Qərarlar ağacı
Bu üsul mürəkkəb və birmənalı olmayan vəziyyətlərdə qərar qəbulunu
asanlaşdırır. O həmçinin bu qərarların qəbul edilməsi zamanı rəhbər tutulmuş
motivlərin təhlili üçün də lazım ola bilər.
“Qərarlar ağacı” mübahisəli qərar və nöqteyi-nəzərlərin şagirdlərə daha yaxşı
aydınlaşdırılmasına kömək edir; şagirdlərin biliklərin cəlbedici formada
ümumiləşdirilməsinə və qiymətləndirilməsinə imkan yaradır. Bu üsuldan istifadə
etməklə şagirdlər mümkün olan qərarların bütün variantlarını, eləcə də bunların hər
biri ilə bağlı müsbət və mənfi cəhətləri müfəssəl təhlil edirlər. Məşğələlər zamanı
şagirdlər aşağıdakı cədvəli doldururlar.
“Qərarlar ağacı” problem
Qərar
Tətbiq etmə qaydası.
-
Məşğələ başlanmazdan əvvəl aparıcı təhlil ediləcək problemi müəyyənləşdirir,
qruplar üçün cədvəlləri hazırlayır.
-
Əvvəlki dərslər (ev tapşırığı) zamanı şagirdlər şərtləşdirilmiş problemlə, tarixi
şəraitlə bağlı biliklər əldə edirlər.
-
Müəllim şagirdləri 4-6 nəfərlik qruplara (4-5) bölür. Hər bir qrup doldurmaq
üçün cədvəllər və markerlər alır. Müəllim tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün vaxt
müəyyənləşdirir: 15 dəqiqədən 20 dəqiqəyədək.
-
Qruplarda iş zamanı şagirdlər problemin həlli variantlarının üstünlük və
çatışmazlıqlarını qeyd edir, sonra isə bu problemlə bağlı qərar qəbul edirlər.
-
Tapşırıq yerinə yetirildikdən sonra qrupların nümayəndələri növbə ilə öz
işlərinin nəticəsini təqdim edirlər. Zərurət olduqda müəllim cədvəlləri müqayisə edir,
qrupları eyni qərarlara gətirib çıxarmış səbəbləri açıqlayır, suallara cavab verir.
Əqli hücum
“Əqli hücum” – şagirdlərin fəallığının həvəsləndirilməsi və ideyaların sürətli
generasiyası üsuludur.
Bu üsuldan konkret problemin həlli, ya da yeni mövzunun öyrənilməsi zamanı
suala cavab axtarmaq üçün istifadə oluna bilər.
I variant
+ –
II variant
+ –
III variant
+ –
Tətbiq etmə qaydası.
-
“Əqli hücum”un hansı problem üzrə aparılacağını qərarlaşdırın. Onu müxtəlif
cavabları ola biləcək sual şəklində formalaşdırın.
-
Şagirdlərdən öz ideyalarını bildirməyi xahiş edin.
-
Bütün ideyaları elə yazın ki, hamı görə bilsin. Bunlar ayrı-ayrı sözlərdən,
yaxud qısa ifadələrdən ibarət ola bilər.
-
Şagirdlərə izah edin ki, onlar bir-birinin ideyalarını şərh edə, ya da artıq
səslənmiş ideyaları təkrarlaya bilməzlər.
-
Şagirdləri fəallığa həvəsləndirin, lakin onları ideyalarını bildirməyə məcbur
etməyin.
-
İdeyaları yazarkən onları qiymətləndirməkdən çəkinin.
-
Öz ideyalarınızı yalnız sinifin fəallığını yüksəltmək zərurəti meydana çıxdıqda
bildirin.
-
Əgər hər hansı cümlə aydın deyilsə, müəllifindən onu izah etməyi xahiş edin,
ya da öz izahınızı verin və şagirdlərin onunla razı olub-olmadığını yoxlayın.
-
Hər yeni təklifi yazın. Çox vaxt bunların ən qeyri-adi, gözlənilməzi və ağılsızı
ən faydalı və maraqlı olur.
-
İdeyalar tükənəndə “əqli hücum”u dayandırın, bütün təklifləri nəzərdən keçirin
və şagirdlərdən xahiş edin ki, onların şərhini versinlər.
Bütün ideyaları şərh etdikdən sonra müəllim şagirdlərin iştirakı ilə bunları
mühümlüyünə görə sıralayır ki, qoyulmuş sualın, yaxud problemin həllinə kömək
edən ideyaları seçmək mümkün olsun.
Rollu oyunlar
Oyunlar daha maraqlı və səmərəli iş formasıdır.
Rollu oyun kiçik improvizasiya-pyesdir. Onun məqsədi təlim materialının
qavranılmasını və dərk edilməsini asanlaşdırmaq, şagirdləri real təhsildə və həyatda
baş verən vəziyyətlərə hazırlamaqdır. Qeyri-müəyyənlik şəraitində, yaradıcılıq
fəaliyyətində, real mühitin əsas cəhətlərinin təxəyyüldə yaradıldığı vəziyyətdə qərar
qəbul etməyi öyrətmək üçün oyundan istifadə olunur.
Müəllimin vəzifəsi öz personajına kənardan baxmağı öyrətmək, bu vəziyyətdə
onun güclü və zəif tərəflərini başa düşməyə kömək göstərməkdən ibarətdir.
Tətbiq etmək qaydası.
-
Müəllim əvvəlcədən situasiya fikirləşib tapır, sinif otağını hazırlayır.
-
Oyunun iştirakçılarını ehtiyatla və ustalıqla seçmək lazımdır.
-
Rolun ifası zamanı münaqişələrin yaranmasına yol verilməməlidir.
-
Rollar qısa olmalı, sadə dildə yazılmalıdır.
-
Müəllim sinfi öz rollarını ifa edən bir neçə qrupa bölə, ya da bir qrupa
oynamağı, qalanlarına isə aktyorların oyununu müşahidə etməyi tapşıra bilər.
Oyunun sonunda şagirdləri ustalıqla rollarından “çıxarmaq” vacibdir.
Yekunlaşdırarkən müəllim diqqəti aktyorların söylədiyi ayrı-ayrı sözlərə deyil,
məşğələnin məqsədlərinə yönəldir.
Vəziyyət üzrə praktikum
Bu üsul şagirdlərdə, az da olsa, şəxsi hüquqi təcrübənin olmasını nəzərdə tutur.
Şagirdlərə mənəvi sahəyə aid problemlərin qoyulduğu və sinifdə ciddi müzakirə tələb
edən müxtəlif vəziyyətlər təklif olunur. Vəziyyət üzrə praktikum tənqidi təfəkkür
vərdişlərini, təhlil qabiliyyətini inkişaf etdirir, mənəvi dəyərləri, mövqeləri forma-
laşdırır. Dəyərlərin müəyyənləşdirilməsinə dair vəziyyət üzrə çalışmalar şagirdlərə öz
rəylərinə görə cavab verməyi və bunları müdafiə etməyi öyrədir.
Tətbiq etmək qaydası
-
Müəllim dərsdə müzakirə olunacaq problem və sualları əvvəlcədən fikirləşib
tapır.
-
Vəziyyət üzrə praktikum üçün materialları diqqətlə seçir.
-
Hər vəziyyətə dair suallar və tapşırıqlar düşünülür. Bunlar 2-dən 5-dək ola
bilər.
-
Vəziyyət ayrı-ayrı kağız vərəqlərində, kartoçkalar şəklində yazılır.
-
Sinif ya cütlüklərə, üçlüklərə, ya da 4-5 qrupa bölünür.
-
Şagirdlərə təlimat, tapşırıq və suallar verilir.
-
Qrupların işi sona çatan kimi müzakirə başlanır.
Diskussiya
Bu üsul həm müəllim, həm də şagirdlər üçün universaldır. Bu üsul onların
qoyulmuş problemlərə və suallara münasibətini öyrənməyə imkan verir. Şagirdlər
verilmiş mövzunu 10-20 dəqiqə ərzində müzakirə edirlər.
Diskussiya şagirdlərə tarix, vətəndaşşünaslıq, hüquqi xarakterli məsələlər və
digər fənlərə aid mühüm problemlərin müstəqil şəkildə müzakirə etmək imkanı verir,
informasiya toplamaq vərdişlərini və fəallığını inkişaf etdirir, bütün şagirdlərə öz
nöqteyi-nəzərini bildirmək və eyni zamanda mübahisədə kiminsə üstünlük qazanmaq
imkanlarını məhdudlaşdırır.
Bu üsul həmçinin, müəllimin tələbi olmadan fikir mübadiləsinə kömək edir,
dinləmək, növbə ilə danışmaq, tolerantlıq nümayiş etdirmək bacarıqlarını inkişaf
etdirir.
Tətbiq etmək qaydası.
Başlanğıcda şagirdlərə diskussiyanın aparılmasının əvvəlcədən tərtib edilən əsas
qaydalarını xatırlatmaq yaxşı olardı:
1.
Danışanı dinləmək.
2.
Eyni vaxtda yalnız bir adam danışa bilər.
3.
Çıxış etmək istəyi varsa, əlini qaldırmalıdır.
4.
Danışanın sözünü kəsməmək.
Müəllim keçiriləcək diskussiyanın mövzusunu əvvəlcədən elan edir.
Diskussiyanın gedişində o, yazı taxtasından asılmış vatman kağızı vərəqində yazılmış
mövzu və plan haqqında məlumat verir. Sonra diskussiyanın başlanması üçün işarə
verir. Müəllim diskussiyanın gedişinə qarışmır, sonda isə yekun vurur.
Dostları ilə paylaş: |