YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
68
I
Inišpuaše 
I
Minuahiniše 
d
Halde suse šidištuše:  İşpuini söyler Ben Sarduri oğlu  İşpuini 
İşpuini oğlu Minua ve Minua oğlu İnuşpua Haldi’nin Susi tapınağını yaptırdık.  
3. çoğ. şah. eki -itu’ dur. -itu eki fiile takıldığında fiilin transitif göstergesi olan -
u sesi düşer: hau-itu > haitu: onlar fethettiler. atganadu-itu > atganaditu: onlar kurban 
ettiler. tiau-itu > tiaitu: onlar söylediler. atu-itu > atitu: onlar geldiler. Fakat buna karşın 
olarak bazen -itu ekinin -i’si düşer ve transitif -u yerinde kalır. suidu-itu > suidutu: onlar 
hücum ettiler. šeridu-itu > šeridutu: onlar ayırdılar. Transtiflik göstergesi olan -u’nun 
önünde bir –-r- sesi varsa sözcüğe –itu takılırken trns. -u ve -itu  ekinin -i-’ si düşer: 
paru-itu > paritu > partu: onlar sürüp götürdüler. aru-itu > arutu > artu: onlar verdiler.  
Transitif göstergesinden önce bir –tu/-du hecesi varsa 3. çoğ. şah. geçmiş zaman 
şöyle yapılır: atu-itu > atitu: onlar yendiler. eğer bu gibi formlarda bir başka suffix (ek) 
daha varsa -itu’nun -i’si düşer ve tt/dt kaybolur: šidištu: inşa etmek, šidištitu: onlar inşa 
ettiler.  šidištitu-li (değil) > šidištuli (olur). zadu: yapmak ,icra etmek, zaditu: onlar 
yaptılar, zaditu-me (değil) > zatume (olur): onlar benim için yaptılar. zatuli: Onlar onları 
(o işleri) yaptılar. 
( Akkuzatif Plural) zaditu-li > zadtuli > zatuli. Yukarıdaki örneklerde çok dentalli 
(diş sesleri) seslerin kısalma eğilimleri başka dillerde de söyleniş kolaylığının 
sağlanması için uygulanan bir kuraldır.   
Transitif fiil köklerinin çeşitli türetmeleri vardır:  
Gövdeleri -ul eki ile türetilenler: teru: koymak,yerleştirmek, < terulu;  suidu: 
atmak uzaklaştırmak, < suidulu; Bu partikel’in işlevi tam olarak bilinmez ama J. 
Friedrich’e göre; -ul ile türetilen formlar gövde formları ile aynı anlamda ve aynı şekilde 
çekimlenmektedir. Bunun dışında -abi, -ulabi, -ulani gibi formlar da görülmektedir. 
Bunların transitif verblere neden takıldığı tam olarak bilinmiyor. 1 sing. -bi eki yerine –
abi, 3. sing. -ni eki yerine -ani görülür ve bunlar takıldığında transitif göstergesi olan -u 
sesi kalkar: harharšu-abi > harharšabi; ieše 
KUR
bamni harharšabi: Ben Bamni Ülkesi’ni 
yerle bir ettim. -ul partikeli ile türetilmiş fiillere de ek  takılabiliyor. ašulu-ani > ašulani; 

---

 
69
ašuluabi > ašulabi: inani LÚGAL-e nunabi mei ali LÚ A.ŠI
MEŠ
 -še partu šeri partu iu 
KUR
ebani ašulabi: Bu (ganimet) kralın payına geldi (düştü) ama savaşçılar ne aldılarsa 
kendileri için aldılar ben (de) Ebani Ülkesi’ni terk ettim.   
 
 5.2.2.2. İNTRANSİTİF (GEÇİŞSİZ) FİİLLER 
İntransitif verblerin (fiillerin) gövde vokalleri genellikle -a’dır:  nuna: gelmek, 
naha: binmek, tırmanmak v.s. Bazı verbal köklerin sonlarına -u getirilerek transitif verb; 
-a getirilerek intransitif verbler yapılabiliyor:  
šia: gitmek, gelmek; ušta: yola çıkmak, ( < intransitif); šiu: getirmek, götürmek, çıkarıp 
almak, uštu: yollamak, yönlendirmek, sunmak ( < transitif). 
İntranstif fiillerde ul- prefixinin kullanıldığını görmekteyiz. ul-ušta: önde gitmek; bunun 
dışında -šul suffixininde olduğu düşünülür,  šul-ušti: yüzü yere gelmek, yere kadar 
eğilmek. 
İntransitif fiillerin çekimleri: Urartuca yazılı belgelerinin çoğunluğu geçmiş 
zaman ile yazıldıkları için cümle intransitif durumdayken fiillerin çekiminde geçmiş 
zamanı daha iyi tanıyoruz. Buna göre intransitifte 1. tek. ve 1. ve 3. çoğ. şahıs fiil çekim 
ekleri ve bu eklerin uygulandıkları örnek intransitif fiiller: ušta: sefere çıkmak (yola 
çıkmak), nuna: gelmek, naha: gelmek, yukarı çıkmak, šia: gitmek
25
. Aşağıdaki tabloda 
bu ekleri almış intransitif fiillerin  sing. ve plur. durumlardaki biçimlerini görebilirsiniz: 
 
 
 
 
                                                           
25
 Melikişvili 1971, 
 
51-55 
 

---

 
70
Tablo 7 : Fiil çekim ekleri almış intranstif fiiller 
Singular
Plural
1. -di eki : uštadi, nunadi, nahadi, šiadi 
 
3. -bi veya -e eki : uštabi, nunabi, nahabi, 
šiabi   
-li  eki : uštali, nunali 
 
İntransitif verblerden -ia gövdeli olanlar -di, -bi, ve -li ekleriyle çekimleniyorlar. 
1. sing: kutiadi: gittim, hutiadi: döndüm, bidiadi: geri döndüm. 3. sing. -iabi gövdeli 
derasiabi: O korktu.  3. plur. -iali gövdeli arnuiali: onlar yardıma geldiler. 
Bazı intransitif verbler -i vokali ile biterler ve intranstif çekim eklerini alırlar:  ištiedi: 
ben korktum. suluštibi: O saygıyla eğildi. aištibi: O zıpladı, sıçradı. kuluaršibi: O kaçtı. 
Diakonof  -i gövdeli intransitif fiillerin aslında -ai ekiyle türetilmiş fiiller olduğunu ve 
bunların -i’ye dönüştüğünü düşünür: suluštaibi > suluštibi; aištaibi > aištibi gibi. 
 
5.2.2.3. FUTURUM (GELECEK ZAMAN) BİLDİREN FİİLLER  
Urartuca’da gelecek zaman anlamı veren ifadelere genellikle lanetleme 
cümlelerinde rastlamaktayız.  Transitif verblerde gelecek zaman yapan 3. tek. şah. eki -li 
veya -le (li/e)’ dir.  tiule: O söyleyecek. Relatiflik gösteren aluše sözcüğüyle bu ekin 
sıkça kullanıldığını görmekteyiz: aluše tiule: kim söyleyecek. aluše tule: kim tahrip 
ederse (edecek). aluše šiule: kim alacak olursa. Lanetleme textlerinde bir işi başkasına 
yaptırmak, yani kauzatiflik gelecek zaman bildirimleriyle karşımıza çıkmakta: aluše ule 
inili dule: kim bu işleri başkasına yaptırırsa (yaptıracaksa).  
Lanetleme formlarında ayrıca  aše:  ne zamanki, eğer,  ile oluşan cümleler de 
kullanılır ve şartlı gelecek zaman anlamı ifade ederler.  ikukahine 
I
Rusaine hubi gi aše 
pili nikiduli...: Eğer bir kimse bu kanalla herhangi bir yeri sularsa (sulayacak olursa) ... 
Futur anlam ifade eden bir başka ek 3. şah. plur.’de -ali (a-li) ekidir. huliali: çalıp 

---