Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 72
Məlumdur ki, kitabın müqəddiməsində * və kitabın sonundakı izahlarında da göstərildiyi kimi, bütün bunlar Hənəfi Zeynallının şəxsi ziddiyyətləri kimi deyil, iyirminci illərin ədəbi prosesinin, xüsusən o zamankı ədəbi tənqidin məlum ziddiyyətlərindən doğan bir haldır. Hənəfi Zeynallının məqalələrinin yazı üslubu da bu gün üçün köhnəlmişdir. Ancaq bunlara baxmayaraq 58 il bundan əvvəl yazılmış bu məqalələrin Cavid irsinin öyrənilməsində müəyyən tarixi əhəmiyyəti vardır. Çünki müasir oxucu bu məqalələrlə tanış olduqda iyirminci illərin ədəbi-bədii fikrinin səviyyəsi və o za- mankı tənqidin Cavid yaradıcılığına münasibəti haqqında müəy- yən təsəvvür qazana biləcəkdir. Aydındır ki, bu da hər hansı bir sənətkarın yaradıcılıq yolunu tənqid edib öyrənərkən vacib olan elmi şərtlərdən biridir. Əgər bu şərt nəzərə alınmazsa sənətkarın yaradıcılıq yolu haqqındakı təsəvvür tam təsir bağışlaya bilməz. Elə buna görə də onların kitaba daxil edilməsi məqsədə uyğun hesab edilmişdir. Müasir müəlliflərimizin kitaba daxil edilən məqalələri bir tərəfdən tənqidimizin inkişafı haqqında xoş təsir bağışlayır, digər tərəfdən Cavidin ayrı-ayrı əsərləri, Cavid teatrının tarixçəsi, inki- şaf yolları haqqında oxucuda düzgün təsəvvür yaradır. Əlbəttə, bu da oxuculara təqdim edilən kitabın məziyyətlərindən biridir. Kitabda verilən xatirələr də maraqlıdır. Bu xatirələrdə oxucu Cavidin həyatı, məişəti, pedaqoji fəaliyyəti, şəxsiyyəti, sənət və ədəbiyyat qarşısındakı vəzifəsini yerinə yetirərkən göstərdiyi mətanət, əzm və prinsipiallıq haqqında qiymətli epizodlarla tanış olacaq, Cavidin obrazı haqqında təsəvvürü daha da geniş- lənəcəkdir. Cavidin anadan olmasının 100 illik yubileyi münasibəti ilə nəşr edilən bu kitab oxuculara gözəl hədiyyədir.
* Ön sözündə. İ.A. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 73
Ì ß Ã À Ë ß Ë ß Ð Hənəfi Zeynallı Ùöñåéí Úàâèäèí éàçäûüû “Ïåéüÿì- áÿð” ùàããûíäà ìöëàùèçÿëÿðèì
əlum ki, qüvvətli ədib və şairlərin meydana gəlməsi müqtədir qələmli tənqidçilərin də vü- cuda gəlməsini istilzam etdiyi kimi, öv- raqi-ədəbiyyələrin kəskin bir surətdə ədəbiyyat həvəskarları tərəfindən tənqid və təqriz edilməsi də məharətli bir mühərririn, mədid-əlbəsər bir münəqqi- din və yüksək zövqlü və şümullu, gör- külü bir şairin də doğmasına xadim olur. Şimdilik isə bizdə tamamilə ədə- biyyat namını daşımağa əsərlər olmadığı kimi bənim göstər- diklərim dəxi bir tənqidçi nəzəriyyələri olmağa qabil deyildir. Bunlar bəlkə adi bir lisan və ədəbiyyat müəllimlərinin gözlərinə çarpan nöqtələrdən daha zəif, daha bəlirsiz cəhətlər sayıla bilər. Məəttəəssüf övraqi-ədəbiyyəmizin layiqli bir müntəqidi füqdanı dolasıyilə ədəbiyyatda ixtisas kəsb etmədən belə Cavid kibi ümu- min sevgilisi olan bir şairimizin hələ mürəkkəbi qurumamış
* 1923-cü ildə “Peyğəmbər”in təb edilməsi münasibətilə yoldaş Zeynallının Maarif evində aprelin sonunda verdiyi məruzəsinin eynidir. İDARƏ. M
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 74
məyə cəsarət etməyə məcbur olduq, zatən bən əvvəlcədən bu fikirdə deyildim. Bəlkə böylə iqdamata məcbur edildim. Fərq etməz; bizlər həpmiz sağlam bir gələcəyin təməl quranlarından olsaq da şükürlər edəriz.
Hər hansı bir elin və ölkənin ədəbiyyatı və lisanı araşdırılsa o millətin və məmlkətin tərəqqi və inhitat dövrlərini görmək elm və fənn nöqteyi-nəzərindən çox da güc deyildir. Hətta bir millətin digər bir millətə az-çox icra edə bildiyi nüfuzu, onun lisan və ədəbiyyatından seçmək qabildir (Netəkim ruslarda türk sözləri, farslarda ərəb və biz azərbaycanlılarda bir çox rusca ləfz və kəlmələrin mövcud olması kibi). Lisan və ədəbiyyat yekdigərin- dən ayrılmadığı kibi, tarix və ədəbiyyat dəxi toəm olataq getmək- dədir. Yunan ədəbiyyatının isgəndəriyyə dövrilə Homerus 1 za-
manları; Fransa və Almaniyanın XVII-XIX əsrləri ədəbiyyatı ilə ondan daha əvvəlki dövrlərin hankısını götürmüş olsaq ədəbiy- yatın tarix kölgəsində gəzdiyini, bəzən bir inqilabın barometrosu, bəzən əksinqilab təranələrilə malamal olaraq qaldığı görülür; ölkənin tərəqqisinə yüksələn və tədənni etməsilə düşən ədəbiyyat tamamilə hyati-ictimaiyyə güzgüsü olmamış nə ola bilər. İştə bu ədəbiyyatın hər hankı millət içində olsa onun təsvirləri, tərkibləri, təşbihləri, istiarələri, tamamilə o millətin, o cəmiyyətin malı ola- cağı bədihidir. Yalnız bu zaman, o ədəbiyyat həqiqi bir ədəbiyyat namını almağa müstəid olur. Həqiqi ədəbiyyat; mövzunu əksər ovqat təsvir etmək istədiyi cəmiyyətin ruhunu tamamilə kəndində inikas edəcək, o cəmiy- yətin hər bir əzasi yaşadığı mühiti büsbütün bu əsərdə görmüş olduğu için hər bir tip ola biləcək fərdi digərindən təşxis və təfriq edə bilər. İştə ona görədir ki, həqiqi ədəbiyyat tərəfdarları bir əsəri hə- yat və həqiqət nöqteyi-nəzərindən araşdırmaq istədikdə onda gös- tərilmiş zaman və məkan cəhətlərindən başlıca tipləri öyrənməyə Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|