Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Fəsil 9. Beynəlxalq xüsusi hüquqda əqli mülkiyyət hüququ
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 9. Beynəlxalq xüsusi hüquqda əqli mülkiyyət hüququ
Fəsil 9. Beynəlxalq xüsusi hüquqda əqli mülkiyyət hüququ Konvensiyada müəllifin müstəsna hüquqlarından olan tərcümə hüququna da xüsusi diqqət verilmişdir. Əsərin tərcüməsi, tərcüməni dərc etmək, tərcümənin dərc edilməsinə icazə vermək hüquqları tərcümə hüququnun elementləri kimi göstərilir. Konvensiya müəlliflik hüquqlanmn mühafizəsi ilə əlaqədar xüsusi işarə (copyriqht) müəyyən etmiş, əsərin ilk dəfə çapdan çıxdığı tarixini və müəlliflik hüququnun sahibinin göstərilməsini zəruri hesab etmişdir. Əks təqdirdə sadalanan formal tələblərə cavab verməyən əsər Ümumdünya Konvensiyasının iştirakçısı olan dövlətlərdə mühafizə olunmayacaqdır. Belə işarəyə malik olan kitabın və ya digər əsərin yenidən çapı zəaıri olduqda, maraqlı şəxs nəşriyyata və müəllifə icazə üçün müraciət etməyə borcludur. Nəhayət, Bern Konvensiyasından fərqli olaraq Ümumdünya Konvensiyasının geriyə qüvvəsi yoxdur. 20 dekabr 1996-cı ildə Cenevrədə çağırılmış diplomatik konfransda yeni, universal “ÜƏMT-nin müəlliflik hüquqlarına dair Müqaviləsi” qəbul edilmişdir. Müqavilə müasir dövrün tələblərinə müvafiq olaraq müəlliflik hüquqlarının obyektlərinin dairəsini genişləndirmiş və onların mühafizəsini yeni səviyyəyə qaldırmışdır. XX əsrdən etibarən isə elmi-texniki tərəqqinin İnkişafı ilə əlaqədar meydana gələn insanların əqli fəaliyyətinin forma baxımından yeni nəticələrinin mühafizəsi aktuallıq kəsb etdi. Müəlliflik hüquqları ilə üst-üstə düşməyən, lakin ona oxşar olan hüquqlar müxtəlif cür: "analoji", "əlaqəli", "qohum" hüquqlar adlandırıldı. Texniki vasitələr ifaçıların: rol oynayan, oxuyan, musiqi aləti çalan aktyorun, müğənninin, musiqiçinin yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticələrini onların özündən ayırdı. Radionun, televiziyanın imkanları ifaçıların iştirakı olmadan onların fəaliyyətinin nəticələrini geniş tamaşaçı auditoriyasına çıxartmağa şərait yaratdı. Nəticədə ifaçının razılığı olmadan onun əsərlərini, ifa fəaliyyətini təkrar-təkrar verməklə külli miqdarda gəlir əldə edən təşkilatlar meydana gəldi. Bütün bunların qarşısını almaq məqsədi ilə əqli mülkiyyət hüququnda "əlaqəli hüquqlar" institutu yarandı. 152 § 2. Müəlliflik və əlaqəli hüquqların beynəlxalq hüquqi mühafizəsi riciliyində ciddi dəyişiklik etmədən həmin konvensiyaya qoşula bilər, Müxtəlif hüquq sistemli ölkələrin konvensiyaya qoşulması üçün heç bir maneə yoxdur. Belə ki, konvensiyada maddi hüquq nomıalarından daha çox milli hüquqa istinadlara geniş yer verilmişdir. Konvensiya bu sahədə mövcud olan beynəlxalq mexanizmləri ləğv etmir, əksinə onları daha da təkmilləşdirərək, əlavə beynəlxalq hüquq normaları yaradır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin mənafeyinə cavab vemıəyən Bern Konvensiyasından fərqli olaraq Ümumdünya Konvensiyasında onlar üçün müəyyən imtiyazlar; milli etmi, mədəniyyəti və təhsili inkişaf etdirmək məqsədi ilə dövlət tərəfindən məcburi lisenziyalann verilməsi; əsərin çap olunmasından 10 il sonra azad tərcümə hüququnun yaranması, radio və televiziya verilişlərinin azadlığı və tədris və elmi məqsədlərlə çap olunmuş əsərlərdən azad istifadə nəzərdə tutulmuşdur. Konvensiya müəlliflik hüquqlarının mühafizə müddətini qısal- daraq, müəllifin ölümündən sonrakı dövrü 25 ilə endinnişdir. Konvensiyanın 1-ci maddəsində ədəbi, bədii və elmi əsərlərin siyahısı müəyyən edilmişdir. Bern Konvensiyası kimi Ümumdünya Konvensiyasında da milli rejim prinsipi təsbit edilmişdir. Konvensiyaya görə həm Razılığa Gələn Dövlətlərin vətəndaşlarının əsərləri, həm də həmin dövlətlərin ərazisində ilk dəfə çap olunan əsərlər digər Razılığa Gələn Dövlətin ərazisində axırıncının öz vətəndaşlarının əsərləri və ya onun ərazisində ilk dəfə çapdan çıxan əsərlər üçün müəyyən etdiyi mühafizə sisteminə malikdirlər. Razılığa Gələn Dövlətlərin vətəndaşlarının çap olunmayan əsərləri digər Razılığa Gələn Dövlətdə, axırıncının öz vətəndaşının çap olunmayan əsəri üçün nəzərdə tutduğu mühafizəyə malikdir. Həmin Konvensiyanın məqsədləri üçün hər hansı Razılığa Gələn Dövlət özünün milli qanunvericiliyi ilə onun ərazisində daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxsləri öz vətəndaşlarına bərabər tuta bilər. Beləliklə, Konvensiya hətta Razılığa Gələn Dövlətlərin ərazisindən kənarda çap olunan Razılığa Gələn Dövlətlərin vətəndaşlarının əsərlərinə də mühafizə təqdim edir. 151 Fəsil 9. Beynəlxalq xüsusi hüquqda əqli mülkiyyət hüququ 2) İttifaqın üzvü olan ölkələrdən hər hansı birinin vətəndaşı olmayan, lakin həmin ölkələrdə ilk dəfə və yaxud İttifaqın üzvü olan ölkə ilə üzvü olmayan ölkədə eyni vaxtda əsəri çap olunan müəllifin həmin əsərinə münasibətdə; 3) İttifaqın üzvü olan ölkələrdən hər hansı birinin vətəndaşı olmayan, lakin onlardan hər hansı birində daimi yaşayan müəlliflər həmin ölkənin vətəndaşı olan müəlliflərə bərabər tutulduğundan onların əsərlərinə münasibətdə. Konvensiyanın 5-ci maddəsi ilə İttifaqın üzvü olan dövlətlərdə əsərləri mühafizə edilən müəlliflərə milli rejim verilir. Ümumiyyətlə, Konvensiyada müəlliflik hüquqları iki qrupa bölünür: 1) İttifaqın üzvü olan dövlətin milli qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan müəlliflik hüquqları; 2) Konvensiya ilə birbaşa nəzərdə tutulan müstəsna hüquqlar. Bura əsərin tərcümə olunması, icrası, onun radio və ya televiziya ilə nümayişi, onun yenidən işlənməsi və s. ilə əlaqədar müəllifin müstəsna hüquqları aid edilir. Konvensiyanın 7-ci maddəsinə görə müəlliflik hüquqlarının qorunma müddəti müəllifin bütün ömrü boyu davam etməklə onun ölümündən 50 il sonrakı dövrünü əhatə edir. Kinomatoqrafiya, fotoqrafıya əsərlərinə, anonim və ya təxəllüslə çap olunmuş əsərlərə münasibətdə isə nisbətən qısa müddət (əsərin yaradılmasından sonra 50 il həddində) müəyyən edilmişdir. Eyni zamanda, İttifaqın üzvü olan ölkələr müəlliflik hüquqlarının mühafizəsi ilə əlaqədar daha uzun müddət müəyyən edə bilərlər. Hazırda Bern İttifaqının inzibati funksiyalarını Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı (ÜƏMT) yerinə yetirir. Müəlliflik hüquqları sahəsində ikinci əsas çoxtərəfli müqavilə 1952-ci ildə Cenevrədə imzalanmış “Müəlliflik hüquqları haqqında" Ümumdünya Konvensiyası hesab edilir. Konvensiyanın mətninə bir neçə dəfə əlavə və dəyişikliklər edilmişdir. Hazırda 1971-ci il redaktəsində qüvvədədir. Azərbaycan Respublikası 1996-cı ildən Konvensiyanın iştirakçısıdır. Bern Konvensiyasından fərqli olaraq Ümumdünya Konvensiyası daha universal xarakter daşıyır. Hər bir dövlət öz milli qanunve- 150 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|