın? Biçarə çocuq, səndəmi İblisə taqıldın...», – monoloqunu təkrar etdiklərini eşitmək olurdu. Bu, Cavid sənətkarlığının əks-sədası idi. “Topal Teymur”da şair Kirmaninin:
Qavğa... o da qavğa, bu da qavğa...
sözlərindəki musiqi ahəngini xatırlayarkən Abbas Mirzə tam varlığı ilə gözlərimin qarşısına gəlir, canlı bir şair Kirmani olaraq yenə də yaşayır. Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|