Zahid xəLİL
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
_____________Milli Kitabxana________________ 47 da əfsanədir. Buna görə də xalq bir sır tarixi hadisələrin əsil mahiyyətini tam bilmədiyi halda onun əsas istiqamətini hiss etmiş və müəyyən tarixi hadisələr və şəxsiyyətlər haqqında əfsanələr yaratmışdır. Dünya ağalığı niyyətinə düşən Makedoniyalı İskəndər haqqında Azərbaycan dilində bir neçə əfsanə var. Bunlardan birinin məzmunu budur ki, İskəndərin buynuzu varmış. Bu barədə o, heç kəsə bir söz demirmiş. Təkcə onun dəlləyi bu sirri bilirmiş. Bir gün dəllək bu sirri ürəyində saxlaya bilmir, onu dərin bir quyuya söyləyir. Quyunun suyundan qamışlar bitir. Həmin qamışdan bir çoban tütək düzəldib çalanda görür ki, tütək deyir: İsgəndərin buynuzu var buynuzu Sonra bu sirr didən – dilə düşür, onu hamı bilir. Azərbaycanda hiyləgər, başqasına tor qurub ev yıxmaqla məşğul olan adamlar haqqında deyirlər: Filankəsin qarnında buynuzu var. Xalqın məcazi şəkildə işlətdiyi bu buynuzun İsgəndərin başında bitməsinin səbəbi də yəqin ki, bu fatehin adamlara qan uddurmasıdır. Maraqlı burasıdır ki, Azərbaycanın Şirvan zonasında, xüsusilə Şamaxıda bir neçə dəfə güclü zəlzələ olub. Ara – sıra indi də kiçik təkanlar olur. Xalq bu zəlzələnin səbəbini İskəndərin həmin buynuzu ilə əlaqələndirir. Guya İskəndər o zaman Azərbaycana gələndə qəhrəman bir qız onunla güləşir və başından dəbilqəsini vurub salır. Məlum olur ki, İskəndərin daz başının ortasında bir buynuz var. Qız onu tutub necə dartdısa buynuz qırılır. İskəndərin də bütün gücü bu buynuzda imiş. O, məğlub olub vətəninə qayıdır. Amma adamların yadından çıxıb buynuzun qırığı torpağın altında qalır. Deyirlər ki, Şamaxı zəlzələlərinin yaradan həmin o buynuzun qırığıdır. Azərbaycan əfsanələrinin müəyyən qismi quşlar haqqındadır. Bu əfsanələr uşaqlar üçün xüsusilə maraqlıdır. Şanapipiyin başında niyə kəkili var? Bayquşlar nə üçün daha çox xərabəlik sevir? Təxminən buna bənzər suallara Azərbaycan əfsanələrində cavab tapmaq mümkündür. _____________Milli Kitabxana________________ 48 Şanapipik haqqında əfsanədə deyilir ki, Yusif və Nəsib adlı iki qardaş, onların da bir bacısı varmış. Bir gün qardaşlar ova gedir, bacılarına da tapşırırlar ki, yemək hazırlasın. Bacı çox gözləyir, amma qardaşlar gəlib çıxmır. Onda qız allaha yalvarır ki, onu quşa çevirsin, gedib qardaşlarını tapsın. Guya allah onu doğrudan da quşa çevirir. O, havaya qalxıb qardaşlarını axtarır. Təsadüfən quşa çevriləndə onun başında darağı varmış. Daraq kəkilə çevrilir. Quş tez – tez bup – bup deyir. Bu o deməkdir ki, Yu – sif, Nə - sib, gəl, tap! Əfsanələrin bir qrupu yer, qalalar, dağlar, qayalar barədədir. Əlbəttə bu əfsanələr təkcə uşaq ədəbiyyatı üçün yox, toponimiya ilə məşğul olan alimlər üçün də maraqlı ola bilər. Uşaqlara tarixi şəxsiyyətləri sevdirmək işində də əfsanələrin rolu böyükdür. Cavanşir, Babək, Cavidan, Qatır Məmməd haqqında bir sıra əfsanələr var ki, onlarsız Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını təsəvvür etmək mümkün deyil. Uşaq ədəbiyyatı tədqiqatçıları belə bir mühüm cəhəti ön plana çəkirlər ki, bu sənəti yumorsuz təsəvvür etmək mümkün deyil. Çünki, yumor uşağı cəlb edir. Ən ciddi mətləbləri zarafat yoluyla oxucuya təqdim etmək mümkündür və zəruridir. Uşaq gərək tərbiyə olunduğunu duymasın. Buna görə də ən ciddi məsələləri zarafat tərzi ilə demək lazım gəlir. Bu sahədə lətifə janrının ənənələri uşaq ədəbiyyatı üçün ən yaxşı amil olur. “Molla Nəsirəddin” lətifələri Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı üçün ən yaxşı mənşə rolunu oynayır. Molla Nəsirəddin adı ilə bağlı olan və az qala bütün dünyada məşhurlaşan lətifələrin əsasını gülüş, satira və sarkazm təşkil edir. Bu lətifələrin Azərbaycan uşaqları arasında geniş yayılmasının birinci səbəbi onun yumoristik təbiətidirsə, ikinci səbəbi həmin lətifələrdə kəskin zəkanın, yüksək ağlın, həm də tərbiyəvi əhvalatların olmasıdır. Lətifələrin baş qəhrəmanı Molla Nəsrəddin uşaq qədər sadəlövh, alim qədər bilici, qəhrəman qədər cəsarətlidir. Bəzən onun hərəkətlərindəki sadəlövhlük gülüş hədəfi olur ki, bunun da tərbiyə işində böyük əhəmiyyəti var. Styopa dayını rus və dünya uşaqları ilə onun _____________Milli Kitabxana________________ 49 sadəlövhlüyünə görə sevirmi? Əslində Molla Nəsrəddin obrazı xalq tərəfindən uşaqlar üçün yaranmış hərtərəfli dolğun bir surətdir. Nəsrəddin bütün xalqlarda, lakin müxtəlif adlarda tanınır. Xacə Nəsrəddin, Xoca Nəsrəddin, Molla, Xacə kimi tanınan bu adamın tarixi şəxsiyyət olması haqqında maraqlı mülahizələr var. Alimlər belə təxmin edirlər ki, bu adam Xİİİ əsrdə yaşamışdır. Bir qrup alimlər isə daha cəsarətli mülahizələr irəli sürərək onun görkəmli Azərbaycan şairi və alimi Xacə Nəsrəddin Tusi olduğu gümanına gəlirlər. Molla Nəsrəddin lətifələri dövrün ictimai eyiblərini cəsarətlə açır, mollaların, qazıların iç üzünü xalqa göstərə bilir. Bu lətifələrin gözəlliyi orasındadır ki, onlarda artıq, lüzumsuz əhvalatlar yoxdur. Şəhərin tükü” lətifəsində oxuyuruq: «Deyirlər ki, Molla birinci dəfə kənddən şəhərə gələndə başına çox qəribə əhvalatlar gəlir. Bu əhvalatlardan biri də belə olur. Molla şəhərin qalalarını, bürclərin görüb heyran – heyran baxırmış. Bunu görən məmurlardan biri onu ələ salmaq istəyir, yaxınlaşıb ondan soruşur: - Nə olub a kişi? Dəvə nalbəndə baxan kimi nə gözünü zilləyib baxırsan? Molla deyir: - Vallah mən kənd adamıyam, şəhərə birinci dəfədir ki, gəlirəm. Baxıram ki, evlər, küçələr, bağlar, dükanlar hər şey var. Özləri də çox gözəldir. Amma bax, şəhərin o yan – bu yanında göyə dikələn bu şeylər nədir, başa düşə bilmirəm. Məmur yaxındakı bürclərdən birini göstərib deyir: - Niyə başa düşmürsən? Bunlar bizim şəhərin başının tükləridir belə dik – dik durublar. Molla başa düşür ki, məmur onu ələ salır. Bir ona baxır, bir də dönüb bürcə baxır. Elə bu zaman şəhər hakimi beş – on adamla bürcün üstünə çıxıb ətrafa baxmağa başlayır. Molla məmura deyir: - Şəhərinizə sözüm yoxdur. Amma belə ki, mən görürəm, deyəsən, şəhərinizin başını təmiz saxlamırsınız. _____________Milli Kitabxana________________ 50 Məmur soruşur: - Niyə? Molla həkimgili göstərib deyir: - Bir bax, bir tükün üstünə neçə bit dırmaşıb”. Məmurun üzünə qarşı onun və böyüyünün bit olduğunu söyləmək kiçik cəsarət deyil. Lakin Molla bunu öz sadəlövhlüyünün pərdəsi altında dediyi üçün heç bir cəza almır. Maraqlıdır ki, bütün lətifələrdə Molla Nəsrəddin ifaçıdır, hətta Temurləngin, müxtəlif şahların qaniçən olduğunu, onların ədalətsizliyini üzlərinə eyir, amma cəzalanmır. Çünki onun bu ciddi ittihamları yumor örtüyünə büküldüyü üçün qəhrəman təhlükəsiz qalır. Molla Nəsrəddin lətifələrində dövrün yalançı və ikiüzlü məhkəmələri, din xadimləri, hətta o dövr üçün toxunulmaz sayılan din qanunları ifşa olunur. İslam dininin geniş hökmranlıq etdiyi bir zamanda bu cür ifşaçı olmaq həqiqi inqilabçılığa bərabərdir. Mollanın qazılara, onların məhkəmələrinə münasibəti maraqlıdır. Məhkəmə xadimləri çox zaman Mollanı dolaşdırıb məhkəməyə çağırırlar ki, onu azacıq da olsa cərimələsinlər. Heç olmazsa xalq içindəki hörmətinə xələl gətirən bir iş görsünlər. Belə hallarda Mollanın yumor maşını daha dəqiq işləyir. Söz döyüşündə o qazıları pis vəziyyətə salır, onların çirkin simasını ifşa edir. Bəzən Mollanı məhkəmələrə çağırırlar ki, ondan kömək alsınlar. Qazılar bunu çətin anlarda edirlər. Belə vaxtlarda Molla məsələni xalqın xeyrinə həll edir. Əlbəttə ki, yumor hissini bir an belə yaddan çıxartmamaq şərtilə. Molla Nəsrəddin yumoru 700 ildən artıqdır ki, bütün şərqi dolanır. Xalq ona yeni əlavələr edir. Molla Nəsrəddin lətifələrində tərbiyə məsələlərinə həsr olunmuşlar da az deyil. Uşağı qabaqcadan şillə ilə vurub sonra iş dalınca göndərən valideynlər, onların tərbiyə üsulu ciddi tənqid olunur. Molla uşaqların dili ilə dövrün ictimai eyblərini ifşa edir. Guya Molla hələ balaca uşaq imiş, meşədə odun yığırmış. Bir də görür ki, bir dəstə atlı kəndə gəlir. Diqqətlə baxanda bu atlıların Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|