Zahid xəLİL
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
_____________Milli Kitabxana________________ 23 min mаnаt qоpаrıb аldığı kitаb kiməsə lаzımdırmı? Bu suаlın cаvаbı demək оlаr ki, heç kəsi düşündürmür. Məktəblərə sinifdənkənаr охu üçün lаzım оlаn klаssik və müаsir ədəbiyyаt, dünyаnın müхtəlif ölkələrində yаrаnаn gözəl bədii kitаblаr isə çаp оlunmur. Bəz bütün bunlаrın qаrşısını аlmаq mümkündürmü? Mümkündür. Bizə elə gəlir ki, uşаq ədəbiyyаtının əsl охucusu məktəblərdədir. Deməli, bu kitаblаrın аlıcısı dа, istehsаlçısı dа Təhsil Nаzirliyinin özü оlmаlıdır. Nаzirlik öz sistemində bu ədəbiyyаtın çаpı və sаtışı ilə məşğul оlаcаq bir şöbə yаrаtmаlı, həmin sənətin bilicilərini bu işə cəlb etməlidir. Dövlətin mаddi köməyi оlmаdаn belə, bu şöbə həm gözəl kitаblаr burахаr, həm də yаzıçılаrı kоnkret işə cəlb edə bilər. Biz əminik ki, Аzərbаycаn uşаq ədəbiyyаtı Sаbir, Səhhət, Şаiq, Ахundоv ənənələrini yаşаtmаqlа, müаsir dünyаnın ən gözəl əsərlərinin qаrşısındа duruş gətirə biləcək gözəl əsərləri hələ bundаn sоnrа yаrаdаcаqdır. _____________Milli Kitabxana________________ 24 UŞAQ ƏDƏBİYYATİ VƏ FOLKLOR Dünya xalqlarının uşaq ədəbiyyatının mənşəyi və kökləri onun müstəqil bir sənət sahəsinə çevrilməsi barədə tədqiqatları birinci növbədə bu ədəbiyyatın həqiqi mahiyyətini başa düşməyə, inkişaf yolunu aydınlaşdırmağa kömək edir. Lakin hər bir xalqın həyat tərzi, psixologiyası və milli xüsusiyyətlərinə uyğun folkloru olur. Uşaq ədəbiyyatının folklordakı kökləri xalqın xarakteri ilə bağlı spesifik səciyyə daşısa da bir sıra qanunauyğunluqlar öz ümumiliyini saxlayır. Azərbaycan folklorundakı spesifik cəhətlərin ortaya çıxarılması, başqa sözlə bu xalqın uşaq ədəbiyyatının mənşəyindəki özünəməxsusluğun araşdırılması onun inkişaf yolunun düzgün müəyyənləşdirilməsi üçün ilkin əsasdır. Uşaq ədəbiyyatının spesifik cəhətlərindən ən başlıcası onun yüksək fantaziyalara əsaslanmasıdır. Uşaq ədəbiyyatında həyat reallığı ilə yanaşı, parlaq rənglərlə əks edir, xəyalı qanadlandıran dinamik süjetlər vasitəsilə ideal qəhrəmanlıqdan, romantik bir aləmdən söhbət gedir. Xalqın yaratdığı laylalar və oxşamalar, tapmacalar və yanıltmaclar, nağıllar və dastanlar uşaq ədəbiyyatının mənşəyi rolunu oynayır. Uşaq ədəbiyyatı bu beşikdə pərvəriş tapır. Öz miflərində və eposlarında sadə bir dillə yüksək romantik hisslər və əhvalatlar verən yunanları vaxtilə “normal uşaqlar” adlandırırdılar. _____________Milli Kitabxana________________ 25 Həmin xalqın incəsənətinin mənşəyi haqqındakı aşağıdakı fikirləri maraqlı görünür: “Yunan incəsənətinin əsası yunan mifologiyasıdır, yəni xalqın fantaziyasına, şüursuz bədii surətdə işləmiş olan təbiət və ictimai formalardır” Azərbaycan xalqı zəngin bir ədəbiyyat yaratmışdır. Bu ədəbiyyatda humanizm, qardaşlıq hissləri tərənnüm olunur, xalqın arzu və istəkləri, düşmənə nifrəti verilir. Bu ədəbiyyat xalqın həm tarixi, həm etnoqrafiyası, gələcək haqqında şirin xəyalları və apardığı mübarizələrin tarixçəsidir. Xalq əsrlər boyu uşaqlarını bu ədəbiyyatla tərbiyə etmiş, ona həyatının ağır və məşəqqətli günlərindən nağıllar danışmış, sevincini, adət və ənənələrini mahnılarına, bayatılarına hopdurmuşdur. Uşaq folklorunun xalqın taleyi ilə bağlılığı məsələsi A. Nəbiyevin tədqiqatlarında maraqlı şərhini tapır. “Azərbaycan folklorunun janrları” əsərində müəllifin bu gün uşaq folkloruna çevrilmiş nəğmələrin yaranması ilə bağlı fikirləri orijinal görünür “Gün çıx, gün çıx, Kəhər atı min çıx.” İlkin təsəvvürə görə, günəş qırmızı rəngli kəhər ata minərsə, həm özünü tez yetirir, həm də bol istilik gətirir. Lakin burada başqa bir cəhət də var və bu tipli folklor nümunələrini uşaq ədəbiyyatına çevirən də odur. Burada obrazlılıq sadə bənzətməyə əsaslanır. Günəşin bir anda üfüqdə parlamağını xalq, onun kəhərə minməsinə bənzədir. Yəni günəş ölüvay – ölüvay parlamasın, gur işıq saçsın və bir anda güngünorta yerinə qalxsın. Kəhər atı minmək günəşin sürətinə işarədir və A. Nəbiyevin kitabında bunlar elmi şəkildə izah olunur. Uşaq xalq ədəbiyyatı ilə beşikdə tanış olmağa başlayır. Sonra bu nəğmələr oxşamalarla, oyun sözləri, cırnatmalar və yanıltmaclarla əvəz olunur. İlk vaxtlar yalnız “Lay – lay – lay” sözləri ilə başlayan nəğmələr sonra: Dəvə dabanı, _____________Milli Kitabxana________________ 26 Gəzər obanı, Altı ayağı, İki dabanı. (Bu tapmacanın cavabı tərəzidir) kimi metaforalara keçir. Həqiqi ədəbiyyata xas olan sözaltı mənalar, obrazlar aləmi, ağıllı, müdrik atalar sözlərinə çevrilir. Demək, uşaq cəmi 7 – 8 yaşlarına qədər ədəbiyyatın sirrləri ilə zəngin olan bir aləmə düşür və bu aləmin gözəlliyi onu heyran edir. Bəs bu aləmdə uşaq nə mənimsəyir, ədəbiyyat onun hansı qabiliyyətinin inkişafına təsir edir? Bu suallara cavab vermək üçün ümumiyyətlə xalq uşaq nəğmələrinin poetikasını, ayrı – ayrı janrların xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirmək lazımdır. Layla janrının ilk müəllifləri çox güman ki, analar özləridir. Uşaq çox körpə olanda layla onu yatırtmaq üçün oxunur. Sözləri də çox qısa olur Lakin uşaq bir neçə aylıq olandat sonra ana onun nəsə başa düşdüyünü yəqinləşdirir və laylasına mənası olan sözlər əlavə edir. Bu nəğmələrdə ananın böyük sevgisi ilə yanaşı çəkdiyi əziyyətlər də öz əksini tapır. Ana sanki uşağa başa salmaq istəyir ki, onun zəhməti ağırdır, buna görə də anaya əziyyət vermək lazım deyil, vaxtında yatmaq gərəkdir ki, ana da yata bilsin. Laylay dedim yatasan, Qızıl gülə batasan. Qızıl gülün içində Şirin yuxu tapasan. Ana bu ilk nəğməsində körpəsinə demək istəyir ki, qızıl gül kimi təmiz ol, ləyaqətli ol, yəni insan ol, namuslu bir ömür sür! Teymur Elçin heyvanların da laylalarını yaradıb. Canavar laylasında deyir: Yat mənim küçük balam, Tez böyü kiçik balam. Qulaqların, gözlərin, Dişlərin iti olsun. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|