Yeni mədəniyyət məkanına
Yüklə 8,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
deməkdir. Dialoq bitərsə - hər şey bitər. İki səs - minimum varlıq, minimum həyat deməkdir. Həyat dialoqdur, insan isə dialoqun subyektidir. Dialoq vasitə deyil, məna və mahiy yətdir”. - 380 - § 5. Qlobal cəmiyyətə inteqrasiya və islam mədəniyyəti XX əsrin sonu - XXI əsrin əvvəli bəşə riyyətin qloballaşma proseslərinə daxil olması ilə səciyyələnir. Proses bu giin də davam et məkdədir. Bu prosesin iimum planetar xarakteri, bütün dünyanı əhatə etm əsi qətiyyən şübhə d o ğurmur. Qloballaşma, hər şeydən əvvəl, Yer kürəsində bütün ictimai fəaliyyətin beynəlmiləlləşməsi ilə əlaqədardır. Həmin beynəlmiləlləşmə onu göstərir ki, müasir dövrdə bütün bəşə riyyət sosial-mədəni, iqtisadi, siyasi və digər ənənələrin, qar şılıqlı təsir.və münasibətlərin vahid sisteminə daxil olur. Beləliklə, keçmiş tarixi dövrlərlə müqayisədə müasir dövrdə bəşəriyyətin ümumplanetar vəhdəti genişlənməkdədir və onun, prinsipcə, ümumi tale və ümumi məsuliyyət hissi ilə əlaqədar olan yeni super sistemi yaranmaqdadır. Qloballaşma dini görüşlərə, mədəniyyətə, insanların və xalqların dünyagö rüşünə, təfəkkür tərzinə və s. mühüm təsir göstərməkdədir. Ey ni zamanda, qloballaşma dinlərin və mədəniyyətlərin dialoquna da hərtərəfli şərait yaradır, hətta bu dialoqu xeyli dərəcədə zərurətləndirir də. Bunu islam-xristian dinlərinə və mədəniy yətlərinə də aid edə bilərik. -381 - Şərqşünaslıqda və eləcə də qərbşünaslıqda “Şərq” və “Qərb” anlayışları fundamental kateqoriyalar kimi başa düşü lür. Klassik elmdə bu anlayışlar coğrafi səciyyə daşımış və uzun müddət, yanlış olaraq, bu cür də qalmışdır. Tarixdə və o cümlədən mədəniyyətşünaslıqda - mədəniyyət nəzəriyyəsində bu anlayışlar coğrafi səciyyə daşıyan terminlərdən elmi kate qoriyalara çevrilə bilməmişlər (Турсупов Акбар. Восточное культуроведение: очерки основоположений / / Взаимодей ствие культур Востока и Запада. Вып.2. М , Наука. 1991, С.6.). Bunun səbəblərini tədqiqatçılar aşağıdakı kimi qeyd edirlər. Hər şeydən əvvəl, həmin anlayışlar hətta sırf coğrafi planda belə, prinsipcə, şərti xarakter daşıyırlar, çünki zaman və məkanda, məntiqi həcmdə də dəqiqliyə malik deyillər. Tarix elmində terminoloji situasiyanın o qədər də az əhəmiyyət kəsb etməyən aspektinə bir vaxtlar məşhur şərqşünas, akademik N.İ.Konrad diqqət yetirmişdir (Конрад Н.И. Запад и Восток. Статьи. М , 1972, с.452). Məlum olmuşdur ki, “Şərq” və “Qərb"in konseptual qütbləri, yaxşı halda, müxtəlif xalqlarda tez-tez dəyişən məzmuna malik olmasına baxmayaraq, bir sıra digər qeyri-yekcins xalqlara da şamil edilir. Əslində, qədim və orta əsrlərin çinlilərində “Qərb” haqqında öz təsəvvürləri ol muşdur. Onlar “Qərb” dedikdə, Asiya kontinentinin bir sıra ra yonlarını başa düşürdülər. Həmin rayon sonralar “Şərqi Tür küstan” və “Orta Asiya” adlandırılmışdır. Yeni və ən yeni dövrün çinliləri üçün “Qərb” Avropa və Amerikadır. Qədim romahlar üçün “Şərq” - Suriya, Fələstin, Persiya, Mesopotomi- ya və s. idi. Onların xələfləri olan orta əsr italyanları üçün “Şərq” - Kiçik Asiyadan başlanırdı. Müasir italyanlar üçün isə, o cümlədən, Qərbi Avropa sakinləri üçün “Şərq” - hər şeydən -382 - əvvəl, Çexoslavakiya, Polşa, Rumıniya, keçmiş SSRİ və s. olmuşdur. İkincisi, keçmişdə olduğu kimi, indi də “Şərq” və “Qərb” anlayışları bütün oykumenti (hətta sivilizasiyalı olsa belə) əhatə etmir və onun bu və ya digər bütöv “hissəsinin” sərhədləri ilə üst-üstə düşmür. Həqiqətən, bu məsələ olduqca dolaşıqdır. Faktlara müraciət edək. Məsələn, Bizansı, onun mədəniyyətini, dinini hara daxil etmək olar? Axı Bizans im periyası üç kontinental nəhəng üzərində - Avropa, Asiya və Afrikada yerləşmişdi. Eləcə də indiki Afrikanı, Latın Ame rikasını və ümumiyyətlə, “üçüncü dünya" Ölkələrini hansı “ter minoloji təsisata” aid edə bilərik? Nəhayət, üçüncüsü, XX əsrin son onilliklərindən başla yaraq, “Şərq” və "Qərb" anlayışları sırf siyasi məna daşımağa başlamışdır. Onillər boyu “Şərq” deyildikdə, “SSRİ” və yaxud sosialist ölkələri (həm Avropadan və həm də Asiyadan olan sosialist dövlətləri), eləcə də sosialist oriyentasiyalı ölkələr (on ların coğrafi cəhətdən harda yerləşməsindən asılı olmayaraq) başa düşülürdü. “Qərb” deyildikdə isə, ancaq Qərbi Avropa, Şimali Amerika və Yaponiya başa düşülürdü. Müasir coğrafi terminlər parçalanmış dünyada “şimal", “cənub” bölgüsünü ya ratmışdır ki, artıq bunlar da iqtisadi kateqoriyalara çevrilmişdir. İnkişaf etmiş “şimal", inkişaf etməkdə olan “cənub" bu qəbil dəndir. Bununla bərabər, qlobalist tipli tarixi-kulturoloji kon sepsiyalarda “Şərq”, “Qərb” anlayışları nə coğrafi, nə də lokal baxımdan məhdudlaşdırılmır. Mədəniyyət haqqında yazılan ədəbiyyatlarda “Şərq” və “Qərb” bəzən qarşı-qarşıya qoyulur, bəzən isə çox yaxın dixotomik anlayışlar kimi işlədilir. Qərb-Şərq dixotomiyasında yeni qlobal kontekst irəli sürülür. Konseptual əsasda bu dixotomiya iki anlayış konstruk- -383 - Yüklə 8,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|