YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
90
yazıtlar şeklinde görülmektedir. Ayrıca, mühür baskıları ve bullalar üzerinde de Urartu 
yazıtları görülebilmektedir. 
Urartu Dili’nin çözümünü olumsuz yönde etkileyen bazı durumlarda söz 
konusudur. Bunlar;  
Mezopotamya’da görülen mitolojik, hukuki ve dini içerik çeşitliliğinin Urartu 
yazınında görülmemesi; 
Yazıtların büyük bir bölümünün tekrarlamalı olması; 
Mezopotamya’nın geleneksel yazı malzemesi olan kil tabletlerin Urartu’da az 
kullanılmış olması ya da bu şekilde yanlış bir düşüncenin varlığıdır. 
Çünkü belirtmek gerekir ki, Urartu Medeniyeti’nin anlaşılmasına yönelik 
arkeolojik ve filolojik araştırmalar oldukça yetersizdir. Hitit Krallığı’nda olduğu gibi, 
Urartu Krallığı’nın da bir arşiv binasının bulunması ve buradaki yazılı belgelere 
ulaşılarak bunların çözümlenmesi bu alandaki birçok belirsizliği de ortadan 
kaldırabilecektir. 
Urartu Dili’nin Yapısal Özellikleri’nden fonolojik yapısının anlaşılması Yeni 
Assur Yazı Sistemi’nin verileri ve Hurri Dili’nde bulunan benzer  kelimelerin 
karşılaştırılmaları ile sınırlıdır. 
Bu sınırlı verilere göre: Urartuca’da  a, e, i, u ve varlığı tartışmalı olan o vokal 
sesleri bulunmaktaydı. Urartu Dilindeki konsonantlar ise: b, d, g, h, k, l, m, n, p, q, s, ş, 
t, z  ve (r, w, y) sesleriydi. Konsonantlardan r ile başlayan kelime bulunmamaktaydı ve 
w ve y’nin kullanımı doloaylı bir şekildedir. Yazılı belgelerden anlaşıldığı gibi 
Urartuca’nın fonolojik yapısının temel özelliği; ses değişmeleri, ses kısalmaları 
benzeşme ve farklılaşma özelliklerinin bulunmasıdır. 
Urartuca’da isimler genellikle i  sesi, bazen de e,  a ve u sesleri ile bitmektedir. 
Kesin olan konsonantla biten hiçbir ismin olmadığıdır. Sıfat yapmakta kullanılan ek, 
ergatif eki olan, soyut isimler yapmakta da kullnılan ve farklı bazı işlevleri  bulunan še 

---

 
91
ekidir. Urartuca’nın temel özelliklerinden birisi eklentili (agglutine) bir dil olmasıdır. Bu 
yönüyle Türkçe’ye benzemektedir. Sözcük gövdelerine takılan çeşitli hal eklerine 
sahiptir. Bu hal eklerini alan kelimeler içinde de ses kaymaları ve farklılaşmalar 
görülebilmektedir. 
Urartuca’nın çözümünde dilin ergatif yapısının ve dolayısı ile geçişli ve geçişsiz 
fiillerin çok önemi vardır. Geçişli fiillerin -u ile geçişsiz fiillerin ise -a ile bitmesi 
Urartuca’da bulunan ender gramer kurallarındandır. Fiil çekimlerinde geçmiş zaman 
dışındaki zamanların tam olarak bilinmemektedir. Urartu Kralları’nın faaliyetlerini 
geçmiş zaman ile açıklamaları, işin kesin yapıldığını göstererek kendileri için bir gurur 
unsuru yaratmaları içindir. Fakat bu dilin çözümü ile uğraşanlar için büyük bir eksikliğe 
neden olmuştur.  
Urartuca’da bunun dışında anlamı kesin saptanamayan birçok kelime ve fiil 
formları da mevcuttur. Bunların ve bilinmeyen diğer dil özelliklerinin anlaşılabilmesi 
daha öncede belirttiğimiz gibi, ancak yeni ve içerik çeşitliliği geniş olan  yazılı belgelere 
ulaşılması ile çözülebilecektir.  Urartu Halkları Hazar Denizi’nin batı  kıyılarından 
Fırat’ın güneylerine, Akdeniz kıyılarına ve Kizzuwatna ve Ugarit’e kadar olan bir alana 
yayıldılar
1
. 
M.Ö. 9. yüzyıl sonlarından 6. yüzyıl başlarına kadar Urartu Dili, Urartu 
İmparatorluğu’nun yayılım alanı olan günümüz adlarıyla: Ermenistan, Azerbaycan - İran 
Azerbaycan’ı ve Kuzeydoğu Irak’tan Fırat nehrine kadar olan bölgelerde yazıya 
aktarılarak yaşatıldı.  Şu ana kadar Urartuca’nın ne coğrafik kökeni ne de hangi 
bölgelerde halkın çoğunluğu tarafından konuşulduğu kesin olarak saptanamamıştır.  
Büyük bir olasılıkla Zab vadisi boyunca uzanan dağlık bölgeler ile Urartu 
başkenti Tuşpa (Van) ve Van gölü civarında bu dili konuşanlar daha yoğundu. 
                                                           
1
 Dinçol    1994,  7 

---

 
92
Urartuca’nın ne zaman bir ölü dil haline geldiğini de tam olarak bilemiyoruz, fakat bu 
yok oluşun sebebi her ne ise Urartu Krallığı’nın yıkılış sebebiyle aynı olmalıdır
2
.  
                                                           
2
 Wilhelm    2004,  119 

---

 
93
8. KAYNAKLAR 
 
ABAY, EŞREF    
 
: “Seals and Sealings”, Ayanis I. 
Roma, 2001, 321 - 351 
AKSAN, DOĞAN  
: 
Her Yönüyle DİL / Ana Çizgileriyle  
Dilbilim, I. cilt, TDK. Yayınları, Ankara 2003  
BALKAN, KEMAL   
:  “Urartular’ın Kökeni ve Dilleri”,  
Belleten XLVIII,  TTK, Ankara 1984 
BARNETT, RICHARD. D  :  “Urartian”,  The Cambridge Ancient History, Volume I. 
Part I, Cambridge, 1970 
BELLİ, OKTAY   
 
: The Anzaf Fortresses and the Gods 
    of 
Urartu, ASYA, İstanbul, 1999  
    
 
 
 
:  “Urartu: Savaş ve Estetik”,    
 
 
 
 
YKY, İstanbul, 2003 
    
 
   
 
: “Anıtsal Kaya Yapıları”, ARAT,  
 
 
 
 
İstanbul, Temmuz 2005,  90   
 
BELLİ, OKTAY- 
 
: “Hazine Piri Kapısı ve Aşağı Zivistan Taş Ocakları”, 
DİNÇOL, ALİ 
 
ANAR, İstanbul, 1980 
BELLİ, OKTAY- 
 
: Two Clay Documents from Upper Anzaf Fortress near  
SALVİNİ, MİRJO    
Van, SMEA 45/2 (2003), 141-152 
BURNEY, CHARLES 
:The Peoples Of The Hills, Londra 1971 
LANG, 
D. 
M 
    
 BURNEY, CHARLES 
: From Village to Empire,  
                                               An İntroduction to Near Eastern Archaeology,  
Oxford, 1977 
ÇEVİK, NEVZAT   
: Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme  
Gelenekleri, TTK Yayınları, Ankara, 2000 
ÇİLİNGİROĞLU, ALTAN  : Urartu ve Kuzey Suriye Siyasal ve 
    Kültürel 
İlişkiler, İzmir, 1984 
    
 
 
 
: Urartu Tarihi, Bornova 1994 

---