YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
71
götürmek,  aluše pahanili ištinini šiuliali aluše huliali auiei: kim sığırları buradan alıp 
(çalıp) herhangi bir yere götürürse(götürecek)
26
.   
  
 
5.2.2.4. DİĞER FİİLİMSİ FORMLAR 
1. -ri eki ile yapılan fiilimsi formları : Bu formların aslında ne anlama geldiği 
tam olarak bilinmemekle birlikte cümlede preteritum 3. pers. sing. ve pasif olarak 
kullanılmaktadır.  İntransitif ve transitif fiillerde görülmek üzere 2 çeşit -ri eki ayırt 
edilebilmektedir. Bu form intransitif fiillerde –uri, olarak karşımıza çıkmakta.  aia: bir 
yerde bulunmak, aia-uri > aiuri; ušta: sefere çıkmak,  ušta-uri > ušturi; manu:  olmak, 
manu-uri > manuri;  bu ek ile oluşan fiillerin anlam değişikliği tespit edilememektedir.  
-ri ekinin transitif fiillerdeki formu –auri olarak karşımıza çıkmakta.  agu: 
koymak,  agu-uri > agauri;  šidu: yapmak, inşa etmek, šidu-uri > šidauri > šidaguri.  g 
sesi burada kaynaşma yaparak, söyleyiş kolaylığı için kullanılmıştır. -ri eki ile yapılan 
verbal formlar daima ui  olumsuzluk (negasyon) eki ile birlikte bulunuyorlar: inuki 
badusini ui sidaguri giei: orada böyle büyük herhangi bir şey yapılmamıştı. ui giei ištini 
šidauri: orada hiçbir şey yapılmamıştı.  qiurani qulduni manu ui giei šidauri: toprak 
işlenmemişti (ekilmemişti) orada hiçbir şey yapılmamıştı. qirane sirabae manu ui aini 
ištini aiuri: toprak mesken değildi (yerleşilmemişti). KI
TIM
 qulduni manu ui giei absiei 
GÁN 
GIŠ Ú
ŠE GIŠ GEŠTIN zari ištini manuri ui PA
5
 ištini agauri:  toprak çoraktı, orada 
ne tahıllı tarlalar ne üzüm bağları ne meyve bahçeleri orada yoktu, orada bir kanal 
yapılmamıştı. ui, bu anlatımlarda hep olumsuz cümlelerle birlikte görülmektedir. -ri eki 
pasif bir anlam da sözcüğe katmaktadır.  
Urartuca metinlerde -ri ile biten başka sözcükler de vardır. Bunlar ui 
negasyonuyla birlikte değiller ama bunların hangi kategoride olduklarını saptamak zor.  
                                                           
26
 Melikişvili 1971, 
 
60,61 

---

 
72
 Araştırmalar sonucu ele geçirilecek yeni yazıtlarda  ui sözcüğünü belki olumlu 
cümlelerde de görebiliriz. Çünkü ui sözcüğü sırf negasyona bağlı bir verbal form 
olmayabilir. 
 
5.2.2.5. İMPERATİF (EMİR KİPİ) 
 Emir Kipi aktif ve pasif olarak iki kısımda incelenmektedir: 
5.2.2.5.1. AKTİF (ETKEN) İMPERATİF 
  
Bu form genellikle lanetleme, beddua metinlerinde karşımıza çıkmaktadır. 
İmperativ formlarından 2. ve 3. tekil şahıs ve 3. Çoğul şahıs eklerini biliyoruz. 2. tek. 
şah. imperatifi transitif ve intransitif fiillerde –i veya –e suffixi ile yapılmakta ve bu 
ekler fiillere takıldığında hem transitif göstergesi -u hem de intransitif göstergesi -a 
sesleri ortadan kalkmaktadır: turui/e > turi/e: mahvet, yok et. ula/i > uli: git, defol. aluše 
tiule uli turi...: her kim söylerse (söyleyecek) git (ve) mahvet... 
3. tek. şah. aktif. imperatif eki –inini’dir ve bu ek takılırken transitif fiillerin 
göstergesi olan -u sesi düşer.  turu: mahvetmek,  > turu-inini > turinini: O mahvetsin. 
manu: olmak, > manini: O olsun. Bu fiilde -ni’ler asimilasyondan dolayı benzeşme 
yaparak kısalır. turinini 
d
Haldiše 
d
IM-še 
d
UTU-še DINGIR
MEŠ
 mani 
d
UTU-ni pini:  Haldi 
Teişeba Şivini (ve) diğer tüm tanrılar onu güneşin altında yok etsinler, mahvetsinler. 
Bu formu bazen iyilik, sağlık, ihsan dileyen metinlerde de görmekteyiz. manini 
d
Haldini 
bedini 
I
Minua 
I
İšpuinehine 
I
İnušpua 
I
Minuahine ulguše pisuše alsuiše: Haldi ona İşpuini 
oğlu Minua’ya Minua oğlu İnuşpua’ya hayat sevinç ve mutluluk olsun. aru: vermek, > 
arunini: O versin. 
3. çoğul  şahıs imperatif eki –tini/eni  olarak karşımıza çıkmaktadır:  turu: 
mahvetmek, >  turutinieni  >  turutineni: Onlar mahvetsinler. 
d
Haldiše 
d
IM-še 
d
UTU-še 
qiuraše DINGIR MEŠ-še turutineni mani e’a zilibi qiurani edini: Haldi, Teişeba, Şivini 
yeryüzü tanrıları onun soyunu dünya yüzünde yok etsinler. 

---

 
73
 
5.2.2.5.2. PASSİF (EDİLGEN) İMPERATİF 
 Passif durumdaki emir kipi formlarını  3. tekil ve çoğul  şahıslarda görmekteyiz. 
Bunlardan 3. tek. passif. impereatif eki –ulini’dir. UDU.MÁŠ.TUR 
d
Halde nipsidulini 
GUD 
d
Halde urpulini: Haldi için (uğruna) kesilsin, bir oğlak (ve) bir boğa kurban 
edilsin. Bu fiil formu eski Urartuca metinlerde oldukça sık bulunur. 3. çoğul passif. 
imperatif eki –uali olarak görülmektedir: urpuali: kurban edilsinler. 
Tablo 8 : İmperatifin negasyon (olumsuzluk) formları  
                  Aktif (Etken) 
                    Passif (Edilgen) 
2. tekil şahıs: turi/e, uli 
? 
3. tekil şahıs: turinini, manini 
Urpulini 
3. çoğul şahıs: turutineni 
Urpuali 
   
Emir kipinin prohibitive (yasak bildiren) formları  -mei  olumsuzluk ekiyle 
yapılmaktadır. Bu form 3. tek. ve çoğ. şahıslarda görülür. Fiil formunun 3. tek. şahsı, fiil 
köküne takılı olan  –diani eki ile gösterilir. Bu ek takılırken genellikle kökün son seslisi 
olan -u düşer. šepuiarudiani > šepuiardiani; kuludiani > kuldiani; haiudiani > haidiani. 
Kök sözcükte bir -d sesi  varsa ve bu -u’nun önünde yer alırsa, -u sesi düşerken her iki -
d’de düşer: lakudu-diani > lakuiani.  
3. çoğulda olumsuzluk eki geçişli fiilde geçmiş zaman bildirme kipinde olduğu 
gibidir:  kulu: terk etmek, atmak fiiliyle, kulituni; 
d
Haldiše 
d
IM-še, 
d
UTU-niše 
DINGIR
MEŠ
-še mei tini mei armuzi mei zilbi qiuraidi kuletuni: Haldi, Teişeba,  Şivini 
(ve) diğer tanrılar yeryüzünde (onun) adını (onun) ailesini onun zürriyetini 
bırakmasınlar.  

---