Zahid xəLİL
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
_____________Milli Kitabxana________________ 55 Görürsən bir məclisdə geyimi, bəzək–düzəyi ilə diqqəti cəlb edən bir cavan əyləşib. Bədən üzvlərinin tənasübü, yaraşığı da gözəldir. Birdən o, danışmağa başlayır. Ətrafındakılar onun mənəvi kasıblığını–nitqinin bəsitliyini, ifadələrinin səviyyəsizliyini, ətrafındakı insanlara qeyri - səmimi münasibətini görəndə bu adamın geyimi də, xarici gözəlliyi də nəzərdən düşür. Ona qulaq asmaq istəmirsən, tezliklə ondan uzaqlaşmağa çalışırsan. Nadanlığı, əttökənliyi bizi ondan uzaqlaşdırır. Bəzən əksinə də olur. Geyimi və xarici görünüşü çox da diqqəti cəlb etməyən bir gənc elə gözəl, ağıllı, insanların ruhunu oxşayan sözlər deyir ki, daxilindəki gözəllik üzə çıxır. Onu saatlarla dinləmək istəyirsən. Çünki, onun daxili dünyası, içi gözəldir. Hamı onun nə qədər məlumatlı, zəngin mütailəli bir insan olduğunu görür. Əvvəlcə heç kəsin diqqətini cəlb etməyən bu adamın xarici görünüşü də bizə xoş gəlməyə başlayır. Onun üzündə çapıq varsa, ayağında və sifətində bir əyrilik mövcuddursa bu da bizə bir gözəllik əlaməti kimi görünür. Bu isə nəticədə onun cəmiyyətdəki mövqeyini müəyyənləşdirir. O danışanda başqaları susur. Hamı onun fikrini öyrənmək istəyir. Necə edək ki, bu gün tərbiyəsinə başladığımız uşaq da sabah belə bir gənc olsun? Şəxsiyyətə çevrilsin, hamı onunla hesablaşsın? Uşaqlıqdan gəncliyə və qocalığa doğru gedən mənalı ömür bədii ədəbiyyata borcludur. Uşaq vaxtı oxuduğu ilk bədii nümunələr həmin tərbiyənin bünövrə daşlarıdır. Nümunə kimi misal gətirdiyim o gəncin mütailəsi zəngin olub. İnsan çox şeyi kitablardan xüsusilə bədii ədəbiyyatdan öyrənir. Bədii sözə ədəbi əsərə marağı uşaq qəlbində yaradan ilk insan valideyndir. Məlumat üçün deyim ki, uşaqlarda şeirə maraq anadangəlmə olur. Uşaqlarda həmin qabiliyyət ana bətnində formalaşır. Yadda saxlayaq: Uşaq məhəbbət meyvəsidir. Ailənin təməli qoyulmağa başlanan sevgi duyğularının ilk dəqiqələrindən uşağın dünyaya gəldiyi günə qədər hər şey təbii bir harmoniyaya əsaslanır, sevgi, nəvaziş duyğularının uyğunlaşması, təbii instiktlərin bir– birini tamamlaması bu harmoniyanı yaradan atributlardır. Uşaq _____________Milli Kitabxana________________ 56 həmin harmoniyanın nəticəsi kimi dünyaya gəlir. Poeziyanın yaratdığı duyğular həmin harmoniyanın bir hissəsidir. Şeir misralarının ölçüsü, ritmi, musiqililiyi, ürəkdə yaratdığı xoş əhval ailə harmoniyasının ən tərkib hissəsinə çevrilir. Buna görə də uşaq doğularkən şeir anlamağa xüsusi qabiliyyəti olur. Ona qayğı ilə yanaşanda həmin qabiliyyət inkişaf edir. Uşaq böyüyəndə də ömrünün sonuna kimi kitabdan ayrılmır. Amma körpə vaxtı həmin qabiliyyət məhv olsa, sonralar onu yenidən bərpa etmək çətin olur. Təsəvvür edin ki, təzə ağac əkmisiniz. Sulamasanız o, quruyacaq. Axı, hələ körpədir. Kökü dərinə işləməyib. Ağac quruyandan sonra onu sulamağın mənası yoxdur. Bax, uşağın ədəbiyyatı da təzəcə əkilən o tingə verilən suyla müqayisə oluna bilər. Bəs uşaq üçün bədii əsərləri necə seçək? Necə edək ki, yeni əkdiyimiz ağaca verilən təmiz su kimi uşağa təqdim etdiyimiz əsərlər də yaşına uyğun gəlsin, anlamaq səviyyəsinə uyğun gəlsin. Həm də bədii cəhətcə kamil olsun. Bunlar başlıca faktorlardır. Burada səhv etmək olmaz. Sən uşağa elə bir nağıl danışarsan ki, xəyalını küsdürər, ədəbiyyata marağını heç edər. Axı tingə təmiz su əvəzinə çamır versən, yaxud ona zərərli mayelər versən zəhmətin hədər gedər. Uşaq ədəbiyyatla beşikdə tanış olmağa başlayır. Ana körpənin bütün əzablarına dözə - dözə ona nəğmələr oxuyur. Xalq bu nəğmələrə layla adını verib. Layla formaca bayatıya oxşayır. O, iki hissəyə bölünür: 1) əsas hissə 2) nəqanat Göründüyü kimi layla həm şeirdi., həm də layla mətnidi. Onun musiqi hissəsini anaların özləri bəstələyir. Əsas hissə bayatının bütün forma xüsusiyyətlərini saxlayır. Hər bəndi dörd misra, hər misrası yeddi heca olur. Birinci, ikinci və dördüncü misralar qafiyələnir. Üçüncü misra sərbəst buraxılır. A laylay, balam laylay, Alınmaz qalam laylay. Sənə gəc baxanları Yandırsın nalam laylay. _____________Milli Kitabxana________________ 57 Bu əsas hissədən sonra nəqarat gəlir. Onlar azdır: 1) Laylay beşiyim laylay Evim eşiyim laylay 2) Laylay qızım a laylay Körpə quzum a laylay 3) Laylay hər kəsim laylay Sənə nər kəsim laylay Bu nəqaratlar bəzən başqa bir laylanın ilk iki misrası da olur. Uşaq çox körpədirsə laylanın sözləri də qısa olur. Lay, lay, lay, Lay, lay, lay. Bu sözlər hələ ədəbiyyat deyil. Lakin onun ana tərəfindən oxunması çox vacibdir. Ananın beşik başında müəyyən avazla layla oxuması ailədə sevgi harmoniyasının tərkib hissələrindəndir. Uşaq beşikdə ikən bu nəğmələri dinləyir. Ana ürəyinin ən dərin guşəsində, psixoloqların ifadəsi ilə desək, könül dünyasının qırxıncı otağında hamıdan gizlətdiyi ən ali sözlərini laylaya çevirib uşağına danışır. Körpə anlayır ki, balaca olmağına baxmayaraq o, evin sayılan və çox əziz üzvüdür. Ana nəğmələri körpənin yuxusuna bal qatır, onu ruhən sakitləşdirir. Ona görə də körpə rahat yatır. Ananın xoş avazı ilə körpənin ruhuna nəğmə qədər mülayim bir duyğu seli axır. Uşaq başa düşür ki, onun anası – atası var, arxası var, köməyi var, müdafiə edəni var. Bu nöqtədə çox arzu edirəm ki, siz işlətdiyim “Uşaq başa düşür ki” ifadəsinə tam inanasınız. Əgər siz bu sözü gəldi–gedər, təsadüfi bir ifadə kimi qəbul etsəniz, yəni uşağın lap körpə vaxtından nə isə başa düşdüyünə inanmasanız, bizim tərbiyə işimiz boş söz yığımından ibarət olacaq. Mən qəti əminəm ki, uşaq nəinki körpəliyində, hətta ana bətnində olanda başa düşür. Bunu tibb elmi çoxdan kəşf edib. _____________Milli Kitabxana________________ 58 Bir həkim–ginekoloq yazır ki, bətnində 4–5 aylıq uşağı olan bir ana məndən xahiş etdi ki, körpəni xaric edim. O, çox şeyləri əsas kimi gətirdi və bunun zəruriliyini isbat etməyə çalışdı. Mən bunun mümkünsüzlüyünü söylədim. Qadın küsüb getdi. Bir neçə aydan sonra məlum oldu ki, uşaq doğulub, amma anasını əmməkdən imtina edir. Belə məlum oldu ki, körpə hələ bətində ikən ananın onu məhv etmək fikrində olduğunu duymuşdu. Sizi bilmirəm, mən o həkimə də, onun gəldiyi qənaətə də inanıram və ona görə deyirəm: Uşaq hər şeyi duyur. Ona insan kimi, gələcəyin şəxsiyyəti kimi baxın! Layla deyərkən ana səsini başqa səslərlə, məsələn, radio, televiziya, maqintafon yazıları ilə əvəz etmək olarmı? Xeyr! Həmin səslər ana laylalarının effektini verməyəcək. Uşaq üçün ananın nəğməsi dünyanın ən böyük müğənnilərinin səsindən gözəl və təravətlidir. Uşaq öz anasının səsini yüzlərlə səsin içindən asanca seçir. Laylalarda bəzən ana çəkdiyi əzablardan gileylənir: Laylay dedim yatınca, Gözlərəm ay batınca Canım cəzana gəldi Sən hasilə çatınca. Amma bu giley ən yaxın adama, dosta, sirdaşa deyildiyinə görə uşağa mənfi təsir etmir. Uşaq hiss edir ki, anası onu çox sevir, bütün əzablara dözür. Hasilə gətirmək üçün çoxlu çətinlik çəkir. Bu sözlərin yaratdığı duyğular bir az böüyəndə uşağın öz evinə, ailəsinə, daha sıx bağlayan hisslərə çevrilir. Layla vasitəsilə ana uşağına insani keyfiyyətlər aşılayır. Tərbiyə sanki ana südü və nəğmələri ilə qətrə - qətrə onun qəlbinə dolur. Laylay dedim yatasan, Qızıl gülə batasan. Qızıl gülün içində Şirin yuxu tapasan. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|