Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi
Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi xıx əsrin axırlarından etibarən bir sıra məhkəmələrin təcrübəsində funksional immunitetə istinad edilmişdir. Sonralar Avstriya, Belçika, İsveçrə, İtaliya, Yunanıstan, AFR və s. dövlətlərin məhkəmə təcrübəsində immunitetin bu növü tətbiq edilmişdir. Keçən əsrin 70- ci illərindən başlayaraq qəbul edilən bir sıra milli qanunlarda, o cümlədən 1976-cı il xarici dövlətin immunitetləri haqqında ABŞ qanununda. 1982-ci il məhkəmələrdə dövlətə immunitet verilməsini nəzərdə tutan Kanada aktında, 1984-cü il xarici dövlətin immuniteti haqqında Avstraliya aktında funksional immunitet təsbit edilmişdir. “Beynəlxalq xüsusİ hüquq haqqında” Azərbaycan Respublikası Oanununda da funksional immunitet öz əksini tapmışdır: "Dövlətin bağladığı mülki-hüquqi əqdlərə, əgər bu onun öz suveren funksiyalarını yerinə yetirməklə əlaqədar deyilsə, bu qanunun müddəaları tətbiq edilir". Dövlətin bağladığı mülki-hüquqi əqdlərin “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanunla tənzimlənməsi, əslində həmin əqdlərlə hüquqi və fiziki şəxslərin bağladığı mülki-hüquqi əqdlərin bərabər tutulması deməkdir ki, bu da nəticədə immunitetin tətbiqini istisna edir. Dövlətin bağladığı əqdlər onun Öz suveren funksiyalarmı yerinə yetirməklə əlaqədardırsa, onda həmİn qanun tətbiq edilə bilməz. Əqdin dövlətin suveren funksiyalarını yerinə yetirməklə əlaqədar olub-olmamasım müəyyən edərkən müxtəlif meyarlardan istifadə edirlər. Daha çox əqdin xarakterini və məqsədini əsas götürürlər. “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa görə də dövlət tərəfindən bağlanan hüquqi əqdlərin xarakteri onun hüquqi təbiəti və səbəblərinə əsasən müəyyən edilir. Təcrübədə sadalanan meyarlar dövlət tərəfindən bağlanan əqdin xarakterini müəyyən etmək üçün kifayət etmədiyinə görə funksional immunitetlə əlaqədar ziddiyyətli qərarların qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur. Eyni əqd bəzən bir məhkəmə İnstansiyasında dövlətin öz suveren fıınksiyalarım yerinə yetirməklə əlaqələndirilir, digərində isə həmin əqdin xüsusi-hüquqi xarakter daşıdığı göstərilir. Hətta Beynəlxalq Hüquq Komissiyası özünün 1999-cu İldə Cenev- 128 § 3. Dövlət immunitetinin məzmunu və növləri nin aşağıdakı növləri fərqləndirilir: 1) mütləq immunitet; 2) funksional immunitet; 3) məhdud İmmunitet. Mütləq immunitet zamanı dövlət bütün hallarda tam həcmdə immunitetdən İstifadə edir. İmmunitetin məzmununu təşkil edən bütün elementlər mütləq immunitetin aid olduğu hallarda gözlənilir. Dövlət fəaliyyət növündən asıh olmayaraq, hər bir halda ona malik olur. İmmunitet institutu tarixən mütləq immunitet növündə meydana gəlmiş, zaman keçdikcə onun yeni foımalan nəzəriyyə və təcKibədə özünə yer almışdır. Qeyd edildiyi kimi mütləq immunitet beynəlxalq təsərrüfat dövriyyəsinə mane olduğundan dövlətlər könüllü olaraq ondan imtina etməli olmuşlar. Eyni zamanda, bu gün də mütləq immunitet mövqeyinə üstünlük verən dövlətlər vardır. Bu baxımdan 1986-cı ildə ABŞ-da Çin Xalq Respublikasına qarşı qaldınlan iddia ilə əlaqədar ÇXR hökumətinin bəyanatı maraq kəsb edir. 1911-ci ildə Çin hökuməti tərəfindən buraxılan istiqrazların ABŞ-da yaşayan sahibləri ÇXR-ə qarşı ABŞ məhkəməsində iddia qaldırırlar. İşə baxılarkən ÇXR hökuməti verdiyi bəyanatda göstərirdi ki, məhdud immunitet onu tanımayan dövlətlər üçün məcburi ola bilməz, ÇXR mütləq immunitet prinsipinə üstünlük vemıəkdə davam edir. Funksional immunitet adından göründüyü kimi dövlətin yerinə yetirdiyi funksiyalardan asılı olaraq ona şamil edilir. Bu mənada dövlətin funksiyalarını iki qrupa bölürlər: 1) ümumi hüquq xarakterli funksiyalar; 2) xüsusi hüquq xarakterli funksiyalar. Ümumi hüquq xarakterli funksiyalar birbaşa dövlətin suveren hakimiyyətə malik olmasından (de jure imperi) irəli golİr. Xüsusi hüquq xarakterli funksiyaları yerinə yetirən zaman isə dövlət xüsusi şəxs qismində (de jure qestionis) çıxış edir. Birinci halda, yəni suveren funksiyalarını yerinə yetirməklə əlaqədar olan dövlətin fəaliyyətinə İmmunitet şamil edilir. İkinci halda, yəni xüsusi şəxs kimi dövlət çıxış etdikdə isə o, immunitetə malik olmur. Beləliklə, funksional immunitetə görə dövlət suveren hakimiyyətini yerinə yetirdikdə immunitetə malik olur, xüsusi şəxs qismində kommersiya fəaliyyəti İlə məşğul olduqda immunitetdən istifadə etmir. 127 Fəsil 7. Dövləl beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kİmİ ilə digər hüquq seçilməyibsə, həmin dövlətin dövlətdaxili qanunvericiliyi ilə nizama salınmalıdır. Bu qayda həm məhkəmə təcrübəsində, həm də beynəlxalq müqavilələrdə öz ifadəsini tapmışdır. Hələ 1929-cu ildə Beynəlxalq Ədalət Mühakiməsinin daimi palatası özünün serb və brazil istiqrazları haqqında çıxartdığı qərarında bu qaydaya istinad etmişdir. Serb dövlət istiqrazlannın fransız sahiblərinin Yuqoslaviya dövlətinə qarşı qaldırdığı iddiaya baxarkən Palata göstərmişdir ki, istiqrazla əlaqədar tərəflərin hüquq və vəzifələri istiqrazın buraxıldığı yer - Fransanın qanununa deyil, Yuqoslaviya qanununa tabedir. Bu zaman Palata qeyd etmişdir kİ, dövlətin öhdəliklərinin digər hüquqa tabe edilməsi onun suverenliyinə ziddir. BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin 6 iyun 1957-ci il tarixli Norveç istiqrazları haqqında Fransa-Norveç mübahisəsi üzrə qəbul etdiyi qərarında da "dövlətlə xarici hüquqi və fiziki şəxslər arasında" bağlanan müqavilələrə həmin dövlətin hüququ tətbiq edilməlidir qənaətinə gəlinir. Dövlət əqdlərinin immuniteti ilə bağlı norma 1965-ci il “Dövlətlərlə xarici şəxslər arasında investisiya mübahisələrinin həlli qaydaları haqqında” Vaşinqton Konvensiyasında özünün beynəlxalq hüquqi təsbitini tapmışdır. Konvensiyanın 42-ci maddəsinə görə tərəflər arasında investisiya mübahisələrinə tərəflərin razılığı ilə seçilən hüquq əsasında baxılır, belə hüququn seçilməsi haqqında razılıq yoxdursa mübahisədə tərəf olan dövlətin hüququ tətbiq edilir. Beləliklə, qeyd edilən elementlər bİr yerdə dövlət immunitetinin məzmununu təşkil edir. Dövlətin xüsusi hüquq xarakterli münasibətlər zamanı xüsusi statusa malik olması bir çox hallarda ona ayrı-ayrı kontraktların bağlanması zamanı mane olur. Xarici hüquqi şəxslər dövlət immunitetindən doğan hüquqi nəticələrdən çəkinərək dövlətlə kommersiya və sair xüsusi hüquq xarakterli əlaqələrə girməyə tərəddüd edirlər. Özünün xarici hüquqi və fiziki şəxslərlə münasibətlərini sadələşdirmək, onlara müəyyən təminatlar vermək məqsədi ilə dövlət bir sıra hallarda ayrı-ayrı sahələr üzrə immunitetdən imtina etməli olur. Bundan irəli gələrək dövlət immuniteti- 126 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|