YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
59
5.2.1.2. PRONOMENLER (ZAMİRLER) 
1-Personal Pronomina (Şahıs Zamirleri): Urartu metinlerinden tespit 
edilebildiği kadarıyla şahıs zamirlerinden sadece 1. ve 3. tekil şahıslar bulunmaktadır. 
1. tekil sing. ergatifte: ieše  : ben; ieše ini pili aguni: Ben bu kanalı yaptırdım. 
Dilbiliminde ben zamiri müstakil şahıs zamiridir fakat bunun yanında Urartuca’da 
enklitik eki de bulunmaktadır 1. şahıs kasus obliqus var. –me: beni, bana. Bu ek olarak 
kullanılır ve çekimlenmiş cins isimler ile zaman ve fiillere takılır. 
d
Haldišeme aruni: 
Haldi bana verdi, arume (3. pers. sing. -ni düşer): o bana verdi. artume: onlar bana 
verdiler. alušme: kim bana. hašialme: onlar beni dinlediler
21
. 
3. tek. şah. (Gövde kasusu) bağımsız  şahıs zamiri; “mani”: onu; turinini 
d
Haldiše 
d
IM-še 
d
UTU-še DINGIR 
MEŠ
  –še  mani: Tanrı Haldi, Fırtına tanrısı Teişeba, 
Güneş Tanrısı Şivini ve diğer tanrılar onu mahvetsinler. 3. Şah. (nominatif belirtici ek –
ni ile) sing: -manini; terubi manini esini LUGÁL-tuhini: onu ben kral yaptım. 
2-Possessiv pronomina (İyelik Zamirleri): Urartuca’da 1. tek. şah. sing. iyelik 
eki enklitik olarak isimlere takılan  –uki:  (benim) ekidir. 
KUR
ebaniuki: Benim ülkem. 
Kasus çekim ekleri uki’nin arkasına takılır. 
I
Utupuršini ... nunabi kaiuke: (Datif) 
Utupurşini benim önüme geldi. KUR-ni 
KUR
ebaniukidi: Benim ülkeme katıldı. (Drektif 
eki –di,  -uki ekinin arkasında bulunmaktadır.) Urartuca’da -bi eki transitif cümlelerde 
preteritum 1. tek. şah. sing. ekidir intranstif cümlelerde ise 3.tek. şah. eki olur. ersidubi 
KUR
ebaniuke: (datif) Ben insanları Ülkeme yerleştirdim. Bazen -uki ekinin baştaki -u 
sesi ortadan kalkar: 
KUR
ebani-uki-di > 
KUR
ebanikidi. Bazen -uki ekinin sonundaki ses de 
değişebilmektedir:  nunabi 
I
Hilaraduani kauke. 3. Şahıs possesif (aidiyet) zamiri: -
masi’dir:  
aluše tinini tule maše tini teli ..: kim benim ismimi tahrip ederse onun ismini koyarsa ... 
3-Demonstratif pronomina (İşaret Zamirleri): Urartu metinlerinde en sık 
rastlanan işaret zamiri ini: (bu)’ dir. Herhangibir ek almadan yapılırlar, pluralde ise -li 
                                                           
21
 Melikişvili 1971, 
 
43-46 

---

 
60
eki ile oluşturulmaktadır.  inili: bunlar.  Bunların yanında bir de  instrumental plural 
olarak inani: (bunlarla) vardır.  
İşaret zamiri sing örn: 
I
Minuaše 
I
Išpuinihiniše ini pili aguni: İşpuini oğlu Minua 
bu kanalı yaptırdı.  
plur. örn: inili ebanili: Bu ülkeler, instrumental plural örn: inani arniušiani: bu 
eşyalardan.  ina kelimesinin ini zamirinin lokatifi olduğu düşünülmekte ve büyük bir 
ihtimalle öyledir. 
ina: burada (bunun içinde). Kural olarak işaret zamirleri ilgili kelimenin önüne 
konmakta:  ini pili ... gibi. Fakat bu kuralı bozan ayrılıklar da bulunmaktadır.  İşaret 
zamiri ini’nin sonuna iyelik zamiri -uki takılabiliyor ve o zaman -uki benim, anlamını 
kaybeder ve ini işaret zamirinin anlamını güçlendirir: ini-uki > inuki: Bunun gibi, bunun 
aynı, anlamlarını verir. Bunun dışında ini’ye başka eklerde takılmakta. lokatif: inuka: bu 
yerde, ablatif: inukani: buradan, inukani ešini: bu yerden dışarı, inukahini: bunun gibi, 
inukahini edini: bundan sonra, inukahine 
I
Rusaine hubi: Kral Rusa’nın bu vadisine ait. 
Topzava Steli’nde “inukani edini”nin Assurca karşılığı “ina arkaniš” olarak geçmekte, 
ini işaret zamirine -usi eki takılarak: inusi: böyle, şöyle, anlamları vermekte. 
4-Emfatik Pronomina (Vurgulu, Güçlendirici Zamirler): 1. şah. iyelik zamiri 
-uki’nin yanında anlamı güçlendiren bir başka zamir -uli: bir diğeri, başkası anlamlarını 
verir ve lanetleme metinlerinde sıklıkla rastlanılır.  aluše uliše tiule ieše 
URU
Luhiuni 
haubi...: kim bir başkası Luhiuni kentini ben fethettim derse..., aluše ule inili duli...: kim 
bir başkası bu işleri yaptı derse... 
5-Relatif pronomina (ilişki zamirleri): Urartu Dili’nde ilişki zamirlerinden en 
çok karşımıza çıkan  ali:  hangi, ne anlamlarını verir. ali ‘aše manu arubi 
LÚ
huradinaue
MEŠ
: Hangi esirler içinde erkek varsa onları (ben) savaşçılara verdim. inani 
LUGÁL-e nunabi mei ali 
LÚ
Á.SI
MEŠ
-še partu šeri partu: Bunlar krala geldi (kralın 
payına düştü). Fakat neyi savaşçılar aldılarsa onları ayrıca aldılar.  Plur. gövde halinde 
normal olarak ali veya eli kullanılır. Ergatif durumda ise bu pronomene ergatif eki olan -

---

 
61
še takılır fakat eklendiği kelimenin gövde vokali -i değil -u olur. aluše ini DUB-te tule.. : 
Kim bu yazıtı tahrip ederse...  
Relatif pronomen ali veya alu’ ya bazı partikeller -ki/e ve -pi takılır.  aliki ... 
aliki: bunlar ve diğerleri (bir kısmı, diğer kısmı) anlamlarını verir. aliki zašgubi aliki 
šehiri agubi: Bunların bir kısmını öldürdüm (esir edilenler) bunların bir kısmını canlı 
aldım. Bu formla kullanılan ve hemen hemen aynı anlamı veren bir diğer pronomen ise 
ali ... alipi’dir. 
I d
Šarduriše ale ali 
LÚ
UKÙ
MEŠ
 
GIŠ
šurginikaini kuluaršibi šatuni 
KUR
Uškiani 
KUR
Bamni 
badgulubi zašgubi alipi kuluaršibi 
d
IM-še GIBÍL-bi: Sarduri der ki; düşmanlarımın bir 
kısmı benim silahımın önünden kaçtı. Ben Uşkiani ve Bamni Ülkelerini aldım, (ondan 
sonra) kuşattım, öldürdüm hangileri kaçtı ise onları Fırtına Tanrısı Teişeba yaktı. aluki 
bazen aluka şeklinde lokatif olmakta ve aluka: benim olan anlamını vermektedir. 
6-  İndefinit Pronomina (Belirsizlik zamirleri): Hem canlı hem de cansız 
varlıklar için kullanılan  ainiei  (varyantları: aini, aniei): herhangi bir şey, herhangi bir 
kimse, anlamlarını veren ve sıklıkla kullanılan belirsiz zamirlerdir aluše ainiei inili duli: 
her kim bu işleri başka birinin yaptığını söylerse; qirani sirabae manu ui aini ištini aiuri: 
Toprak iskan edilmemişti, hiç kimse orada yoktu. Bir başka belirsiz zamir ise giei 
(varyantları;  gie,  gi): Goetze; ainiei için herhangi bir kez, herhangi bir zaman 
anlamlarını kullanmış, fakat daha sonra bunun herhangi bir şey anlamı taşıdığı ortaya 
çıkmıştır
22
.  ui  giei ištini šaduri: orada hiç bir şey yapılmamıştı.  ui  giei ištini manuri: 
orada hiç bir şey yoktu. aluše giei inukani esinini šiule...: kim herhangi birşeyi bu yerden 
götürürse...  
 
 
 
                                                           
22
 Melikişvili    1971,  45-50 
 

---