Zahid xəLİL
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
_____________Milli Kitabxana________________ 59 Ana arzu edir ki, uşaq yatanda qızılgülə batsın. Çünki qızıl gül ətirlidir, təmizdir, bütün çirkablardan uzaqdır. Bu sözlər sadə görünsə də böyük gücə malikdir. Uşağı cəmiyyətin təmiz, ləyaqətli bir üzvü kimi böyütmək arzusundan doğur. Uşaq ədəbiyyatının başlanğıcı olan layla balacalar üçün yaranan söz xəzinəsinin mühüm qaynağıdır. Bu qaynaqdan bəhrələnən Azərbaycan şairləri bir sıra maraqlı nümunələr yaratmışlar. Məsələn, Mirvarid Dilbazinin laylalarında bədii sözün imkanları genişlənir. Şair öz nəğməsində oxucusuna əlavə məlumatlar verir, onun duyğusuna, düşüncəsinə estetik və əqli tərbiyəsinə təsir göstərən lövhələr yaradır. Məsələn: Yat ömrümün çiçəyi Gecə keçdi, ay batdı. Sən hələ də oyaqsan Laylam sübhü oyatdı. Yat canım, gözüm layla Qurbanın özüm layla. Şair uşaqla ciddi söhbət edir. Yalnız anaların duya bildiyi ziddiyətlərdən bəhs edir. İlk baxışda bu şeirdə bəhs olunan ziddiyyət nəzərə çarpmır. Çünki ziddiyyətli fikirlər adətən antonim sözlərlə ifadə olunur. Burada isə ziddiyyət omonim sözlərlə təsdiq olunmuşdur. Sən hələ də oyaqsan, Laylam sübhü oyatdı. Şair demək istəyir ki, sən yatmalı olduğun halda oyaqsan. Əgər uşaq sübh çağı yuxudan oyansaydı burada heç bir qeyri normallıq yox idi. Əgər uşaq hələ oyaq ikən ananın laylası sübhü oyadırsa bu kontrastdır. Bu cür lövhəni yaradan şair isə laylaların verdiyi poetik imkanlardan səmərəli istifadə etmişdir. Mədinə Gülgün isə öz “Layla” şeirində xoş həyatımızı, körpələrin xoşbəxtliyini tərənnüm edir. Yatağım isti, yumşaq, _____________Milli Kitabxana________________ 60 Ehtiyac səndən uzaq Təkcə anandır oyaq Sənindir yuxusu da Ən şirin arzusu da. Arxam, pənahım laylay Mənim sabahım laylay. Şair Teymur Elçinin “Analar və laylalar” əsərində uşaq poeziyasındakı laylay janrı özünün daha yeni bir mərhələsinə gəlib çatmışdır. Teymur Elçin laylalarla nağılların sintezindən istifadə edərək həm balaca oxucuların maraq dairəsinə təsir göstərir, həm də onların biliklərinə daha yeni şeylər əlavə edir. Bir silsilə təşkil edən bu şeirlərin birincisi uşaqlara laylalar haqqında ümumi məlumat verir. Gecələri oyaq qalır Layla çalır Analar. Bundan sonra şair turacın, delfinin, qurbağanın, canavarın, kirpinin və insanın laylasından bəhs edir. Müəllif hər bir heyvanın laylasından bəhs etmədən əvvəl həmin heyvanın xarakterik cəhətləri, xasiyyətləri haqqında oxucuya məlumat verir, bu məlumat kiçik bir süjetdən doğur və hadisə tamamlandıqdan sonra heyvan öz laylasını oxuyur. Bu nəğmənin əsasını onun öz balasına tövsiyyəsi təşkil edir: Yat mənim küçük balam, Tez böyü kiçik balam. Qulaqların, gözlərin Dişlərin iti olsun Quzunun əti olsun Yediyin. Kimi görsən parçala Böyü canavar bala Parçala, parçala, parçala Uu – uu _____________Milli Kitabxana________________ 61 Uu – uu... Göründüyü kimi bu silsilə şeirlərdə layla yalnız formadır, xalq ədəbiyyatından uşaq şeirinə keçən şəkildir. Bu əsərlərində şair kiçik oxucusuna ziddiyətlər haqqında ilkin məlumat verir. Bu xüsusiyyət göstərir ki, layla janrı Azərbaycan uşaq şeirində xeyli inkişaf etmişdir. Ümumiyyətlə folklorun şəkli xüsusiyyətləri Azərbaycan uşaq şeirinin formasının ilkin əsası olmuş və bu əsas üzərində inkişaf etmişdir. Kimdən soruşsan ki, uşaq nə vaxtdan danışmağa başlayır? Yəqin ki, belə cavab verəcək, gərək uşağın ən azı bir yaşı olsun ki, yavaş–yavaş sözlər desin. Səhviniz var! Uşaq dünyaya gəldiyi ilk dəqiqədən danışmağa başlayır. Yadınıza salın, uşaq doğulan kimi qışqırır: İnqaaa. Hələ aydın nitq ilə heç bir əlaqəsi olmayan səslər çıxarır: Qığğğ, bığğğ, dığğğ... Bu səslər daha çox təbiəti yamsılayır. Quş ciggiltəsinə, bulaq səsinə, külək zümzüməsinə bənzəyir. Siz ətrafda söhbət edirsiniz. Elə fikirləşirsiniz ki, beşikdə uyuyan körpənin heç nədən xəbəri yoxdur. O, heç nə başa düşmür. Yanılırsınız. Uşaq bir neçə aylıq olanda sait və samit səslərinə bənzəyən səslər çıxarır. Deməli o, ətrafındakı danışıqları dinləyir, özü üçün həmin səslərin intonasiyasını müəyyənləşdirir. 8–9 aylığında səslərin təqlidinə başlayır. Deməli körpənin yanında danışanda, ona laylalar deyəndə sözləri düzgün tələffüz etmək lazımdır. Uşaq danışmağa başlayanda ən asan sözləri demək istəyir. O, bəzi səslərin yerini səhv sala bilər. Məsələn, ən çox işlənən qənd sözünü danq kimi deyə bilər. O, “cücə”yə “cücü” deyə bilər. Uşaq əsasən birhecalı sözləri xüsusilə ana, baba, ata sözünü daha tez deyir. Çünki, bu sözləri gündə bir neçə dəfə eşidir. Deməli, artıq bizim kimi danışmaq istəyir, ona kömək etmək lazımdır. Əvvəlcə uşağa onu əhatə edən əşyaların adını təkrarlatmaq olar. Əlbəttə bunu zorakı bir üsulla deyil, müəyyən üsulla etmək lazımdır. Məsələn, qaşığı əlinə götürüb guya heç uşağı görmürsən, sadəcə bu mətbəx alətini əzizləyirsən: “Qaşıq! Sən nə gözəl qaşıqsan, ay qaşıq” deyirsiniz. Uşağı əhatə edən əşyaların adlarını _____________Milli Kitabxana________________ 62 beləcə əzizləmək yolu ilə körpəyə öyrətmək olar. Uşağın təkcə yemək – içmək, yataq alətləri deyil, onların özlərini əzizləyən şeir parçaları da var. Həmin parçalar uşaqların nitqinə xüsusi təsir göstərir. Belə janrlar nazlama və ya oxşama adlanır. Bu janr uşağın ailəyə gətirdiyi səadəti tərənnüm edir. Nazlamalarda ananın arzuları üstünlük təşkil edir. Uşaq bu səslərdən xoş bir aura ilə əhatə olunur. Bu şeirlərdə uşağın sevinci belə ifadə olunur. Ağ əllər, ağ biləklər Bağçada qal, küləklər Eşitsə ata gəlir, Gah gedər, gah iməklər. Oxşamalar eynən uşağın özünə bənzəyir. Uşaq bir qədər böyümüşdür. Divardan, ev əşyalarından tuta – tuta yeriyir, yıxılır, bir də ayağa durur. Onun hərəkətlərində hələ ciddilik yoxdur. Addımlarını qeyri dəqiq atır, hara getdiyini bilmir. Valideynin uşağa oxşaması üçün dediyi şeir parçaları da belədir. Balama qurban inəklər, Balam nə vaxt iməklər?! Balama qurban ilanlar, Balam haçan dil anlar?! Balama qurban sərçələr Balam nə vaxt dirçələr?! Balama qurban ağ atlar Balam nə vaxt çay adlar?! Balama qurban meyvələr Balam haçan evlənər?! Balama qurban daylaqlar Balam nə vaxt oynaqlar?! Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|